Οικογενειακό Δίκαιο, που δεν βρίσκεις το... δίκαιό σου - Θυματοποιούνται παιδιά και διαζευγμένοι γονείς

Στον τόπο μας, δυστυχώς έχει αναπτυχθεί μια πραγματικότητα η οποία είναι πολύ αρνητική και οδυνηρή για τους διαζευγμένους γονείς που βρίσκονται αντιμέτωποι με τη γονική αποξένωση. Έχουν ελάχιστη επικοινωνία με τα παιδιά τους ή και καθόλου, διότι θέτουν προσκόμματα και εμπόδια οι πρώην σύζυγοι, που καλώς ή κακώς, έχουν την επιμέλεια των παιδιών. Η εκτελεστική και η νομοθετική εξουσία απέτυχαν παταγωδώς να δώσουν λύσεις στο μείζον και διαχρονικό πρόβλημα της γονικής αποξένωσης που ταλανίζει χιλιάδες διαζευγμένους γονείς. Αιτία; Οι χρονοβόρες διαδικασίες που ακολουθούνται σήμερα από τις αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες, η έλλειψη μηχανισμών στήριξης των παιδιών, αλλά και των γονιών που την έχουν ανάγκη και, προπαντός, η απουσία επιβολής άμεσων κυρώσεων από τα δικαστήρια, και όχι μόνο, προς συμμόρφωση των γονέων που ετσιθελικά παραβιάζουν τα διατάγματα επιμέλειας και εμποδίζουν τα παιδιά από τον να συναντούν και να συναναστρέφονται με τον άλλο τους γονέα. Ο δε περιορισμένος και ανεπαρκής ρόλος των κρατικών υπηρεσιών πλήττει κατάφωρα το συμφέρον αυτών των παιδιών που υποτίθεται πρέπει να προστατεύουν. Διότι, σε αυτές τις περιπτώσεις, όσο μεγαλύτερο διάστημα παραμένει το παιδί με τον ένα γονέα, τόσο περισσότερο αυτό θα αντισταθεί για να μετακινηθεί στον άλλο γονέα.

Η επίτροπος τα έλεγε από το 2012

Το γραφείο της Επιτρόπου Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού, με έκθεση που κυκλοφόρησε από τον Ιούλιο του 2012 κατέγραψε τα κακώς έχοντα στις περιπτώσεις προβλημάτων επικοινωνίας παιδιών με διαζευγμένους γονείς και ζήτησε από την εκτελεστική και νομοθετική εξουσία τη λήψη διορθωτικών μέτρων. Δέκα χρόνια μετά, είμαστε ακόμη στον ίδιο παρονομαστή.

Συγκεκριμένα, τα συμπεράσματα από την επίμαχη έκθεση συνοψίζονται στα παρακάτω: «Διαπιστώθηκε ότι σε υποθέσεις γονικής μέριμνας, και ειδικότερα σε αυτές που αφορούν περιπτώσεις όπου το παιδί στερείται το δικαίωμα διατήρησης προσωπικής σχέσης και άμεσης επαφής με έναν από τους δύο γονείς, οι διαδικασίες που εφαρμόζονται, τόσο από μέρους των εμπλεκομένων κρατικών υπηρεσιών όσο και από τα δικαστήρια, καταλήγουν να είναι ιδιαίτερα χρονοβόρες. Αυτό, σε συνάρτηση με τον περιορισμένο και ή ανεπαρκή ρόλο των κρατικών υπηρεσιών, έχει ως αποτέλεσμα οι ίδιες οι κρατικές υπηρεσίες να πλήττουν το συμφέρον του παιδιού, επεκτείνοντας και παρατείνοντας την απόσταση που δημιουργείται ανάμεσα στο παιδί και τον γονέα του και τη συναισθηματική βία που υφίσταται το παιδί και, παράλληλα, αποθαρρύνοντας και ταλαιπωρώντας τους γονείς που αποτείνονται στις αρμόδιες υπηρεσίες. Σε αυτές τις περιπτώσεις, όσο μεγαλύτερο διάστημα παραμένει το παιδί με τον ένα γονέα, τόσο περισσότερο αυτό θα αντισταθεί να μετακινηθεί στον άλλο γονέα».

