Έχει όντως ασπαστεί ο Ερντογάν την οικονομική ορθοδοξία;

Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν εισήλθε σε μια αίθουσα στο βάθος του τεράστιου παλατιού του στις 6 Σεπτεμβρίου και χειροκροτήθηκε όρθιος από τους κυβερνητικούς αξιωματούχους και τα κρατικά μέσα ενημέρωσης. Δραματική βασιλική μουσική ακουγόταν από τα ηχεία.

Ο Τούρκος Πρόεδρος βρισκόταν εκεί για να παρουσιάσει το μεσοπρόθεσμο οικονομικό πρόγραμμα της χώρας, μια τεχνική παρουσίαση που ανέθετε πάντα στην οικονομική του ομάδα. Αλλά φέτος, ο Ερντογάν χρησιμοποίησε την ευκαιρία για να υποστηρίξει ένα σχέδιο που σηματοδοτεί μια απότομη ρήξη με τις ανορθόδοξες πολιτικές που ο μακροχρόνιος ηγέτης διαφημίζει εδώ και χρόνια.

«Με τη βοήθεια της αυστηρής νομισματικής πολιτικής, θα επαναφέρουμε τον πληθωρισμό σε μονοψήφια ποσοστά», δήλωσε ο Ερντογάν λίγες ημέρες αφότου η Στατιστική Υπηρεσία της χώρας ανακοίνωσε ότι η αύξηση των τιμών καταναλωτή τρέχει με ρυθμό περίπου 60%.

Τα σχόλια ενός ηγέτη που στο παρελθόν έχει αποκαλέσει τα επιτόκια «μητέρα και πατέρα όλων των κακών» και επέμεινε ότι το υψηλό κόστος δανεισμού προκαλεί παρά θεραπεύει τον ανεξέλεγκτο πληθωρισμό, αντήχησαν σε ολόκληρη την Τουρκία και αναβόσβησαν στα χρηματοπιστωτικά τερματικά σε όλο τον κόσμο.

Ο Τούρκος αντιπρόεδρος Τσεβντέτ Γιλμάζ δηλώνει στους Financial Times ότι ο ισχυρός ηγέτης της Τουρκίας προσπαθούσε να δείξει την «πολιτική του ιδιοκτησία» στο πρόγραμμα. «Ο ίδιος ο Πρόεδρος Ερντογάν ανακοίνωσε το μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα, αυτό έγινε για πρώτη φορά και ήταν επίσης ένα μήνυμα από μόνο του», λέει.

Τα χρόνια ανορθόδοξης χάραξης πολιτικής προκάλεσαν μια σειρά από κλιμακούμενες οικονομικές κρίσεις στη χώρα. Η κακοδαιμονία διάβρωσε τη δημοτικότητα του Ερντογάν, αν και οι μαζικές δημόσιες δωρεές πριν από τις κάλπες βοήθησαν τον μακροχρόνιο ηγέτη της Τουρκίας να νικήσει μια αντιπολίτευση που είχε κάνει έντονη εκστρατεία για τη ζοφερή κατάσταση της οικονομίας των 900 δισεκατομμυρίων δολαρίων.

Η οικονομία της Τουρκίας έχει αναπτυχθεί με ταχείς ρυθμούς κατά τη διάρκεια των 20 ετών του Ερντογάν στην εξουσία, με την ετήσια αύξηση της παραγωγής να ανέρχεται κατά μέσο όρο στο 5,5% σε προσαρμοσμένη στον πληθωρισμό βάση. Μια οικοδομική έκρηξη που τροφοδοτήθηκε με πιστώσεις και μεγάλες επενδύσεις σε υποδομές και βιομηχανία οδήγησαν σε ιδιαίτερα μεγάλα άλματα στην ανάπτυξη της τουρκικής οικονομίας από το 2003 έως το 2013.

