«Εδώ γεννήθηκα, να πάω πού;» Μετανάστης στην Κύπρο

Γεννήθηκε το 1976 στην Αθήνα και οι γονείς του, Νιγηριανοί, του έδωσαν το όνομα Μιχάλης. Ο πατέρας βρέθηκε στην ελληνική πρωτεύουσα για σπουδές και μερικά χρόνια αργότερα κατάφερε να πάρει κοντά του και τη σύζυγό του. Ο Μιχάλης δεν θυμάται πολλά από τα παιδικά του χρόνια. Θυμάται όμως ότι στο σχολείο τα πήγαινε μια χαρά με τα άλλα παιδιά. Μόνο όταν τσακώνονταν στο ποδόσφαιρο τον στόλιζαν με βρισιές του τύπου «Αράπης» και τα σχετικά. Τα πρώτα χρόνια, οι γονείς του τού μιλούσαν νιγηριανά και αγγλικά. Αυτό όμως τον εμπόδιζε στα μαθήματα, μέχρι που στο σπίτι επικράτησαν τα ελληνικά. Από 8 ετών μιλά μόνο ελληνικά. Τα νιγηριανά τα καταλαβαίνει αλλά έπαψε να τα μιλά, ενώ η μόνη χώρα που είχε γνωρίσει μέχρι τα 30 του χρόνια ήταν η Ελλάδα και αργότερα η Κύπρος, στην οποία ζει σήμερα. Στο γυμνάσιο, ως ένα είδος ξεσπάσματος, παθιάστηκε με τα γκράφιτι και τη hip-hop. Και για πρώτη φορά άρχισε να γράφει στίχους. Έγραφε και για τον ρατσισμό. Και ξαφνικά συνειδητοποίησε κάτι που είχε αγνοήσει: το χρώμα του δέρματός του. Το να είναι μαύρος.

Ποτέ δεν ξεχνάς

Με τον Μιχάλη συναντηθήκαμε τυχαία, σε μια κοινωνική συγκέντρωση. Κατοικεί πλέον εδώ αφού παντρεύτηκε με Κύπρια με την οποία γνωρίστηκαν στην Ελλάδα και έχουν αποκτήσει δύο αξιολάτρευτα παιδιά. Με σπουδές πλέον στις καλές τέχνες και με μια συναφή δημιουργική εργασία σε πολυεθνική εταιρεία, δηλώνει ευτυχής. Όμως ποτέ δεν ξεχνά πώς έφθασε ώς εδώ, «ίσως και ποτέ να μην σβήσουν οι σκιές», όπως λέει ο ίδιος. Πιάσαμε την κουβέντα και μείναμε σε εκείνη την ανατροπή στη Σύρο. «Τι έγινε τότε;» ρωτώ. Μου απαντά ότι αυτή η ανατροπή ακούει στη λέξη «χαρτιά» και πως τη γνώρισε καλά όταν θέλησε να εργαστεί στο εργαστήριο της δασκάλας του, στο ελεύθερο σχέδιο, επειδή ήθελε να φοιτήσει στη Σχολή Καλών Τεχνών.
Στη Σύρο, λοιπόν, ένα απόγευμα ο Μιχάλης έκανε βόλτα, όταν σταμάτησε μπροστά του ένα αστυνομικό αυτοκίνητο. Βγήκαν έξω δύο αστυνομικοί και του ζήτησαν τα «χαρτιά». Είχε μαζί μου τη ληξιαρχική πράξη γέννησης. Θεωρούσε ότι ήταν αρκετή αφού είχε γεννηθεί στην Ελλάδα. Αφού η μόνη χώρα που γνώριζε ήταν η Ελλάδα και η μόνη γλώσσα που μιλούσε ήταν η ελληνική. Τον πήγαν στο τμήμα. Και του είπαν ότι τα χαρτιά του είναι ελλιπή και ότι θα τον απελάσουν.

«Να πάω πού»

«Πού θα με απελάσετε;», ρώτησε. «Στα σύνορα και να πας από εκεί που ήρθες», του απάντησαν. «Μα εγώ δεν ήρθα από πουθενά. Έχω γεννηθεί στην Ελλάδα», είπε. Δεν πήρε απάντηση. «Απέλαση, σύνορα, όλα αυτά άρχισαν να μου φαίνονται σαν ταινία. Έφυγε η γη κάτω από τα πόδια μου και είχα κατατρομάξει. Έμεινα εκεί τρεις μέρες, στο σκοτάδι, κοιμόμουν χάμω, σε ένα μικροσκοπικό κελί. Αυτές οι τρεις μέρες ανέτρεψαν τα πάντα μέσα μου. Με τη μεσολάβηση φίλων και δικηγόρων με άφησαν ελεύθερο. Τότε άρχισαν να με βασανίζουν ερωτήματα.
Πού ήμουν; Ποιος ήμουν; Σκεφτόμουν ότι οι αστυνομικοί είχαν κάνει λάθος. Ήταν ένας μηχανισμός άμυνας για να μην διαλυθώ. Τα χαρτιά, τα χαρτιά, τα χαρτιά. Όταν εισέβαλαν στη ζωή μου οι λέξεις χαρτιά και αλλοδαπός, όλα καθάρισαν πλέον. Ρώτησα τους υπαλλήλους στον δήμο εάν μπορώ να βγάλω ελληνική ταυτότητα επειδή έχω γεννηθεί εδώ. Μου απάντησαν κοφτά ’όχι’. Μετά ήρθαν οι ουρές, οι βεβαιώσεις, τα ένσημα, τα γραφεία, οι υπάλληλοι, η ατέλειωτη αναμονή. Και όταν έβγαινε η άδεια παραμονής, ήταν ήδη ληγμένη».

