Ο πρώτος «θάνατος» του Γλαύκου Κληρίδη (Σεπτ. 1942)

Του καθηγητή Πέτρου Παπαπολυβίου

Ένα από πιο αξιοπρόσεκτα επεισόδια της πολυκύμαντης ζωής του αποβιώσαντος προχθές, Παρασκευή 15 Νοεμβρίου (2013), τέως προέδρου της Δημοκρατίας, Γλαύκου Κληρίδη, ήταν η αναγγελία του θανάτου του, τον Σεπτέμβριο του 1942, ένα γεγονός που είχε προκαλέσει μεγάλη συγκίνηση τότε στην Κύπρο.

Ο Γλαύκος Κληρίδης μετακόμισε στο Λονδίνο από το 1936 για τις σπουδές του, και όταν ξέσπασε ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος ήταν φοιτητής στη Νομική Σχολή. Σύμφωνα τις αφηγήσεις του, ευθύς αμέσως μετά την έκρηξη του πολέμου, έγραψε ένα γράμμα στον πατέρα του, γνωστοποιώντας την απόφασή του και κατατάχθηκε εθελοντικά στη βρετανική Βασιλική Αεροπορία, τη ΡΑΦ. Λίγους μήνες αργότερα, κάτι ανάλογο έπραξε στη Λευκωσία και ο πατέρας του, ο δικηγόρος Ιωάννης Κληρίδης, που κατατάχθηκε στην «Κυπριακή Εθελοντική Δύναμη», όπου ονομάστηκε λοχαγός.

Ύστερα από τη βασική του εκπαίδευση ο Γλαύκος Κληρίδης τοποθετήθηκε σε μάχιμη μονάδα (στη 115 Μοίρα Βομβαρδιστικών της ΡΑΦ) ως σμηνίας, και από το 1940 πήρε μέρος σε πολλές αεροπορικές επιχειρήσεις με στόχους γερμανικές πόλεις.

Ο ίδιος σε μεταγενέστερες συνεντεύξεις του (και στον γράφοντα, το 2002) τόνισε τη φρίκη που ένοιωθε πετώντας πάνω από τις ισοπεδωμένες από τους βρετανικούς βομβαρδισμούς περιοχές του Αμβούργου και της Κολωνίας. Ως πολεμιστής, αντίθετα, μίλησε εντελώς διαφορετικά από την «κυπριακή εκπομπή» του BBC, από το Λονδίνο, την 1η Ιουλίου 1942, όταν τον άκουσε όλη η Κύπρος να περιγράφει τις εντυπώσεις του «εκ της προσφάτου επιδρομής 1000 βρετανικών αεροπλάνων κατά της Κολωνίας».

«Ο κ. Κληρίδης» έγραφαν οι κυπριακές εφημερίδες της επομένης, «ήτο ασυρματιστής εις εν εκ των πρώτων βομβαρδιστικών τα οποία έφθασαν εις Κολωνίαν» (αλλού γράφτηκε ότι υπηρετούσε ως πυροβολητής).

Τέσσερις βδομάδες αργότερα, στα τέλη Ιουλίου 1942, σε μια νέα πολεμική επιχείρηση, το βομβαρδιστικό αεροπλάνο στο οποίο επέβαινε ο Γλαύκος Κληρίδης καταρρίφθηκε πάνω από το Αμβούργο. Δύο από τα μέλη του πληρώματος σκοτώθηκαν, ευτυχώς όμως ο νεαρός Κύπριος ασυρματιστής και δυο άλλοι συνάδελφοί του κατάφεραν να πέσουν με τα αλεξίπτωτά τους και συνελήφθηκαν αιχμάλωτοι από τους Ναζί.

Για αρκετές βδομάδες θεωρήθηκαν και οι πέντε ως αγνοούμενοι και στις 12 Σεπτεμβρίου 1942 έφθασε στη Λευκωσία ένα τηλεγράφημα από τη μητέρα του Γλαύκου Κληρίδη, που είχε αποκλειστεί από τον πόλεμο στο Λονδίνο όπου σπούδαζε και η κόρη της οικογένειας Ιωάννη Κληρίδη, Χρυσάνθη, που ανήγγελλε ότι ο Γλαύκος Κληρίδης «σκοτώθηκε εν δράσει» πάνω από εχθρικό έδαφος, στις 27 Ιουλίου 1942.

Οι δισέλιδες (λόγω των πολεμικών συνθηκών) κυπριακές εφημερίδες έγραψαν από την επομένη εκτενή άρθρα και συγκινητικούς επικήδειους για τον νεαρό αεροπόρο, γιο ενός από τους πιο γνωστούς δικηγόρους της Λευκωσίας και καταγόμενο από τον Αγρό, ένα χωριό του οποίου οι κάτοικοι ήλεγχαν, τότε, μεγάλο τμήμα του εμπορίου και της αγοράς της πρωτεύουσας. Η έκταση της συγκίνησης, που έπαιρνε και εθνικές διαστάσεις λόγω της εθελοντικής συμμετοχής του νεαρού Κληρίδη στον πόλεμο, φαίνεται και από τις δεκάδες εισφορές «εις μνήμην του πολυκλαύστου Γλαύκου Ι. Κληρίδη» σε φιλανθρωπικά ιδρύματα, κυρίως υπέρ του νοσοκομείου «Υγεία» του Αγρού.

