Φοβούνται να λύσουν τη σιωπή τους - Οι ανώνυμες καταγγελίες και τα μέτρα που ζητά το Παρατηρητήριο Τρίτης Ηλικίας

«Γράψε μου το σπίτι διαφορετικά δεν θα δεις ξανά τα εγγόνια σου. Έτσι κι αλλιώς σύντομα θα πεθάνεις». «Δώσε μου λεφτά για τη δόση μου διαφορετικά θα σε δείρω».

Οι παραπάνω φράσεις προέρχονται από μαρτυρίες ηλικιωμένων συνανθρώπων μας που συχνά πέφτουν θύματα βίας. Τα τελευταία χρόνια τα περιστατικά κακοποίησης, παραμέλησης, οικονομικής εκμετάλλευσης και ηλικιακού ρατσισμού αυξάνονται δραματικά. Η κακοποίηση, κακομεταχείριση ή εκμετάλλευση ηλικιωμένου περιλαμβάνει οποιαδήποτε ενσυνείδητη, σκόπιμη ενέργεια που προκαλεί βλάβη ή σοβαρό κίνδυνο πρόκλησης βλάβης σε ένα ηλικιωμένο άτομο σωματικά, ψυχoσυναισθηματικά ή οικονομικά.

Το παραπάνω θέμα έχει απασχολήσει ουκ ολίγες φορές την Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Βουλής. Κάθε συζήτηση στην επιτροπή καταλήγει στο ίδιο συμπέρασμα: Ηλικιωμένοι θύματα διαφόρων μορφών βίας φοβούνται να λύσουν τη σιωπή τους και να προχωρήσουν σε επίσημη καταγγελία στην Αστυνομία αφού ανησυχούν για τις συνέπειες που θα έχει αυτή τους η πράξη για το υπόλοιπο της παραμονής τους σε οίκους ευγηρίας. Ενδεικτικό της κατάστασης που επικρατεί το γεγονός ότι κάθε μήνα περίπου 25 ηλικιωμένοι προχωρούν σε αναφορά προς το Παρατηρητήριο Τρίτης Ηλικίας για κακοποιητική συμπεριφορά που δέχονται, χωρίς ωστόσο να επιθυμούν να προχωρήσουν σε επίσημη καταγγελία στις Αρχές. Μάλιστα, υπάρχουν και περιπτώσεις στις οποίες οι ηλικιωμένοι είναι θύματα κακοποίησης από τα ίδια τα παιδιά τους και γι' αυτόν τον λόγο δεν θέλουν να καταλήξουν οι καταγγελίες τους στην Αστυνομία.

150 αναφορές το εξάμηνο

Σε δηλώσεις επί του θέματος, ο πρόεδρος του Παρατηρητηρίου Τρίτης Ηλικίας Δήμος Αντωνίου σημείωσε ότι υπάρχουν περίπου 150 αναφορές ανά εξάμηνο. «Είναι ένας μεγάλος αριθμός, αλλά δυστυχώς δεν καταγγέλλονται οι υποθέσεις και δεν μπορούμε να τις τεκμηριώσουμε. Μας παίρνουν τηλέφωνο ανώνυμα, μας λένε τα προβλήματα και όταν τους αναφέρουμε ότι πρέπει να έρθουν κοντά μας για να πάμε στην Αστυνομία και να κάνουμε καταγγελία στις κοινωνικές υπηρεσίες του κράτους, δεν εμφανίζονται, και κάπως έτσι χάνουμε τα ίχνη τους. Υπάρχουν περιπτώσεις που δίνουμε ραντεβού για να πάμε στην Αστυνομία να καταγγείλουμε το περιστατικό και τελευταία στιγμή δεν έρχονται», δήλωσε. Ο ίδιος επεσήμανε ότι την τελευταία δεκαετία υπάρχει αύξηση στις περιπτώσεις κακοποίησης ηλικιωμένων στα σπίτια τους από οικιακές βοηθούς, στους οίκους ευγηρίας από φροντιστές, ακόμα και σε δημόσια και ιδιωτικά νοσηλευτήρια από μερίδα ιατρικού και παραϊατρικού προσωπικού, ενώ ο ηλικιακός ρατσισμός είναι εμφανής σε όλες τις μορφές και επίπεδα.

