Ειρήνη Παππά: Η " ζωντανή Καρυάτιδα" που έλαμψε στο διεθνές στερέωμα

Η τελευταία των μεγάλων καλλιτέχνών, η σπουδαία ηθοποιός Ειρήνη Παππά, έφυγε από τη ζωή πλήρης ημερών. Ήταν από τους λίγους ηθοποιούς της Ελλάδας που διέπρεψαν στο εξωτερικό. Κατά τη διάρκεια της ζωής της, συμμετείχε σε πολλές χολιγουντιανές παραγωγές, ενώ πρωταγωνίστησε και στο θέατρο Μπρόντγουεϊ το 1967.

Έγινε γνωστή διεθνώς με τη δραματική ταινία «Νεκρή Πολιτεία» της Φίνος Φιλμ που προβλήθηκε στο Φεστιβάλ των Καννών, σε σκηνοθεσία του Φρίξου Ηλιάδη. Παράλληλα, πρωταγωνίστησε, μεταξύ άλλων, σε τρεις ταινίες που προτάθηκαν για Όσκαρ Ξενόγλωσσης Ταινίας, με την γαλλόφωνη «Ζ» του Κώστα Γαβρά να το κατακτά, ενώ υποψήφιες υπήρξαν επίσης και δύο ελληνικές ταινίες, μεταφορές στην μεγάλη οθόνη αρχαίων τραγωδιών, η «Ηλέκτρα» και η «Ιφιγένεια» του Μιχάλη Κακογιάννη.

Ηλέκτρα: Η πρώτη αρχαία τραγωδία στο χώρο της έβδομης τέχνης

Η «Ηλέκτρα» είναι μία από τις πιο δημοφιλής παραγωγές της Φίνος Φιλμ σε σκηνοθεσία Μιχάλη Κακογιάννη. Γυρίστηκε το 1962 και βασίστηκε στην ομώνυμη τραγωδία του Ευριπίδη. Εκτός από την Ειρήνη Παππά, συμμετείχαν ο Γιάννης Φέρτης, η Αλέκα Κατσέλη, ο Μάνος Κατράκης και ο Νότης Περγιάλης. Η μουσική επένδυση της ταινίας έγινε από τον Μίκη Θεοδωράκη, ενώ τα σκηνικά και τα κοστούμια ήταν δουλειά του Σπύρου Βασιλείου.

Η Ειρήνη Παπά με τον Μίκη Θεοδωράκη και τον Μιχάλη Κακογιάννη

Οι κριτικές υπήρξαν ενθουσιώδεις και με θετικά σχόλια αναφέρθηκαν στο συγκεκριμένο έργο του Κακογιάννη οι New York Times, που θεώρησαν την Ηλέκτρα «εκθαμβωτική εκμετάλλευση του κινηματογραφικού μέσου που μετουσιώνει το χρυσάφι της προφορικής ποίησης σε μια άλλη μορφή τέχνης». Για τη Le Monde το συνολικό έργο «ήταν ένα εκπληκτικό κατόρθωμα, μια ταινία συγκλονιστική, που βγάζει από τον καθένα μας ό,τι καλύτερο έχει μέσα του».

Ο Μιχάλης Κακογιάννης διαλέγοντας την «Ηλέκτρα» του Ευριπίδη και όχι τη γνωστότερη, ομότιτλή της του Σοφοκλή, εξασφάλισε την πιο λιτή όσο και πιο κοντά στα ανθρώπινα από τις αρχαίες τραγωδίες. Μακριά από τα μεγαλοπρεπή σκηνικά των μυκηναϊκών ανακτόρων (όπως συμβαίνει στον Σοφοκλή), αποτραβηγμένη σ' ένα αγροτικό περιβάλλον, παντρεμένη με έναν χωρικό, η «Ηλέκτρα» του Ευριπίδη είναι πιο ανθρώπινη, λιγότερο μοιραία και ως χαρακτήρας πιο πολύπλευρη από αυτήν του Σοφοκλή. Επίσης, ο σκηνοθέτης απέφυγε την ανάδειξη των βίαιων σκηνών του αρχαίου έργου, καθώς δε φαίνεται σε καμιά περίπτωση η δολοφονία ως πράξη στα μάτια του θεατή, ούτε στην περίπτωση του Αγαμέμνονα, ούτε –αργότερα– στην περίπτωση της δολοφονίας του Αίγισθου από τον Ορέστη.

Η «Ηλέκτρα» υπήρξε υποψήφια για Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας την ίδια χρονιά, ενώ κέρδισε το βραβείο καλύτερης κινηματογραφικής μεταφοράς στο Φεστιβάλ των Καννών. Συνολικά κέρδισε περισσότερες από 24 τιμητικές διακρίσεις και βραβεία. Είναι, επίσης, σημαντικό να αναφέρουμε πως ο Μιχάλης Κακογιάννης ήταν από τους πρώτους σκηνοθέτες που μετέφεραν την αρχαία τραγωδία στο χώρο της έβδομης τέχνης και μάλιστα σε μία δύσκολη εποχή για τον ελληνικό κινηματογράφο.