Απόφαση για αναθεώρηση από το 2018, αλλά…

Τον Φεβρουάριο του 2018, ο υπουργός Δικαιοσύνης κ. Ιωνάς Νικολάου κατέθεσε στη Βουλή για ψήφιση πακέτο μεταρρυθμιστικών νομοσχεδίων για ολική αναμόρφωση του Οικογενειακού Δικαίου, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στις σχέσεις γονέων-παιδιών. Στόχος, η επίλυση αυτού του τεράστιου κοινωνικού προβλήματος της γονικής αποξένωσης που ολοένα και διογκώνεται, διότι, όλα αυτά τα χρόνια παραμένει κρυμμένο κάτω από το χαλί.

Τα επίμαχα νομοσχέδια, οκτώ στον αριθμό, περιλαμβάνουν ρυθμίσεις σχετικά με τη δυνατότητα ανάθεσης της γονικής μέριμνας και της επιμέλειας των ανηλίκων από κοινού και στους δύο γονείς, εκτός αν το δικαστήριο αποφασίσει διαφορετικά, καθώς και τη δυνατότητα συγκρότησης ομάδας ειδικών για αξιολόγηση του συμφέροντος των ανηλίκων και την υποβολή εισηγήσεων με στόχο την αρμονική άσκηση της γονικής μέριμνας από τους δύο γονείς. Παράλληλα, προβλέπεται ότι σε οποιαδήποτε δικαστική ή άλλη διοικητική διαδικασία το παιδί θα δύναται να ακουστεί και να εκφράσει ελεύθερα τη γνώμη του σχετικά με οποιοδήποτε θέμα το ενδιαφέρει. Πρόσθετα, διασφαλίζεται το δικαίωμα του παιδιού που ζει χωριστά από τους γονείς του ή από τον ένα από αυτούς να διατηρεί κανονικά προσωπικές σχέσεις και να έχει επικοινωνία και με τους δύο γονείς του.

Τα εν λόγω νομοσχέδια τυγχάνουν αναθεώρησης από τις υπηρεσίες της Βουλής με βάση τα όσα λέχθηκαν και συζητήθηκαν κατά την πρώτη εξέτασή τους, που άρχισε τον Σεπτέμβριο του 2021. Σύμφωνα με τον πρόεδρο της Επιτροπής Νομικών της Βουλής κ. Νίκο Τορναρίτη, η συζήτηση των επίμαχων νομοσχεδίων για τη μεταρρύθμιση του Οικογενειακού Δικαίου θα συνεχίσει την ερχόμενη Τετάρτη. Στόχος, όπως είπε, είναι να ολοκληρωθεί η συζήτηση και να ψηφιστούν από την ολομέλεια της Βουλής τα οκτώ νομοσχέδια σε νόμους μέχρι τις προεδρικές εκλογές.

Οι κυριότερες αλλαγές

Τα νομοσχέδια για την αναθεώρηση του Οικογενειακού Δικαίου ετοιμάστηκαν από το Υπουργείο Δικαιοσύνης αφού έλαβε υπόψη τις απόψεις, εισηγήσεις και προτάσεις που κατατέθηκαν από δύο ομάδες εμπειρογνώμων και ακαδημαϊκών, καθώς επίσης και τις εισηγήσεις της κοινωνίας των πολιτών και άλλων οργανωμένων συνόλων, περιλαμβανομένης της επιτρόπου Ισότητας και προέδρου του Εθνικού Μηχανισμού για τα Δικαιώματα της Γυναίκας, οι οποίες κατατέθηκαν κατά τη διάρκεια του δημόσιου διαλόγου που διεξήχθη για τον σκοπό αυτό. Οι κυριότερες αλλαγές που προωθούνται με τα επίμαχα νομοσχέδια συνοψίζονται στα παρακάτω:

Αναθεωρείται η διαδικασία που ακολουθείται ενώπιον του Οικογενειακού Δικαστηρίου, ώστε από τη μια, με την εξοικονόμηση χρόνου να προωθείται η εκδίκαση υποθέσεων κατά ταχύτερο τρόπο, και από την άλλη, το δικαστήριο να προστατεύει περαιτέρω τα δικαιώματα του παιδιού όπως αυτά αναγνωρίζονται σε διεθνείς συμβάσεις.

