Ευρωπαϊκό ανάχωμα κατά της διαφθοράς - Στην Επιτροπή Νομικών αύριο το εκσυγχρονιστικό πλαίσιο

Επικαιροποίηση και εκσυγχρονισμό του υφιστάμενου νομικού πλαισίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για καταπολέμηση της διαφθοράς προβλέπει πρόταση-οδηγία του ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Η συγκεκριμένη οδηγία συζητείται αύριο στην κοινοβουλευτική Επιτροπή Νομικών προκειμένου να οδηγηθεί για ψήφιση και έγκριση από τη Βουλή των Αντιπροσώπων. Όπως σημειώνεται στην πρόταση-οδηγία, το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο της ΕΕ για την καταπολέμηση της διαφθοράς πρέπει να επικαιροποιηθεί, ώστε να ληφθεί υπόψη η εξέλιξη των απειλών διαφθοράς και οι νομικές υποχρεώσεις της Ένωσης και των κρατών μελών βάσει του διεθνούς δικαίου, καθώς και η εξέλιξη των εθνικών ποινικών νομικών πλαισίων.

Προστίθεται επίσης ότι, «η απόφαση-πλαίσιο αριθ. 2003/568/ΔΕΥ του Συμβουλίου προβλέπει υποχρεώσεις σχετικά με την ποινικοποίηση της δωροδοκίας στον ιδιωτικό τομέα. Η σύμβαση του 1997 για την καταπολέμηση της δωροδοκίας στην οποία ενέχονται υπάλληλοι της ΕΕ ή των κρατών μελών της ΕΕ ρυθμίζει ορισμένες πράξεις δωροδοκίας στις οποίες εμπλέκονται οι εν λόγω υπάλληλοι εν γένει». Ωστόσο, όπως τονίζεται, οι πράξεις αυτές δεν είναι επαρκώς περιεκτικές και οι υφιστάμενοι κανόνες στα κράτη μέλη πρέπει να αναπτυχθούν περαιτέρω ώστε να εξασφαλιστεί μια πιο συνεκτική και αποτελεσματική αντίδραση στην Ένωση.

Στην ευρωπαϊκή πρόταση-οδηγία, αναφέρεται ότι έχουν προκύψει κενά σε εθνικό επίπεδο όσον αφορά την επιβολή του νόμου, καθώς και εμπόδια στη συνεργασία μεταξύ των αρμόδιων αρχών σε διάφορα κράτη μέλη. «Οι αρχές των κρατών μελών αντιμετωπίζουν προκλήσεις που συνδέονται με την υπερβολική διάρκεια της δίωξης, τις σύντομες προθεσμίες παραγραφής, τους κανόνες για την ασυλία και τα προνόμια, την περιορισμένη διαθεσιμότητα πόρων, την κατάρτιση και τις εξουσίες έρευνας, μεταξύ άλλων» επισημαίνεται.

Η ΕΕ είναι συμβαλλόμενο μέρος της σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών κατά της διαφθοράς (UNCAC) , η οποία αποτελεί την πιο ολοκληρωμένη διεθνή νομική πράξη στον τομέα αυτό, καθώς συνδυάζει ευρύ φάσμα μέτρων για την πρόληψη και την καταπολέμηση της διαφθοράς. Η προτεινόμενη νομοθετική ρύθμιση θα επικαιροποιήσει το νομοθετικό πλαίσιο της ΕΕ, μεταξύ άλλων με την ενσωμάτωση διεθνών προτύπων δεσμευτικών για την ΕΕ, όπως αυτά της UNCAC. Στόχος είναι να διασφαλιστεί ότι όλες οι μορφές διαφθοράς ποινικοποιούνται σε όλα τα κράτη μέλη, ότι τα νομικά πρόσωπα μπορούν επίσης να φέρουν ευθύνη για τέτοια αδικήματα και ότι τα εν λόγω αδικήματα επισύρουν αποτελεσματικές, αναλογικές και αποτρεπτικές κυρώσεις. Επιπλέον, η πρόταση περιλαμβάνει σχετικά μέτρα για την πρόληψη της διαφθοράς σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα και για τη διευκόλυνση της διασυνοριακής συνεργασίας, όπως απαιτείται από τη UNCAC.

Για την εξάλειψη της διαφθοράς, όπως τονίζεται απαιτούνται προληπτικοί και κατασταλτικοί μηχανισμοί. «Τα κράτη μέλη ενθαρρύνονται να λάβουν ευρύ φάσμα προληπτικών και νομοθετικών μέτρων στο πλαίσιο της καταπολέμησης της διαφθοράς. Η μη επίδειξη ακεραιότητας, οι μη γνωστοποιούμενες συγκρούσεις συμφερόντων ή οι σοβαρές παραβιάσεις των κανόνων δεοντολογίας μπορούν να έχουν ως αποτέλεσμα πράξεις διαφθοράς εάν δεν αντιμετωπιστούν. Η πρόληψη της διαφθοράς μετριάζει την ανάγκη για ποινική καταστολή και έχει ευρύτερα οφέλη ως προς την προαγωγή της εμπιστοσύνης του κοινού και στη διαχείριση της συμπεριφοράς των δημόσιων λειτουργών» σημειώνεται στην πρόταση.

