Γεωπολιτικό ρίσκο και ευκαιρίες - Η θέση της Κύπρου σε ένα δυναμικά μεταβαλλόμενο περιβάλλον

Το πολιτικό και οικονομικό θρίλερ -όπως έχει εξελιχθεί- για την υλοποίηση του έργου της ηλεκτρικής διασύνδεσης της Κύπρου με το ευρωπαϊκό δίκτυο μέσω της Ελλάδας, έχει αναδείξει τα ζητήματα της γεωπολιτικής. Η συζήτηση επικεντρώνεται στο ποιος θα πληρώσει το κόστος του έργου αν αυτό ναυαγήσει σε περίπτωση που η Τουρκία παρεμποδίσει την εκτέλεσή του. Το θέμα έχει προκαλέσει μια νευρικότητα στις σχέσεις Αθηνών-Λευκωσίας με τον Έλληνα Ενέργειας και Περιβάλλοντος κ. Θόδωρος Σκυλακάκη σε δηλώσεις του χθες στην «Ημερησία» να αφήνει αιχμές: «Δεν έγιναν αυτά που περιμέναμε. Δεν έχω τίποτα να προσθέσω για το θέμα, ό,τι έχω να πω θα λεχθεί εκεί που πρέπει να λεχθεί. Δεν έχουν γίνει αυτά που περιμέναμε, ούτε γενικότερα, ούτε ειδικότερα. Δεν έχω κάτι άλλο να προσθέσω». Ο κ. Σκυλακάκης θα είναι την Τρίτη στη Λευκωσία για τη σύσκεψη που έχει συγκαλέσει ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Όπως είπε «Είναι μια σύσκεψη και πρέπει να παρευρεθώ. Με διαβεβαίωσε ο Παπαναστασίου ότι θα παρευρεθεί και ο Πρόεδρος στη σύσκεψη, αλλιώς θα έκανα τηλεδιάσκεψη».

Στην Κάσο

Το γεωπολιτικό ρίσκο είναι πράγματι υπαρκτό, όπως είδαμε πρόσφατα με τη συγκέντρωση ναυτικών δυνάμεων της Τουρκίας στην Κάσο όπου πραγματοποιούσε έρευνες στον βυθό ιταλικό πλοίο που ναύλωσε η Nexans, ο κατασκευαστής του καλωδίου. Πρέπει αυτό να μας αποθαρρύνει; Όχι. Με αυτή τη λογική δεν θα έπρεπε να ξεκινήσει και το ενεργειακό πρόγραμμα της Κυπριακής Δημοκρατίας, το οποίο προσέλκυσε τελικά μεγάλα ονόματα της ενεργειακής βιομηχανίας.

Η γεωπολιτική, όμως, στην περίπτωσή μας η γεωοικονομία, έχει δύο όψεις. Από τη μια το ρίσκο και από την άλλη ευκαιρίες. Η γεωγραφία έχει ευνοήσει την Κύπρο. Από την αρχαιότητα ήταν ένα κόμβος μεταφορών, επικοινωνίας, εμπορίου, πολιτισμού. Σήμερα καλείται να αντιμετωπίσει έναν δύσκολο γείτονα, την Τουρκία, αλλά η γεωγραφία παραμένει σήμερα σύμμαχος της Κύπρου.

Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και η αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής προσφέρει ένα παράθυρο ευκαιρίας για να αναδειχθεί η Κύπρος ως ένα πολύτιμο κομμάτι νέων ισορροπιών. Ένας κόμβος ενέργειας, τηλεπικοινωνιών, καινοτόμας επιχειρηματικότητας, μια δίοδος για τις χώρες της Ασίας και της Μέσης Ανατολής προς την Ευρώπη.

O ιδιωτικός τομέας έχει αναγνωρίσει αυτές τις ευκαιρίες και ήδη κινείται για να τις αξιοποιήσει. Η Κυπριακή Δημοκρατία καλείται να χτίσει πάνω στο ενδιαφέρον του ιδιωτικού τομέα.

