25 λέξεις για τα Χριστούγεννα αρκούν; - Οι ευχές που μοίραζαν οι εγκλωβισμένοι μέσω του Ερυθρού Σταυρού

«Ουχί πέραν των 25 λέξεων, οικογενειακά νέα μόνο», έγραφε. Και μόλις 5 γραμμές. Τι να προλάβεις να πεις σε 25 λέξεις; Πόσα νέα, για να νιώσουν οι δικοί σου άνθρωποι πως είσαι καλά;

Μέρες Χριστουγέννων και σίγουρα θα θέλετε να ανταλλάξετε ευχές με συγγενείς, φίλους, ακόμα και με γνωστούς, αυτούς που ξέρεις δεν ξέρεις στο Facebook, επειδή σε ένα ταξίδι που πήγατε γίνατε φίλοι, απλώς διαδικτυακοί. Και θα τους στείλεις ευχές, θα ανταλλάξετε τυπικά μηνύματα. Με μια κίνηση, ένα απλό μήνυμα, στα social media, στο κινητό. Και απεριόριστα, με το πακέτο το καλό, της κινητής εταιρείας που σου προσφέρει και το καλό το κινητό. Και όποτε θες. Από τον καναπέ του σπιτιού σου. Πριν από 50 χρόνια, τίποτα από αυτά δεν ήταν αυτονόητο, ούτε καν η επικοινωνία με τους δικούς σου ανθρώπους δεν ήταν δεδομένη. Και καμία επαφή δεν ήταν εύκολη. Ειδικά για τους εγκλωβισμένους της Καρπασίας που ήθελαν να επικοινωνήσουν με τους δικούς τους, αφού ο μοναδικός τους τρόπος επικοινωνίας ήταν μια κόλλα χαρτί από τον Ερυθρό Σταυρό και 25 λέξεις. Είμαστε μόλις μετά την εισβολή, οι μέρες περνούν και η μόνη επικοινωνία με το ελεύθερο μέρος του νησιού ήταν το ραδιόφωνο και αυτό για όσους δεν το είχαν κατάσχει οι Τούρκοι, ενώ εννοείται πως οι άρρενες 18-50 ετών ήταν υποχρεωμένοι να παρουσιάζονται στην «αστυνομία». Αργότερα, μετά και την άδεια των κατοχικών στρατευμάτων, ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός άρχισε τη διακίνηση γραπτών μηνυμάτων με περιορισμένο αριθμό λέξεων, λογοκριμένα φυσικά, και τα οποία άλλοτε έφθαναν στον προορισμό τους και άλλοτε όχι.

Τι να πεις σε 25 λέξεις

Εκείνη η κόλλα χαρτί Α5 ήταν ο βασικός τρόπος επικοινωνίας τους. Με τα κόκκινα γράμματα του Ερυθρού Σταυρού και όλα τα στοιχεία του αποστολέα και του παραλήπτη. Όνομα, επίθετο, πόλη, οδό, επαρχία. Και μετά το μήνυμα. «Ουχί πέραν των 25 λέξεων, οικογενειακά νέα μόνο», γράφει το χαρτί του Ερυθρού Σταυρού. Και μόλις 5 γραμμές. Τι να προλάβεις να πεις σε 25 λέξεις; Πόσα νέα, για να νιώσουν οι δικοί σου άνθρωποι πως είσαι καλά; Που θες να τους πεις για το πανεπιστήμιο, την πρόοδο, τις έγνοιες, όσα αφορούν την καθημερινότητά σου. Να μιλήσεις με τους γονείς σου, να τους δώσεις ευχές για τα Χριστούγεννα, να ρωτήσεις για τον στολισμό, το τραπέζι, τις ετοιμασίες, τους γείτονες, τους θείους, τις θείες. Τα γράμματα γίνονταν όλο και πιο μικρά για να χωρέσουν περισσότερες από 25 λέξεις. Ποτέ δεν ήταν 25. Και ποτέ δεν υπήρχαν οι τυπικούρες: Αγαπημένη μητέρα, πατέρα. Αγαπημένοι, σκέτο. Να προλάβεις να γράψεις και τις υπόλοιπες λέξεις. Να πεις όσα περισσότερα μπορείς. Και να δώσεις κυρίως την ελπίδα. Πως όλα βαίνουν καλώς. Χωράνε άραγε και τα άσχημα νέα στις 25 λέξεις μόνο ή απλώς δεν τα λες για να νιώσουν οι δικοί σου καλύτερα;