Με τον Βαγγέλη Παπαθανασίου

Ιφιγένεια: Η Ειρήνη Παππά ενσαρκώνει τον πόνο των γυναικών που μένουν πίσω περιμένοντας την επιστροφή των αγαπημένων τους

Μερικά χρόνια αργότερα, ο Μιχάλης Κακογιάννης οδηγεί και πάλι την Ελλάδα στα Όσκαρ. Ο Ευριπίδης συνεχίζει να τον εμπνέει, μεταφέροντας αυτή τη φορά στο λευκό πανί την «Ιφιγένεια εν Αυλίδι». Ο σκηνοθέτης εστιάζει πάνω στον μύθο με τρόπο πολιτικό, επαναστατώντας εναντίον των φαύλων και ραδιούργων ανθρώπων που ασκούν την εξουσία. Η ταινία ξεχώρισε κυρίως για τις ερμηνείες της Τατιάνας Παπαμόσχου και της Ειρήνης Παππά στο ρόλο της τραγικής μάνας, αλλά και για την επιλογή του σκηνοθέτη να μειώσει την έμφαση του χορού, διαλέγοντας την αφήγηση πριν και μετά από κάθε σημαντική σκηνή του έργου.

Αυτή τη φορά, όμως, η σκηνοθεσία έχει πιο επικές διαθέσεις και η σύνθεση του Μίκη Θεοδωράκη γράφτηκε πάνω στο όραμα του Κακογιάννη, δημιουργώντας μια μουσική εντελώς διαφορετική από της «Ηλέκτρας», μια μουσική επικών κινηματογραφικών διαστάσεων, που ενώνει ηχητικά το ευριπίδειο δράμα με τις σκηνές των μαχών. «Ήταν ένα έργο δύσκολο από την άποψη ότι έπρεπε ν' αποδοθεί η ατμόσφαιρα του πολέμου με εκατοντάδες κομπάρσους. Είναι νομίζω η πρώτη φορά που στον ελληνικό κινηματογράφο υπάρχει μια τόσο πειστική απεικόνιση των Ελλήνων εκείνης της εποχής... Τη μουσική αυτή τη θεωρώ ως μία από τις καλύτερες που έχω γράψει για τον κινηματογράφο» είχε δηλώσει ο Μίκης.

Η «Ιφιγένεια» υπήρξε υποψήφια για Όσκαρ Ξενόγλωσσης Ταινίας και υποψήφια και για τον Χρυσό Φοίνικα, στο Φεστιβάλ Καννών του 1977, χωρίς όμως να κερδίσει κανένα από αυτά. Ωστόσο, βραβεύθηκε με το Belgian Femina Award και στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, βραβεύθηκε ως η Καλύτερη Ταινία, ενώ στον ίδιο διαγωνισμό, η Παπαμόσχου κέρδισε και το Βραβείο Α' Γυναικείου Ρόλου.

Με τον Κώστα Γαβρά

Ζ: Η δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη στη μεγάλη οθόνη

Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, ο Κώστας Γαβράς, ο οποίος είχε εγκατασταθεί τότε μόνιμα στη Γαλλία, σε συνεργασία στο σενάριο με τον ισπανό συγγραφέα Χόρχε Σεμπρούν, διασκεύασε το μυθιστόρημα «Ζ: Φανταστικό ντοκιμαντέρ ενός εγκλήματος» (εκδόσεις Λιβάνη, 1966) του Βασίλη Βασιλικού, για τη δολοφονία του ειρηνιστή βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη από ακροδεξιούς παρακρατικούς, το 1963. Η Ειρήνη Παππά υποδύθηκε τη γυναίκα του.

Ο αδελφός του σκηνοθέτη είχε υπηρετήσει στον στρατό μαζί με τον συγγραφέα και είχαν γίνει φίλοι. Όταν διάβασε το βιβλίο, το πρότεινε αμέσως στον αδελφό του. Εκείνος το είδε θετικά, αλλά δεν βιάστηκε να το υλοποιήσει. Εντούτοις όταν έγινε το πραξικόπημα των συνταγματαρχών τον Απρίλη του 1967, ο Γαβράς αποφάσισε αμέσως να κάνει την ταινία. Ο τίτλος παραπέμπει στο σύνθημα «Ζει», που φώναζαν οι χιλιάδες κόσμου που συνόδευσαν τον Λαμπράκη στην τελευταία του κατοικία, τον Μάιο του 1963.

Δεν είναι τυχαίο, μάλιστα, πως ο σκηνοθέτης ζήτησε από τον Θεοδωράκη, τον ιδρυτή της νεολαίας Λαμπράκη να γράψει τη μουσική της ταινίας. Όπως σημειώνει στην αυτοβιογραφία του, έπειτα από δύο αποτυχημένες προσπάθειες να επικοινωνήσουν με τον Μίκη στη Ζάτουνα «λαμβάνουμε ένα πακέτο από τσιγάρα, το οποίο πάνω στο χαρτί ο Μίκης είχε γράψει την άδεια να χρησιμοποιήσουμε τη μουσική του».