Φοβούνται εκδικητικές συμπεριφορές

Το γεγονός ότι οι ηλικιωμένοι δεν λύνουν τη σιωπή τους δυσχεραίνει ακόμα περισσότερο την κατάσταση αφού, σύμφωνα με τον κ. Αντωνίου, ο φόβος για τις συνέπειες που θα υποστούν αν προχωρήσουν σε καταγγελία εμποδίζει τη διερεύνησή τους. «Οι ηλικιωμένοι φοβούνται να κάνουν καταγγελία για εκδικητικές συμπεριφορές. Είχαμε περιπτώσεις ηλικιωμένων που έγραφαν τα σπίτια τους και την περιουσία τους στα παιδιά τους και τους πέταγαν έξω μετά και στο τέλος κατέληγαν σε ιδρύματα ή σε σπίτια συγγενών και φίλων. Οπότε, δεν είναι εύκολο για έναν ηλικιωμένο να καταγγείλει το παιδί του, αλλά επειδή ήθελαν να το πουν σε κάποιον μας έπαιρναν εμάς τηλέφωνο και μας ανέφεραν το περιστατικό. Έτσι, πολύ δύσκολα μπορούμε να τεκμηριώσουμε κάποια πράγματα, εκτός αν είναι περιπτώσεις κακοποίησης». Ο κ. Αντωνίου μίλησε και για τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν από τους αρμόδιους φορείς με γνώμονα την προστασία των ηλικιωμένων. Το Παρατηρητήριο εισηγείται σειρά μέτρων, ανάμεσα στα οποία η δημιουργία ειδικής ομάδας για τη δικαιοσύνη των ηλικιωμένων που θα εστιάζει αποκλειστικά σε ανάλογα ζητήματα, συμπεριλαμβανομένων της κακοποίησης, της παραμέλησης και της εκμετάλλευσής τους. Ακόμα, προτείνεται προς τους αρμοδίους να γίνεται συστηματικός έλεγχος των οίκων ευγηρίας και άλλων ιδρυμάτων, αφού όπως φαίνεται η κακοποίηση ηλικιωμένων στους οίκους ευγηρίας είναι ένα ζήτημα που χρήζει ειδικής αντιμετώπισης. Ως προς το τι μέτρα λαμβάνει το ίδιο το Παρατηρητήριο, ο κ. Αντωνίου εξήγησε ότι προχωρεί δύο φορές τον χρόνο σε εκπαίδευση αστυνομικών στην Αστυνομική Ακαδημία για να αναγνωρίζουν περιπτώσεις κακοποίησης ηλικιωμένων. «Υπάρχουν έναν σωρό πράγματα που μπορούμε να κάνουμε, για τα οποία έχουμε δώσει πολλές συμβουλές προς το κράτος. Απουσιάζει δυστυχώς το όραμα για την τρίτη ηλικία. Είναι μια δημογραφική βόμβα η μετατόπιση του πληθυσμού προς τη γήρανση και έχουμε μείνει ανεξεταστέοι. Για παράδειγμα, δεν έχουμε δομές για κακοποιημένους ηλικιωμένους. Έχουμε ιδρύματα που ορισμένα είναι κολαστήρια. Έχουμε άψογη συνεργασία με τις Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας, έχουν κλείσει ορισμένα ιδρύματα και έγιναν κάποιοι έλεγχοι, αλλά δεν είναι αρκετοί», είπε.

Τι κάνουν οι ΥΚΕ;