Με περιορισμούς

Στις 18 Νοεμβρίου 1974, η κ. Αρετή Παντελίδου κατάφερε να στείλει το πρώτο της μήνυμα στους δικούς της. 22 ετών φοιτήτρια τότε της Φαρμακευτικής, στη δεύτερη εισβολή ξέμεινε στην Αθήνα όπου σπούδαζε, αφού είχε σκοπό να επιστρέψει πίσω έχοντας ζήσει ήδη την πρώτη φάση της εισβολής στο χωριό της. Η δεύτερη φάση της εισβολής τη βρίσκει στην Αθήνα και μακριά από τους γονείς της Παντελή, Νίτσα και Μαρή που ήταν ανάμεσα στους τελευταίους έντεκα Ελληνοκυπρίους που εγκατέλειψαν τη Γιαλούσα τον Μάρτιο του 1977, όταν η κοινότητα είχε πια εποικιστεί από Τουρκοκύπριους που είχαν έρθει από τα Κόκκινα. Μαζί με τους γονείς της και η μικρή της αδελφή Μαρή, μόλις εφτά ετών, την οποία η Αρετή είχε ζητήσει να πάρει μαζί της στην Αθήνα, ωστόσο οι γονείς της της το αρνήθηκαν αφού θα έμεναν μόνοι τους. Οι εγκλωβισμένοι της Καρπασίας έπρεπε να πάνε στον Ερυθρό Σταυρό να στείλουν μηνύματα, να τα γράψουν. Η απάντηση ερχόταν από την πίσω πλευρά του μηνύματος και έτσι η μητέρα της Αρετής, Νίτσα, είχε φυλάξει όλα τα γράμματα, ακόμα κι όταν πέρασε στις ελεύθερες περιοχές. Και η Αρετή τα φύλαξε τόσο καλά λες και έχουν γραφτεί χθες, αφού το μόνο που προδίδει πως είναι 50 χρόνια πριν είναι η καθαρεύουσα. Και φυσικά οι μνήμες και τα όσα έζησαν εκείνοι οι άνθρωποι.

Μοιράζοντας τα νέα

Στα δυόμισι χρόνια που εγκλωβίστηκαν οι γονείς της στη Γιαλούσα, ο μόνος τρόπος επικοινωνίας που είχε η Αρετή είτε από την Αθήνα είτε από την Αγγλία, όταν πήγαινε στις θείες της για τις γιορτές, ήταν αυτά τα μηνύματα που διαβίβαζε ο Ερυθρός Σταυρός όταν επισκεπτόταν τη Γιαλούσα. Και δεν ήταν μόνο οι γονείς. Ήταν και η υπόλοιπη οικογένεια που ήθελε να μάθει τα νέα τους, αφού η έννοια της οικογένειας ήταν ισχυρή εκείνα τα χρόνια. Θείες και θείοι φιλοξενούσαν και φρόντιζαν τα παιδιά των εγκλωβισμένων, πέρα από τα δικά τους παιδιά και τις οικονομικές δυσκολίες που ενδεχομένως να αντιμετώπιζαν. Έτσι, ένα γράμμα ήταν αυτονόητο πως θα στελνόταν για ευχές, για καλά Χριστούγεννα, για τα νέα της οικογένειας γενικότερα. Από το πώς περνάει κάποιος μέχρι τις σπουδές και τα νέα των οικείων. Αυτή ήταν η επικοινωνία που είχαν μεταξύ τους. Πολλές φορές ήθελαν να πουν παραπάνω πράγματα. «Τα κρύβαμε τα γράμματα που θέλαμε να στείλουμε, μέσα στα πράγματα που στέλναμε», θυμάται η κυρία Αρετή. Θυμάται τη θεία της να στέλνει μικρότερο κουτί απορρυπαντικό απ’ αυτό που έστελνε συνήθως. Και αυτός ήταν ένας τρόπος να αντιληφθεί η μητέρας της πως κάπου θα υπήρχε ένα κρυμμένο μήνυμα, ένα γράμμα απ’ αυτά που δεν έπρεπε να δουν τα χίλια μάτια μέχρι να πάει για έγκριση και να φτάσει στον προορισμό του.