Διαδεδομένη η διαφθορά

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Ευρωβαρόμετρου το 2022, το 68% των πολιτών της ΕΕ και το 62% των εταιρειών που εδρεύουν στην ΕΕ θεωρούν ότι η διαφθορά είναι ευρέως διαδεδομένη στη χώρα τους. Η Ένωση έχει θέσει την καταπολέμηση της διαφθοράς υψηλά στην ημερήσια διάταξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, επισημαίνοντας την ανάγκη αντιμετώπισής της τόσο σε ενωσιακό όσο και σε εθνικό επίπεδο. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει επίσης επανειλημμένα ζητήσει την ανάληψη περαιτέρω δράσης από την ΕΕ για την καταπολέμηση της διαφθοράς. Το Συμβούλιο απηύθυνε παρόμοιες εκκλήσεις, ιδίως στο πλαίσιο της συνεργασίας για την καταπολέμηση του οργανωμένου και σοβαρού διεθνούς εγκλήματος .

Δήμευση περιουσιακών στοιχείων

Η οδηγία 2014/42/ΕΕ θέσπισε κανόνες σχετικά με τη δέσμευση και τη δήμευση οργάνων και προϊόντων εγκλήματος με σκοπό την αποτελεσματική στέρηση των παράνομων περιουσιακών στοιχείων από τους εγκληματίες. Συμπεριέλαβε στο πεδίο εφαρμογής της τα αδικήματα που καλύπτονται από τη σύμβαση για την καταπολέμηση της δωροδοκίας στην οποία ενέχονται υπάλληλοι, καθώς και από την απόφαση-πλαίσιο αριθ. 2003/568/∆ΕΥ του Συμβουλίου για την καταπολέμηση της δωροδοκίας στον ιδιωτικό τομέα. Τον Μάιο του 2022 η Επιτροπή υπέβαλε πρόταση για νέα οδηγία σχετικά με την ανάκτηση και τη δήμευση περιουσιακών στοιχείων, με βάση την προηγούμενη νομοθεσία. Η πρόταση προβλέπει νέο και ενισχυμένο πλαίσιο ανάκτησης περιουσιακών στοιχείων, ώστε να διασφαλιστεί ότι το έγκλημα δεν θα είναι προσοδοφόρο. Θα παρέχει στις αρχές καλύτερα εργαλεία για να στερήσουν από τις ομάδες οργανωμένου εγκλήματος τα οικονομικά μέσα για την άσκηση περαιτέρω εγκληματικών δραστηριοτήτων, συμπεριλαμβανομένης της διαφθοράς.

Παράνομα έσοδα

Η διαφθορά και η νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες είναι άρρηκτα συνδεδεμένες, όπως σημειώνει η ΕΕ. Όπως και σε άλλα εγκλήματα που παράγουν έσοδα, τα αδικήματα διαφθοράς διαπράττονται με σκοπό την επίτευξη ιδίου οφέλους. Η οδηγία (ΕΕ) 2018/1673 σχετικά με την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες μέσω του ποινικού δικαίου θεσπίζει βασικούς κανόνες για την ποινικοποίηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και ορίζει ότι η διαφθορά πρέπει να αποτελεί κύριο αδίκημα στον τομέα της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες. Τον Ιούλιο του 2021 η Επιτροπή ενέκρινε νομοθετικές προτάσεις για την ενίσχυση των κανόνων της Ένωσης για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας, ειδικότερα με την ενίσχυση της ικανότητας των μονάδων χρηματοοικονομικών πληροφοριών να εντοπίζουν, να αναλύουν και να διαδίδουν χρηματοοικονομικές πληροφορίες σχετικά με τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες. Αυτό αποτελεί βασική προϋπόθεση για την αποτελεσματική διερεύνηση και δίωξη αδικημάτων διαφθοράς.

Προστασία μαρτύρων

Η οδηγία (ΕΕ) 2019/1937 σχετικά με την προστασία των προσώπων που αναφέρουν παραβιάσεις του δικαίου της Ένωσης εκδόθηκε το 2019 με στόχο την παροχή ισχυρής προστασίας στους αναφέροντες ως μέσο ενίσχυσης της επιβολής του δικαίου της ΕΕ σε βασικούς τομείς πολιτικής. Η οδηγία εφαρμόζεται επίσης στην αναφορά περιπτώσεων απάτης, διαφθοράς και κάθε άλλης παράνομης δραστηριότητας σε βάρος των οικονομικών συμφερόντων της Ένωσης και στην προστασία όσων αναφέρουν τέτοιες παραβιάσεις. Η νέα οδηγία θα πρέπει να καταστεί εφαρμοστέα στην καταγγελία των αδικημάτων που αναφέρονται στην παρούσα πρόταση, καθώς και στην προστασία των προσώπων που αναφέρουν τέτοια αδικήματα. Οι αρμόδιες εθνικές αρχές θα πρέπει επίσης να διασφαλίζουν ότι παρέχεται στα πρόσωπα που παρέχουν αποδεικτικά στοιχεία ή συνεργάζονται με άλλον τρόπο στο πλαίσιο ποινικών ερευνών η αναγκαία προστασία, στήριξη και συνδρομή στο πλαίσιο ποινικών διαδικασιών.