- Η ηλεκτρική διασύνδεση με την Ελλάδα ξεκίνησε ως ιδιωτική πρωτοβουλία και έφτασε στο σημερινό σημείο ωρίμανσης με μια μεγάλη ευρωπαϊκή χρηματοδότηση ύψους 657 εκατ. ευρώ. Στη μεγάλη εικόνα δεν πρόκειται για μια απλή διασύνδεση μεταξύ δύο χωρών. Η ΕΕ συνεργάζεται ήδη με χώρες της Μέσης Ανατολής, όπως η Σαουδική Αραβία και η Αίγυπτος, για την προώθηση της πράσινης ηλεκτρικής ενέργειας μέσω διαφόρων πρωτοβουλιών και έργων, όπως:

1. Ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας: Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) συνεργάζεται με χώρες του Κόλπου για την ανάπτυξη τεχνολογιών καθαρής ενέργειας, όπως ηλιακή και αιολική ενέργεια. Η συνεργασία αυτή περιλαμβάνει την ανταλλαγή τεχνογνωσίας και την προώθηση επενδύσεων σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

2. Υδρογόνο: Η ΕΕ και οι χώρες της Μέσης Ανατολής εξετάζουν τη δυνατότητα παραγωγής και εξαγωγής πράσινου υδρογόνου. Η γεωγραφική θέση και οι κλιματικές συνθήκες της περιοχής την καθιστούν ιδανική για την παραγωγή υδρογόνου μέσω ανανεώσιμων πηγών.

3. Διασυνδέσεις ενέργειας: Έργα όπως το Great Sea Interconector και άλλες υποθαλάσσιες διασυνδέσεις (μελετάται σύνδεση Ελλάδας - Αιγύπτου) συμβάλλουν στη μεταφορά πράσινης ενέργειας από τη Μέση Ανατολή προς την Ευρώπη.

Στο σχέδιο της ΕΕ για την απεξάρτηση από τις ρωσικές εισαγωγές ενέργειας η περισσότερη παραγωγή και προμήθεια πράσινης ενέργειας αποτελεί τη μακροπρόθεσμη πολιτική επιλογή.

Σύμφωνα με ανάλυση των Βασίλη Χρονά και Κρίστιαν Χάνελτ στο GlobalEurope.eu «οι γείτονες της Ευρώπης στη Μέση Ανατολή μπορούν να βοηθήσουν την ΕΕ να εξασφαλίσει ένα ορισμένο ποσοστό των εισαγωγικών της αναγκών, αυξάνοντας την παραγωγή, αξιοποιώντας την ανεκμετάλλευτη παραγωγική ικανότητα ή εκτρέποντας τις εξαγωγές. Η ΕΕ δεν θα πρέπει να εγκαταλείψει τους στόχους της για ουδετερότητα ως προς τον άνθρακα, και σε αυτό οι χώρες της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής μπορούν να αποτελέσουν κατάλληλους εταίρους, λόγω του υψηλού δυναμικού τους για την παραγωγή ηλιακής ενέργειας και υδρογόνου, καθώς και της γεωγραφικής τους εγγύτητας. Η ΕΕ υποστηρίζει ήδη έργα στο Μαρόκο, την Τυνησία και την Αίγυπτο. Καθώς οι χώρες του Κόλπου αρχίζουν επίσης να συμβιβάζονται με την πράσινη μετάβαση, η ΕΕ θα μπορούσε να εντείνει τις προσπάθειές της να επενδύσει στην πράσινη ενέργεια, όπως η παραγωγή υδρογόνου, και ακόμη και να συνδέσει το δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας της με το δίκτυο του Κόλπου».

- Στις τηλεπικοινωνίες τρέχουν ήδη μια σειρά από φιλόδοξα σχέδια.

1ον το East to Med data Corridor (EMC) είναι ένα υποθαλάσσιο και επίγειο καλωδιακό σύστημα μεταφοράς δεδομένων που θα διασυνδέσει την Ευρώπη με την Ασία μέσω Ελλάδας και Σαουδικής Αραβίας, το οποίο περνά από την Κύπρο. Το έργο αυτό αξιοποιεί τη γεωγραφική θέση της Ελλάδας και της Σαουδικής Αραβίας για να δημιουργήσει έναν κρίσιμο διάδρομο δεδομένων, τοποθετώντας τις δύο χώρες στο επίκεντρο της μεταφοράς, αποθήκευσης και δημιουργίας δεδομένων στην Ευρασία. Το EMC αποτελεί κοινοπραξία μεταξύ της Cyta (Κύπρος), της MENA HUB (Σαουδική Αραβία), της Telecommunication Telephony Satellite Applications (TTSA, Ελλάδα) και της ΔΕΗ (Ελλάδα). Το συνολικό κόστος του έργου εκτιμάται στα 850 εκατομμύρια δολάρια και η ολοκλήρωσή του αναμένεται το τέταρτο τρίμηνο του 2025. Τον Μάιο του 2023, η center3 και η Alcatel Submarine Networks (ASN) ανακοίνωσαν την υπογραφή σύμβασης προμήθειας.