Με την ελπίδα

Από τα μηνύματα που διαβάζει κανείς των εγκλωβισμένων καταλαβαίνει πως οι άνθρωποι δεν είχαν χάσει την ελπίδα τους. «Σε περιμένουμε να έρθεις στο χωριό να μας δεις», γράφει σε ένα γράμμα η μητέρα. Ουδέποτε στις αρχές του εγκλωβισμού οι άνθρωποι πίστεψαν πως θα παγιωθεί η κατάσταση και πως κάποτε θα καλούνταν να εγκαταλείψουν τον τόπο τους. Και μάλιστα, όπως μας λέει η κυρία Αρετή, αρχικά ο εγκλωβισμός έγινε μάλλον υποχρεωτικός αφού ο μόνος δρόμος διαφυγής από τη Γιαλούσα ήταν η Γαλάτεια, η οποία ήταν προπύργιο των Τούρκων. Αφού εγκλωβίστηκαν, κάποιοι με τη θέλησή τους πλέον, επέλεξαν να μείνουν στον τόπο τους. Όταν πέρασε αρκετός καιρός, τότε αντιλήφθηκαν πως δυστυχώς η εισβολή ήταν γεγονός και πως δεν θα υπήρχε άμεσα λύση του προβλήματος. «Τα γράμματα αυτά είναι η τρανή απόδειξη πως οι άνθρωποι έμειναν για τον τόπο τους», λέει η κυρία Αρετή, στέλνοντας το μήνυμα σε αυτούς που κατηγορούσαν τους εγκλωβισμένους πως έμειναν στο βόρειο κομμάτι του νησιού για τα επιδόματα. «Να ρωτήσουν εμάς, πώς είναι να είσαι μακριά από τους γονείς σου, να εγκλωβιστούν, να ζήσουν όσα έζησαν οι γονείς μου», λέει. Οι μέρες δεν φαίνεται να κυλούσαν εύκολα διαβάζοντας κανείς τα μηνύματα, με τους ανθρώπους που ήταν εγκλωβισμένοι να περιμένουν απλώς το θαύμα της επιστροφής και της επανένωσης με τους δικούς τους.

Ευχές με έναν μήνα

Οι ευχές των γιορτών στέλνονται έναν μήνα πριν, με την ελπίδα πως το μήνυμα θα φτάσει στην ώρα του. «Αγαπημένοι μου. Τώρα που πλησιάζουν οι γιορτές και ο χωρισμός μας είναι πιο σκληρός, πρέπει να κάνουμε όλοι μας υπομονή και να ελπίζουμε ότι τις επόμενες γιορτές θα τις περάσουμε μαζί, όπως πρώτα. Η έλλειψή σας είναι σκληρή, αλλά παρακαλώ τον Θεό να ξανασμίξουμε». 01/12 στέλνει το μήνυμα η -τότε φοιτήτρια- Αρετή στους δικούς της, ελπίζοντας πως θα φτάσει πριν από τα Χριστούγεννα. Και η ημερομηνία του αποστολέα είναι 26/12, μία μέρα δηλαδή μετά τα Χριστούγεννα, όπου υπάρχει απάντηση για να το πάρει πίσω μέσα Ιανουαρίου. Από τα συγκινητικά μηνύματα και αυτό της 6χρονης Μαρής, η οποία προσπαθεί να γράψει με τα δικά της γράμματα που μόλις είχε μάθει ευχές για την αδελφή της που είναι μακριά. Και φυσικά, ένα ξεχωριστό μήνυμα από τον Ερυθρό Σταυρό στην 6χρονη αδελφή για να νιώσει κι αυτή πως πήρε την αγάπη της αδελφής της τις γιορτές. «Δεν ήταν μια εύκολη υπόθεση να πας στον Ερυθρό Σταυρό, ήθελα 40 λεπτά με το λεωφορείο και έπρεπε να σκεφτώ όλα τα μηνύματα μαζί», μας λέει η κ. Παντελίδου. Και φυσικά, ζητούν ο ένας από τον άλλον φωτογραφίες για να δουν πώς μεγάλωσαν. Τα παιδιά, οι γονείς. Οι συγγενείς. Ακόμα πιο συγκινητικό εκείνο το μήνυμα που στέλνει η Αρετή στους δικούς της, γνωρίζοντας πως ο πατέρας της ήταν λάτρης του ποτού: «Αγαπημένοι μας, και φέτος θα γιορτάσετε μόνοι σας αλλά να πιείτε και κανένα ποτήρι στην υγειά μας και να μας περιμένετε για τις επόμενες γιορτές, να σε βοηθήσω μάμα μου στο καθάρισμα και τις ετοιμασίες. Προς το παρόν βάζε τη Μαρή μας να σε βοηθά και εγώ θα βοηθήσω τις θείες μου εδώ».