Θέλοντας να μάθουμε περισσότερα για το πώς οι αρμόδιοι φορείς προσεγγίζουν το ζήτημα απευθυνθήκαμε στο Υφυπουργείο Πρόνοιας, το οποίο μας παρέπεμψε στις Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας (ΥΚΕ). Σύμφωνα με γραπτή ενημέρωση που λάβαμε, όλα τα ζητήματα που αφορούν την Τρίτη Ηλικία βρίσκονται ψηλά στις προτεραιότητες του Υφυπουργείου Κοινωνικής Πρόνοιας. Για αυτόν ακριβώς τον λόγο έχει αποφασιστεί ο καθορισμός Εθνικής Στρατηγικής και Εθνικού Σχεδίου Δράσεις για την Ενεργό Γήρανση. Οι ΥΚΕ δέχονται καταγγελίες που αφορούν π.χ. τη λειτουργία των στεγών, θέματα μη επαρκούς φροντίδας των ηλικιωμένων, κακοποίησης κ.λπ. Οι καταγγελίες γίνονται αποδεκτές σε οποιαδήποτε μορφή (τηλεφωνικώς, γραπτώς, ανώνυμα, μέσω ΜΜΕ κ.λπ.) και χωρίς οποιονδήποτε περιορισμό. Τέτοιου είδους καταγγελίες διερευνώνται εξατομικευμένα σε συνεργασία με όλους τους εμπλεκόμενους (προσωπικό, διευθύνων πρόσωπο, ιδιοκτήτης στέγης) καθώς και με τους παραπονούμενους. Όπου απαιτείται προωθούνται καταγγελίες στην Αστυνομία και καθοδηγούνται συγγενείς και άλλοι να καταγγέλλουν παραβιάσεις που περιέρχονται στην αντίληψή τους. Ως προς τις υπηρεσίες προς το θύμα, οι ΥΚΕ παρέχουν συμβουλευτική καθοδήγηση και στήριξη τόσο στο θύμα όσο και στα μέλη των οικογενειών τους. Παράλληλα, γίνεται σύνδεση με συναρμόδιες υπηρεσίες π.χ. Αστυνομία. Επιπλέον, πραγματοποιούνται στις στέγες απροειδοποίητες επιθεωρήσεις και συγκεκριμένα σε κάθε στέγη πραγματοποιείται επιθεώρηση μία φορά τον μήνα ή σε περιόδους που κρίνεται ότι χρειάζεται να γίνουν πιο εμπεριστατωμένοι έλεγχοι π.χ. τους καλοκαιρινούς μήνες.

Στο συρτάρι το «Κόκκινο Κουμπί»

Οι έλεγχοι που κάνουν οι Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας αφορούν τους οίκους ευγηρίας και τις στέγες στις οποίες φιλοξενούνται ηλικιωμένοι και ευάλωτοι. Τι γίνεται όμως με τους συνανθρώπους μας που πέφτουν θύματα κακοποίησης πίσω από τις κλειστές πόρτες των σπιτιών τους; Όπως έχει λεχθεί και στο παρελθόν, το κόκκινο κουμπί είναι ένα εργαλείο που θα μπορούσε να βοηθήσει σε τέτοιες περιπτώσεις. Πρόκειται για μια συσκευή η οποία τοποθετείται στο χέρι ή στον λαιμό κάποιου ηλικιωμένου και του δίνει το δικαίωμα να ζητήσει βοήθεια σε περίπτωση που τη χρειάζεται. Αν, για παράδειγμα, ο ηλικιωμένος διαμένει μόνος του και έχει κάποιο ατύχημα θα μπορεί να καλέσει βοήθεια πατώντας το κόκκινο κουμπί. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και σε περίπτωση που ο ηλικιωμένος είναι θύμα κακοποιητικής συμπεριφοράς. Σύμφωνα με τους σχεδιασμούς που έχουν γίνει, θα λειτουργεί σε 24ωρη βάση κέντρο υποστήριξης το οποίο θα στελεχώνεται με κοινωνικούς λειτουργούς και ψυχολόγους και θα παρέχει άμεση βοήθεια σε όποιον ηλικιωμένο πατήσει το κόκκινο κουμπί. Η συζήτηση για να έρθει στην Κύπρο το κόκκινο κουμπί άρχισε από το 2017. Στις 19 Δεκεμβρίου 2019 το Υπουργικό Συμβούλιο ενέκρινε την πρόταση του Υπουργείου Εργασίας για το «Κόκκινο Κουμπί» και από τότε βρίσκεται σε εξέλιξη μια προσπάθεια να τεθεί σε εφαρμογή το πρόγραμμα. Η προσπάθεια αυτή γίνεται με εξαιρετικά αργούς ρυθμούς, κάτι που διαπιστώθηκε κατά τη διάρκεια πρόσφατης συνεδρίας της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Βουλής. Συγκεκριμένα, στη συνεδρία που πραγματοποιήθηκε στις 25 Σεπτεμβρίου 2023 διαπιστώθηκε ότι από όσα είχαν υποσχεθεί οι αρμόδιοι έναν χρόνο πριν, ότι δηλαδή θα είναι όλα έτοιμα για να εφαρμοστεί το πρόγραμμα εντός των επόμενων 3-4 μηνών, δεν έγινε τίποτα. Από τότε έχουν περάσει άλλοι δύο μήνες, με τις πληροφορίες να αναφέρουν ότι παρατηρείται η ίδια στασιμότητα.