 Ρυθμίζονται θέματα που σχετίζονται με τους λόγους διαζυγίου και εισάγεται το συναινετικό διαζύγιο.

Στις περιπτώσεις τέκνου όπου είναι θύμα βίας στην οικογένεια, ο άλλος γονέας θα δύναται από μόνος του να ζητήσει την παρακολούθηση του τέκνου θύματος από ειδικούς εμπειρογνώμονες και την παροχή υπηρεσιών στήριξης και αποκατάστασής του.

Το δικαστήριο θα δύναται αυτεπαγγέλτως να διατάξει την υποχρεωτική συμμετοχή των γονέων σε εκπαιδευτικά ή και θεραπευτικά προγράμματα ή και σε προγράμματα ψυχοθεραπείας ή ψυχολογικής στήριξης ή την παροχή συμβουλευτικής ή ψυχολογικής στήριξης στο παιδί.

Ρυθμίζεται η δυνατότητα υποβολής αίτησης για συνέχιση της καταβολής διατροφής και μετά την ενηλικίωση του τέκνου, τόσο από το δικαιούχο τέκνο όσο από τον άλλον γονέα ή και τον διευθυντή Τμήματος Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας στις περιπτώσεις όπου ειδικές περιστάσεις το επιβάλλουν.

Με στόχο την ταχύτερη διεκπεραίωση των υποθέσεων με την εξοικονόμηση δικαστικού χρόνου τροποποιείται το άρθρο 111 του Συντάγματος, ώστε η σύνθεση του Οικογενειακού Δικαστηρίου σε αιτήσεις διαζυγίων να αποτελείται από έναν δικαστή αντί από τρεις δικαστές. Παράλληλα, με άλλη τροποποίηση μεταφέρεται η δικαιοδοσία εκδίκασης υποθέσεων διαζυγίων που αφορούν τις θρησκευτικές ομάδες (Μαρωνίτες, Λατίνοι και Αρμένιοι) από τα Επαρχιακά στα Οικογενειακά Δικαστήρια.

Δίνεται λόγος στα παιδιά

Στα μεταρρυθμιστικά νομοσχέδια δίδεται ιδιαίτερη έμφαση στα θέματα που επηρεάζουν το συμφέρον του παιδιού όπως αυτά περιλαμβάνονται στη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού των Ηνωμένων Εθνών ως ακολούθως:

Σε οποιαδήποτε δικαστική ή άλλη διοικητική διαδικασία, το παιδί δύναται να ακουστεί και να εκφράσει ελεύθερα τη γνώμη του σχετικά με οποιοδήποτε θέμα το ενδιαφέρει.

Διασφάλιση του δικαιώματος του παιδιού να παραμένει με τους γονείς του με την εισαγωγή της κοινής επιμέλειας (εξ ημισείας φύλαξης), εκτός σε περιπτώσεις όπου ο χωρισμός αυτός κρίνεται αναγκαίος για το υπέρτατο συμφέρον του παιδιού.

Σεβασμό στο δικαίωμα του παιδιού που ζει χωριστά από τους γονείς του ή από τον ένα από αυτούς, να διατηρεί κανονικά προσωπικές σχέσεις και να έχει επικοινωνία και με τους δύο γονείς μέσω της υποχρέωσης που έχει ο γονέας να επικοινωνεί με το παιδί του.

Σε περιπτώσεις λύσης του γάμου ή σε περιπτώσεις όπου οι γονείς είναι εν διαστάσει, αναγνώριση εξ ημισείας της επιμέλειας του παιδιού και από τους δύο γονείς, με το πρόγραμμα επιμέλειας του παιδιού να καθορίζεται αναλυτικά στο διάταγμα του δικαστηρίου. Στο ίδιο πλαίσιο, για προστασία και ευημερία του παιδιού, εντάσσεται και η αναζήτηση εμπειρογνωμοσύνης από ειδικούς, η ετοιμασία εκθέσεων για την αξιολόγηση του συμφέροντος του παιδιού και του τρόπου εφαρμογής του διατάγματος γονικής μέριμνας, καθώς και η παραπομπή των γονέων σε υποχρεωτική συμμετοχή σε εκπαιδευτικά ή και θεραπευτικά προγράμματα, αν αυτό είναι προς όφελος των σχέσεων γονέων και τέκνων.