Τα μικρά γράμματα και η κωδικοποίηση

Όσο πιο μικρά γράμματα έγραφε κάποιος, τόσες πιο πολλές λέξεις μπορούσαν να χωρέσουν σε εκείνες τις 5 γραμμές του μηνύματος του Ερυθρού Σταυρού. Και φυσικά, τα γράμματα έπρεπε να ήταν κωδικοποιημένα, αφού έπρεπε να αναφέρεις μόνο οικογενειακά θέματα. Μόνο που ήθελαν να αναφέρουν και τα νέα των στρατιωτών, αλλά δεν θα έπρεπε να τα δει ο τουρκικός στρατός, αφού θα περνούσαν από τα χέρια του για έγκριση, ώστε να φτάσει το μήνυμα χωρίς περαιτέρω πληροφορίες. Γράφει ο ξάδελφος της κυρίας Αρετής: «Είμαστε επιτέλους όλοι, Μάριος, Κάκκος, Γιώργος, Σωτήρης, μαζί». Ο Μάριος και ο Κάκκος ήταν αιχμάλωτοι πολέμου, ενώ και οι δύο ήταν ανήλικοι. Έπρεπε να ενημερώσουν πως έφτασαν, πως τους βρήκαν. Το λείπει ο Παναής σημαίνει πως ήταν εγκλωβισμένος, ενώ το απλώς καλά στο μήνυμα ήταν η απελευθέρωσή τους. Και έπρεπε να ενημερώσουν και ήταν ο μόνος τρόπος, αφού έτσι δεν θα καταλάβαιναν ούτε οι άνθρωποι του Ερυθρού Σταυρού ούτε από τον τουρκικό στρατό πως αναφέρονταν σε αιχμάλωτους και εγκλωβισμένους. Ξεχωρίζουν φυσικά στα γράμματα που έχει η κυρία Αρετή και δύο που κατάφεραν να στείλουν μέσω γνωστών Τουρκοκύπριων που πήγαιναν στην Αγγλία. Ωστόσο, κι εκεί, επειδή υπήρχε ο φόβος, τα νέα περιορίζονταν στα οικογενειακά, όπως έγραφε και ο Ερυθρός Σταυρός. Ίσως και να συνήθισαν να γράφουν μόνο οικογενειακά. Ποιος ξέρει…

Το τάμα στην Τήνο και η ντροπή

Κι αφού οι «δικοί μας» τους πρόδωσαν, η πίστη και ο Θεός ήταν πλέον η ελπίδα των ανθρώπων, και αυτό φαίνεται ξεκάθαρα μέσα από τα μηνύματα που ανταλλάσσουν. Αγαπημένη μου Αρετή, γράφει η μητέρα της, αν σε βοηθήσει ο Θεός και πάεις στην Παναγία της Τήνου, μεγάλη η χάρη Της, να μην ντραπείς και να πάεις γονατιστή όσον τόπο μπορείς. Η Αρετή κατάφερε τελικά να πάει στην Τήνο. «Είχα φορέσει ένα τζιν παντελόνι και από πάνω μια φούστα. Κατέβηκα από το λιμάνι και ξεκίνησα γονατιστή φτάνοντας μέχρι την εικόνα της Παναγίας. Τα κατάφερα, έπρεπε να πάω, να τα καταφέρω για τους δικούς μου, και είτε το πιστεύεις είτε όχι, ούτε που ένιωσα πόνο ή είχα πληγές στα γόνατα την επόμενη μέρα».