2ον πρόσφατα η Grid Telecom, θυγατρική εταιρεία και φορέας τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών του Ανεξάρτητου Διαχειριστή Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΑΔΜΗΕ) και η Tamares Telecom, κορυφαίος διεθνής πάροχος τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών χονδρικής και διαχειριστής δικτύων οπτικών ινών, θυγατρική εταιρεία της Aluma Infrastructure Fund, ανακοινώνουν τη στρατηγική τους συνεργασία για την ενίσχυση της ψηφιακής συνδεσιμότητας στην Ανατολική Μεσόγειο, με την ανάπτυξη και λειτουργία ενός υπερσύγχρονου καλωδιακού σταθμού και παράκτιων υποδομών προσαιγιάλωσης στην Κύπρο. Ο κόμβος συνδεσιμότητας ανοικτής πρόσβασης θα συνδέει την Κύπρο, δυτικά με την Ελλάδα και τη Νοτιοανατολική Ευρώπη και ανατολικά με το Ισραήλ, την Αίγυπτο και την Αραβική Χερσόνησο, εξασφαλίζοντας σε χονδρικούς και εταιρικούς πελάτες εναλλακτικές και αξιόπιστες οδεύσεις διακίνησης δεδομένων διεθνούς εμβέλειας, με σημαντικά οφέλη, όπως χαμηλή απόκριση, ισχυρή εφεδρεία, υψηλή ταχύτητα και προηγμένη κυβερνοασφάλεια.

3ον η Tamares Telecom ήδη συνεργάζεται με την Grid Telecom για την κατασκευή και λειτουργία του καλωδιακού συστήματος οπτικών ινών «ANDROMEDA» που θα διακλαδώνεται στον καλωδιακό σταθμό στην Κύπρο και θα προεκτείνεται σε άλλους σημαντικούς δυτικούς και ανατολικούς προορισμούς, διασυνδέοντας την Ελλάδα, την Κύπρο και το Ισραήλ, με έναν νέο τηλεπικοινωνιακό διάδρομο μεγάλης χωρητικότητας μεταξύ Ευρώπης και Μέσης Ανατολής.

Το φυσικό αέριο

Οι ανακαλύψεις φυσικού αερίου παραμένουν στον βυθό της θάλασσας, αλλά υπάρχουν και η Κύπρος συνεχίζει να αναπτύσσει τις υποδομές και τις στρατηγικές της για να εκμεταλλευτεί πλήρως τις δυνατότητές της. Η διάθεση της Chevron να προχωρήσει με ταχύτητα στην αξιοποίηση του κοιτάσματος «Αφροδίτη» βάζει την Κύπρο στο κλαμπ των χωρών παραγωγής φυσικού αερίου. Συνολικά τα κοιτάσματα όπως το «Αφροδίτη» και το «Καλυψώ» έχουν τη δυνατότητα να καταστήσουν την Κύπρο σημαντικό εξαγωγέα φυσικού αερίου. Αυτό όχι μόνο ενισχύει την οικονομία της χώρας, αλλά και τη γεωπολιτική της θέση ως ενεργειακός κόμβος.

Η μεγάλη εικόνα

Η Κύπρος παραμένει κομβικό σημείο στη γεωπολιτική σκακιέρα της Ανατολικής Μεσογείου, ισορροπώντας μεταξύ των ευκαιριών για συνεργασία και των προκλήσεων των μακροχρόνιων διαιρέσεων και μιας εχθρικής Τουρκίας. Ναι, η Τουρκία αποτελεί έναν προβληματικό παράγοντα στις γεωπολιτικές φιλοδοξίες της Κύπρου, αλλά όχι εμπόδιο από τη στιγμή που αυτές οι φιλοδοξίες κουμπώνουν με τις ανάγκες της Ευρώπης για ενεργειακή αυτονομία και στενότερες σχέσεις με τις χώρες της Μέσης Ανατολής, της Βόρειας Αφρικής και της Ασίας, με αιχμή την Ινδία.