Από τις νεκρολογίες που γράφτηκαν για τον Γλαύκο Κληρίδη το 1942 μεταφέρουμε εδώ δυο μόνο αποσπάσματα. Έγραφε ο «Νέος Κυπριακός Φύλαξ» (13 Σεπτεμβρίου 1942) σε ένα ανυπόγραφο σημείωμα, σε προσωπικό ύφος, που φανερώνει στενή σχέση του συντάκτη με τον θεωρηθέντα ως πεσόντα: «Το όνειρο του ιδεαλιστή Γλαύκου να είναι πιο ψηλά από την πεζήν και γεμάτη αθλιότητα ζωή στα χαμηλά, θα είναι μια ωραία πραγματικότητα μέσα στην οποίαν η ανώτερη ψυχή του θα νοιώθη την πιο μεγάλη ευτυχία. Εκεί στα γαλανά ύψη θα αναπνέη ελεύθερα την αύρα των ιδανικών που ελάτρευσε, κι ελάτρευσε τόσο πολύ ώστε να θυσιάση στην λατρεία της και την ζωήν του. Ταξείδευε, Γλαύκο, παιδί μου, ταξείδευε αιώνια ευτυχισμένος για να απολαύης εντατικά κι ακόρεστα τους άπειρους Κόσμους που πλανώνται στο κυανούν χάος, πιλοτάροντας μέσα στα απέραντα πλάτη των.»

Στο επικήδειο σημείωμά της μια άλλη εφημερίδα της Λευκωσίας, η «Φωνή της Κύπρου» (φ. 19 Σεπτεμβρίου 1942), αναδείκνυε τη σημασία του θανάτου του εθελοντή αεροπόρου, φοιτητή της Νομικής, για την ενωτική υπόθεση των Ελλήνων της Κύπρου: «Λόγους παραμυθίας δεν επιχειρούμεν ημείς να είπωμεν, καθ’ όσον και ουδείς προς τούτο εξαρκεί οιοσδήποτε εκ μέρους μας λόγος, αλλ’ υψίστην και πραγματικήν παραμυθίαν και η έγκριτος οικογένειά του και πάντες ημείς οι συμπατριώται του δυνάμεθα να έχωμεν εν τη δόξη και τω μεγαλείω του θανάτου του, διά του οποίου, ενώ κατέλαβεν επίζηλον θέσιν μεταξύ των αθανάτων της ελευθερίας προμάχων κατά τον παρόντα πόλεμον, ταυτοχρόνως και ελάμπρυνε τας εθνικάς της πατρίδος του Κύπρου περγαμηνάς και επιβλητικώτερα ακόμη κατέστησε τα εθνικά μας δίκαια διά την άμα τη νίκη των Ηνωμένων Εθνών ένωσίν μας μετά της Μητρός ημών Ελλάδος.»

Ο θρήνος για τον νεαρό Γλαύκο Κληρίδη θα κρατούσε τρεις περίπου βδομάδες. Στις 3 Οκτωβρίου 1942 η μητέρα του πήρε γράμμα από την υπηρεσία Αιχμαλώτων του Ερυθρού Σταυρού ότι ο γιος της ζούσε και ήταν «ελαφρώς τραυματίας» σε στρατόπεδο αιχμαλώτων. Τα χαρμόσυνα νέα έφθασαν και στη Λευκωσία τηλεγραφικώς. Έγραφε την επομένη ο «Νέος Κυπριακός Φύλαξ»: «Η απροσδόκητος είδησις επροκάλεσεν ανυπόκριτον χαράν εις τους πολυπληθείς φίλους της οικογενείας Κληρίδη, προς την οποίαν εκφράζομεν και ημείς τα ειλικρινέστερα συγχαρητήριά μας. Εις τον Γλαύκον ευχόμεθα να επιστρέψη γρήγορα και να απολαύση τα αγαθά του νέου κόσμου, χάριν του οποίου επολέμησε και τώρα μοχθεί.»

Ο Γλαύκος Κληρίδης έμελλε να αποβιώσει στις 15 Νοεμβρίου 2013, 71 χρόνια και τέσσερις μήνες ύστερα από τον πρόωρο «θάνατό του», τον Ιούλιο του 1942. Ως προς την πολεμική του συμμετοχή είχε δηλώσει, ενόσω ήταν πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας (εφημ. «Χαραυγή», 8-5-1995): «Ναι, θα ξαναπήγαινα να πολεμήσω εναντίον καθεστώτων φασιστικών και ναζιστικών, όπως του Χίτλερ και του Μουσολίνι, αλλά όταν κανένας σκεφτεί τις θυσίες εκατομμυρίων ανθρώπων, νομίζω πως δεν μπορεί κανένας να λέγει ότι είναι ευτυχής για το πώς διαμορφώθηκε η ανθρωπότητα μετά από τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο.»

ΠΗΓΗ: papapolyviou.com / Δημοσιεύθηκε στην εφημ. «Ο Φιλελεύθερος», στις 17 Νοεμβρίου 2013