Σήμερα υπάρχουν στον κόσμο περισσότεροι από 200 εκατομμύρια μετανάστες

«Οι άλλοι προχωρούν, εσύ εκεί»

Ξανά ουρές, βεβαιώσεις, ένσημα, γραφεία, υπάλληλοι, ατέλειωτη αναμονή», αναφέρει. «Τα καλύτερα χρόνια σου φεύγουν κυνηγώντας τα χαρτιά. Δεν μπορείς να πας πουθενά. Τα όνειρα για το πανεπιστήμιο τα εγκατέλειψα αρχικά γιατί κυνηγούσα τα χαρτιά. Με κάλεσαν κάποια στιγμή στη Γαλλία για να εκπροσωπήσω την Ελλάδα σε ένα φεστιβάλ θεάτρου δρόμου. Δεν πήγα γιατί δεν είχα χαρτιά. Ήθελα να ανοίξω μια δική μου δουλειά, δεν μπόρεσα γιατί δεν είχα χαρτιά. Τα ελληνικά είναι η γλώσσα σου...

Νιώθεις σιγά-σιγά να ανοίγει ένα χαντάκι ανάμεσα σε σένα και στους φίλους σου. Εκείνοι προχωράνε, κυκλοφορούν ελεύθεροι. Αυτό που για σένα αποτελεί ζήτημα ζωής και θανάτου, γι’ αυτούς είναι ένα τίποτα. Επειδή δεν έχεις χαρτιά δεν μπορείς να κάνεις σχέδια για το μέλλον. Σκέψου τι κατάπτωση. Να είσαι νέος και να μην μπορείς να κάνεις σχέδια για το μέλλον. Φθείρεσαι ανεπαίσθητα, γίνεσαι μικρός, κλείνεσαι στον εαυτό σου. Πρέπει να προσέχεις πολύ για να μην πέσεις. Για να μην δεις όλους τους γύρω σου ως εν δυνάμει εχθρούς».
Ο Μιχάλης μιλά σαν χείμαρρος και δεν επιδιώκω να τον διακόψω με ερωτήσεις. «Ύστερα έρχονται και σε βασανίζουν πολλά άλλα ερωτήματα. Τι είσαι; Γεννήθηκες εδώ. Τραγουδάς τον εθνικό ύμνο της Ελλάδας. Στο σχολείο είπες ποιήματα για την 25η Μαρτίου, την 1η Απριλίου, για κάθε εθνική γιορτή. Και όμως σε θεωρούν αλλοδαπό, αν και στη Νιγηρία εσύ δεν έχεις πάει ποτέ. Τα ελληνικά είναι η γλώσσα σου. Τι είσαι λοιπόν; Πρέπει να είσαι τρεις φορές τρελός για να μην τρελαθείς. Πρέπει να παλέψεις με νύχια και με δόντια για να μην αφήσεις την πραγματικότητα να σε ξεκάνει».

Παγκόσμια Ημέρα Μετανάστη η 18η Δεκεμβρίου και η κουβέντα αυτή με τον Μιχάλη αφιερώνεται σε όσους άλλους ανθρώπους βρίσκονται σήμερα στη θέση του και κυνηγούν τα «χαρτιά». Με την ελπίδα ότι θα συμβάλει και αυτή η εξιστόρηση στην κατανόηση του τι σημαίνει να είσαι ένας άνθρωπος χωρίς ταυτότητα, χωρίς δικαιώματα, χωρίς αύριο. Ωσάν το χρώμα του δέρματος και η καταγωγή του καθενός να καθορίζει ποιος δικαιούται να είναι μια αυτόνομη ανθρώπινη οντότητα και ποιος ένας απλός αριθμός σε μια εξίσωση με πολλά μηδενικά.

Ο ΟΗΕ το 1990

Η Παγκόσμια Ημέρα Μετανάστη καθιερώθηκε με πρωτοβουλία των Ηνωμένων Εθνών, με σκοπό την ενίσχυση της εκστρατείας του για την προστασία αυτών των ατόμων. Σαν σήμερα το 1990, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ υιοθέτησε τη «Διεθνή Συνθήκη για την Προστασία των Δικαιωμάτων όλων των Μεταναστών και των μελών των Οικογενειών τους». Σήμερα υπάρχουν στον κόσμο περισσότεροι από 200 εκατομμύρια μετανάστες, με τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης να αναφέρει ειδικότερα ότι ένας στους επτά κατοίκους του πλανήτη είναι πλέον μετανάστης.