Όμως, η νοοτροπία της ανάπτυξης με κάθε κόστος οδήγησε σε επώδυνα επίπεδα πληθωρισμού: η αύξηση των τιμών καταναλωτή επισήμως ανήλθε κατά μέσο όρο στο 55% ετησίως από τις αρχές του 2021. Η επιδείνωση του οικονομικού περιβάλλοντος και ο ολοένα και πιο σφιχτός εναγκαλισμός του Ερντογάν σε όλα τα τμήματα της χάραξης πολιτικής - από τις αρχές του 2019 η κεντρική τράπεζα μετρά πέντε διοικητές- έχει επίσης στείλει τα ξένα κεφάλαια σε φυγή από τις αγορές της Τουρκίας τα τελευταία χρόνια.

Τα χαμηλά επιτόκια αποτέλεσαν πυλώνα του οικονομικού προγράμματος του Ερντογάν, αλλά η κυβέρνηση έλαβε επίσης μέτρα για τη «λιρανοποίηση» της οικονομίας σε μια εποχή που πολλές εταιρείες και ιδιώτες αναζήτησαν καταφύγιο σε δολάρια και χρυσό.

Η Τουρκία έχει δαπανήσει δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια από το 2021 σε παρασκηνιακές νομισματικές παρεμβάσεις με στόχο τη σταθεροποίηση της λίρας, ενώ παράλληλα αναπτύσσει συνεχώς μεταβαλλόμενους κανόνες και κανονισμούς που τιμωρούν τις εταιρείες για τη διακράτηση ξένων νομισμάτων. Οι αρχές έφτασαν στο σημείο να παρεμβαίνουν στον χρόνο και την κλίμακα των εταιρικών συναλλαγών συναλλάγματος, σύμφωνα με έναν τραπεζίτη.

Η κυβέρνηση Ερντογάν ανέπτυξε επίσης μια τεράστια προσπάθεια τόνωσης της οικονομίας ενόψει των εκλογών του Μαΐου, χαρίζοντας δωρεάν φυσικό αέριο για έναν μήνα και αυξάνοντας τους μισθούς του δημόσιου τομέα και τον κατώτατο μισθό.

Οι πολιτικές αυτές οδήγησαν σε τεράστιες ανισορροπίες στην οικονομία της Τουρκίας. Αυτοί οι παράγοντες έστειλαν το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών της Τουρκίας από το προηγούμενο έτος μέχρι το τέλος Ιουλίου στα 42 δισ. δολάρια, το δεύτερο υψηλότερο κενό για αυτή την εποχή του έτους στα αρχεία που ξεκινούν από το 1992. Και τα διεθνή αποθέματα της κεντρικής τράπεζας εξαντλήθηκαν σημαντικά για τη χρηματοδότηση του μεγάλου ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών και καθώς οι αρχές προσπαθούσαν να υπερασπιστούν τη λίρα, η οποία έχει υποχωρήσει 71% έναντι του δολαρίου τα τελευταία τρία χρόνια.

Πολλοί οικονομολόγοι ανησυχούσαν έντονα ότι αν ο Ερντογάν δεν άλλαζε πορεία, η χώρα οδηγούνταν σε οικονομική καταστροφή.

«Αν συνεχιζόταν η προηγούμενη πολιτική, αυτό θα οδηγούσε σε κρίση του ισοζυγίου πληρωμών ή σε σκληρούς ελέγχους κεφαλαίων», λέει ο Χακάν Καρά, πρώην επικεφαλής οικονομολόγος της τουρκικής κεντρικής τράπεζας, ο οποίος τώρα είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Bilkent της Άγκυρας.

Η Σέλβα Ντεμιράλπ, πρώην οικονομολόγος της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ, η οποία τώρα εργάζεται στο Πανεπιστήμιο Κοτς της Κωνσταντινούπολης, λέει ότι οι προηγούμενες πολιτικές θα είχαν πιθανότατα οδηγήσει σε «πολύ βαθιά ύφεση».

