Λεμεσός: Στο φως μετά από 45 χρόνια... ο παλιός Μόλος

Σαράντα πέντε χρόνια μετά την επιχωμάτωση του Μόλου της Λεμεσού, η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως τα κατάλοιπα της παλιάς προκυμαίας της πόλης. Ο παλιός Μόλος, που οι νεότεροι γνωρίζουν μόνο μέσα από παλιές φωτογραφίες και καρτ ποστάλ της εποχής, επιχωματώθηκε πριν από 45 χρόνια για σκοπούς διαπλάτυνσης του παραλιακού δρόμου και δημιουργίας του παραθαλάσσιου πάρκου και για δεκαετίες βρισκόταν θαμμένος κάτω από την άσφαλτο της πολύβουης παραλιακής λεωφόρου. Η παλιά προκυμαία, η οποία κατασκευάστηκε τη δεύτερη δεκαετία του 20ού αιώνα, ήρθε στο φως κατά τη διάρκεια σωστικών ανασκαφών που διεξάγονται στο πλαίσιο του έργου σύνδεσης του παραλιακού με τη λεωφόρο Ρούσβελτ. Όπως δήλωσε στο «Π» ο επαρχιακός λειτουργός του Τμήματος Αρχαιοτήτων Γιάννης Βιολάρης, τα ευρήματα αν και νεότερα αντιμετωπίζονται με ευαισθησία και επιστημονικό τρόπο από το Τμήμα Αρχαιολόγων, τεκμηριώνονται και αποτυπώνονται. Στη συνέχεια θα καταχωθούν και πάλι προκειμένου να συνεχιστούν οι εργασίες ανακατασκευής του δρόμου.

Στα ίχνη του Μιτσίγκαστρου

Οι εργασίες στην περιοχή πιθανόν να οδηγήσουν στα ίχνη του χαμένου κάστρου της Λεμεσού. Του άγνωστου σε πολλούς δεύτερου κάστρου της πόλης, του επονομαζόμενου και ως Μιτσίγκαστρου. Τα ίχνη του όμορφου, όπως διακρίνεται σε γκραβούρες, μικρού κάστρου της Λεμεσού σβήστηκαν από τους Βρετανούς αποικιοκράτες έναν μόλις χρόνο μετά την άφιξή τους στην Κύπρο το 1879, όταν το κατεδάφισαν για να οικοδομήσουν στη θέση του το τελωνείο. Το χαμένο κάστρο της Λεμεσού ήταν ένα περικαλλές πολυγωνικό κάστρο που άντεξε στη φθορά του χρόνου και ορθωνόταν για αιώνες επιβλητικό στην παραλία της Λεμεσού, με πολεμίστρες στραμμένες προς τη θάλασσα για προστασία από τις επιδρομές. Εκτίμηση του Γιάννη Βιολάρη, που μελέτησε τη χωροθέτηση του χαμένου μνημείου, είναι ότι η ακριβής θέση του δεν ήταν κάτω από τον παραλιακό δρόμο αλλά στην είσοδο της οδού Ερμού και συγκεκριμένα μεταξύ του νότιου πεζοδρομίου του παραλιακού και της λιθόκτιστης αποθήκης του παλιού λιμανιού που μετατράπηκε σε Πολιτιστικό Πολυχώρο από την Αρχή Λιμένων. Ίσως όμως κατά τη διάρκεια των εργασιών και εν αναμονή της προγραμματιζόμενης ανάπλασης της οδού Ερμού τα σκαπτικά συνεργεία βρεθούν πάνω στα θεμέλιά του. Σε κάθε περίπτωση, το Τμήμα Αρχαιοτήτων επιβλέπει τις εργασίες και, αν εντοπιστούν τα ίχνη του Μιτσίγκαστρου, θα επιληφθεί του θέματος.

Οι πηγές ανασυνθέτουν την όψη του

Παραμένει άγνωστο πότε οικοδομήθηκε το Μιτσίγκαστρο. Γι' αυτό μαθαίνουμε από παλιές διηγήσεις ντόπιων και αναφορές ξένων περιηγητών. Η πρώτη αναφορά στην ύπαρξη του χαμένου κάστρου, σύμφωνα με τον ερευνητή Χριστάκη Σεργίδη, γίνεται το 1738 από τον Ρίτσαρντ Πόκοκ ο οποίος πέρα από το μεγάλο κάστρο περιγράφει στην παραλία της πόλης και μια εξέδρα για αμυντικούς σκοπούς. Στα 1819, ο Ξενοφών Φαρμακίδης περιγράφει ένα πολεμικό επεισόδιο που διαδραματίστηκε στον χώρο μεταξύ ενός αγνώστου εθνικότητας ιστιοφόρου και της φρουράς του μικρού κάστρου, με αποτέλεσμα τον θάνατο τριών Τούρκων στρατιωτών και του μαύρου σκοπευτή. Η μοναδική μαρτυρία της μορφής του σώζεται στη λιθογραφεία του μεγάλου ναυτικού χάρτη που εξέδωσε τον Αύγουστο του 1851 το βρετανικό Ναυαρχείο, μετά την υδρογραφική χαρτογράφηση της Κύπρου από τον πλοίαρχο Thomas Graves. Όπως γράφει ο Τάσος Ανδρέου στο βιβλίο του «Λεμεσός, αναδρομή μνήμης», η ακριβής απόδοση του παραλιακού μετώπου της πόλεως, όπως ήταν το 1849, παρά τη μικρή κλίμακα του σχεδίου, είναι πράγματι εντυπωσιακή. Στο πανόραμα της Λεμεσού από τη θάλασσα του Graves ανάμεσα στο κάστρο και το τουρκικό κονάκι (παλιά Αστυνομία) διακρίνεται με σαφήνεια το κάστρο το μιτσίν. Το κάστρο είχε πολυγωνικό σχήμα ύψους 10 μέτρων περίπου και είχε ημικυκλικές πολεμίστρες κανονιών. Στη βάση της οικοδομής η τοιχοποιία είχε μεγαλύτερο πάχος ώστε να αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά η ορμή των κυμάτων. Μια τελευταία μαρτυρία της ύπαρξής του δίνεται από τον Ευστάθιο Παρασκευά Παλαιμάχου. Περιγράφοντας τη Λεμεσό του 1870 στο βιβλίο «Η Λεμεσός κατά τον 19ον αιώνα. Παλαιαί Αναμνήσεις» που επιμελήθηκε ο Τίτος Κολώτας, ο Παλαίμαχος αναφέρει ότι «εις τη θέση του νυν τελωνείου ήταν το φρούριο το μικρόν, έξωθεν τούτου υπήρχαν δύο κανόνια και παραπλεύρως δε τούτον βρισκόταν ο ιστός της τουρκικής σημαίας». Στα 1879, το οικοδόμημα κατεδαφίστηκε και με τα υλικά του στην ίδια θέση οικοδομήθηκε το πρώτο αγγλικό διοικητήριο, που μεταγενέστερα στέγαζε το τελωνείο. Με τη σειρά του πέρασε και αυτό στη λήθη, αφού κατεδαφίστηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1950, μετά την ολοκλήρωση των εργασιών κατασκευής του παλιού σήμερα λιμανιού της Λεμεσού.