Ενώ ο Ερντογάν έχει εγκρίνει το νέο οικονομικό πρόγραμμα, οι επενδυτές και οι οικονομολόγοι ανησυχούν έντονα για το πόσο θα διαρκέσει η υπομονή του Προέδρου με την αυστηρότερη νομισματική πολιτική. Οι αναλυτές προειδοποιούν επίσης ότι ενώ η πολιτική κινείται προς μια πιο ορθόδοξη κατεύθυνση, η μακροχρόνια εστίαση του Ερντογάν στην ανάπτυξη αποτελεί σοβαρή πρόκληση για την προσπάθεια των φορέων χάραξης πολιτικής να συγκρατήσουν τον πληθωρισμό.

Η επιτυχία ή η αποτυχία του προγράμματος θα είναι κομβικής σημασίας, τόσο για την εταιρική Τουρκία όσο και για την ευημερία των καθημερινών Τούρκων, οι οποίοι είδαν την αξία των αποταμιεύσεών τους να διαβρώνεται σοβαρά από τον υψηλό πληθωρισμό και την πτώση της λίρας τα τελευταία χρόνια.

Ανατροπή στην πολιτική

Επικεφαλής της προσπάθειας για την αποκατάσταση αυτού που έχει περιγράψει ως «ορθολογική» χάραξη πολιτικής είναι ο Μεχμέτ Σιμσέκ, πρώην ανώτερος στρατηγικός σύμβουλος της Merrill Lynch, ο οποίος διορίστηκε υπουργός Οικονομικών στις αρχές Ιουνίου. «Ολόκληρο το πρόγραμμα βασίζεται στην επανεξισορρόπηση της οικονομίας και στη συγκράτηση της εγχώριας ζήτησης», λέει ο Σιμσέκ στους FT.

Τους τελευταίους τέσσερις μήνες ο Σιμσέκ πίεσε για την τοποθέτηση φιλικών προς τους επενδυτές αξιωματούχων από τον Πρόεδρο σε ανώτερους ρόλους χάραξης πολιτικής, καθώς η ομάδα του επιχειρεί την πολύπλοκη διαδικασία αποδέσμευσης των ετών αντισυμβατικών πολιτικών. Ο διορισμός της πρώην τραπεζίτισσας της Goldman Sachs, Χαφίζε Γκαγιέ Ερκάν, ως της πρώτης γυναίκας επικεφαλής της κεντρικής τράπεζας θεωρήθηκε ως ένα ιδιαίτερα σημαντικό βήμα προς την οικονομική ορθοδοξία.

«Υπήρξε μια πολύ σημαντική αναμόρφωση της οικονομικής πολιτικής», τονίζει Πολ Γκαμπλ, επικεφαλής των κρατικών αξιολογήσεων των αναδυόμενων χωρών της Ευρώπης στη Fitch.

Η πιο άμεση πρόκληση για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής είναι η αποκατάσταση της σταθερότητας των τιμών, εξισορροπώντας παράλληλα την από καιρό διαδεδομένη προτίμηση του Προέδρου Ερντογάν για ισχυρή οικονομική ανάπτυξη, σύμφωνα με πολλούς αξιωματούχους και τοπικούς οικονομολόγους.

«Θέλουμε να δούμε περισσότερη σταθερότητα τιμών, χρηματοπιστωτική σταθερότητα, αλλά θέλουμε επίσης να συνεχίσουμε με έναν λογικό ρυθμό ανάπτυξης και απασχόλησης, επειδή είμαστε μια αναπτυσσόμενη χώρα», λέει ο αντιπρόεδρος Γιλμάζ, προσθέτοντας ότι: «Ο Πρόεδρος Ερντογάν δίνει πάντα έμφαση... στις επενδύσεις, την απασχόληση, την παραγωγή και τις εξαγωγές, οπότε αυτή η προοπτική θα συνεχιστεί.»

Ο Γκαμπλ αναφέρει ότι η πιο αξιοσημείωτη αλλαγή στο οικονομικό πρόγραμμα της Τουρκίας μέχρι στιγμής είναι η «αλλαγή