Ηλεκτρονικός φάκελος υγείας: Εξοικονομήσεις 250 εκατ. από ανταλλαγή δεδομένων 

Το όραμα για μια Ευρωπαϊκή Ένωση Υγείας υλοποιείται σταδιακά, μέσα από τη δημιουργία του κανονισμού για τον Ευρωπαϊκό Χώρο Δεδομένων Υγείας. Όπως αναφέρει σε συνέντευξή του στον «Π» ο πρόεδρος της Εθνικής Αρχής Ηλεκτρονικής Υγείας, Χρίστος Ν. Σχίζας, με τον κανονισμό θα καθοριστούν μεταξύ άλλων οι προδιαγραφές και το περιεχόμενο του ενιαίου ηλεκτρονικού φακέλου υγείας του πολίτη σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Ο ίδιος μίλησε στον «Π» με αφορμή τη νέα συνεδρία του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για συνέχιση της συζήτησης, αναφορικά με τον κανονισμό για τον Ευρωπαϊκό Χώρο Δεδομένων Υγείας, η οποία θα διεξαχθεί την ερχόμενη Παρασκευή στις Βρυξέλλες. Ανάμεσα σε άλλα αναφέρθηκε και στα οικονομικά οφέλη που αναμένεται να προκύψουν από την ορθή εφαρμογή του ολοκληρωμένου ηλεκτρονικού φακέλου υγείας.

Τι είναι ο περί Ηλεκτρονικής Υγείας Νόμος και πότε θα εφαρμοστεί;

Ένα σύγχρονο κράτος σεβόμενο τα δικαιώματα των πολιτών, προάγει και επενδύει στην υγεία για να αποφύγει και να περιορίσει την ασθένεια. Η πολιτεία όταν ψηφιζόταν το ΓεΣΥ, υιοθέτησε και νομοθέτησε την ηλεκτρονική υγεία ως τον βασικότερο πυλώνα στήριξης του ΓεΣΥ. Η ενεργοποίηση ολόκληρης της περί ηλεκτρονικής υγείας νομοθεσίας έγινε πρόσφατα και οι πρώτες θέσεις προσωπικού για τη στελέχωση της Εθνικής Αρχής Ηλεκτρονικής Υγείας (ΕΑΗΥ) που είναι το καθ’ ύλην όργανο για να εφαρμόσει τη νομοθεσία έχουν βγει από τον πάγο, έχουν προκηρυχθεί και αναμένεται να πληρωθούν πριν από το τέλος του χρόνου. Το πρώτο διάταγμα που καθορίζει το ελάχιστο περιεχόμενο του ηλεκτρονικού αρχείου υγείας του πολίτη έχει ετοιμαστεί από την ΕΑΗΥ, έχει εκδοθεί από τον υπουργό Υγείας και έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα της Δημοκρατίας.

Τι είναι ο Ευρωπαϊκός Χώρος Δεδομένων Υγείας και τι σημαίνει ο όρος Ευρωπαϊκή Ένωση Υγείας;

Με απλά λόγια, ο Ευρωπαϊκός Χώρος Δεδομένων Υγείας (ΕΧΔΥ), είναι ένας νοητός χώρος ανταλλαγής δεδομένων ειδικά για την υγεία και την ασθένεια που θεσπίζει το περιεχόμενο, σαφείς κανόνες, κοινά πρότυπα και πρακτικές, υποδομές και ένα πλαίσιο διακυβέρνησης για τη χρήση των δεδομένων υγείας που κρατούνται ηλεκτρονικά στο σύστημα. Οι χρήστες του συστήματος είναι οι πάροχοι υπηρεσιών υγείας, οι πολίτες/ασθενείς, οι αρμόδιοι οργανισμοί για τη χάραξη πολιτικής και ελέγχου, την ασφάλεια των ασθενών, την έρευνα και την καινοτομία, και την έκδοση στατιστικών για την υγεία και την ασθένεια. Όταν στην Ευρώπη λειτουργήσει ο ΕΧΔΥ όπως τον οραματιστήκαμε ως επιστήμονες πριν από αρκετά χρόνια, και πρόσφατα προωθούν την εφαρμογή του τα κέντρα λήψης αποφάσεων, θα προκύψει αυτό που ονομάζουμε Ευρωπαϊκή Ένωση Υγείας (European Health Union).

Ποιοι είναι οι βασικοί στόχοι του κανονισμού για τον Ευρωπαϊκό Χώρο Δεδομένων Υγείας;

Ο πρώτος αφορά το να δοθεί η δυνατότητα σε άτομα σε όλη την ΕΕ να ελέγχουν τα προσωπικά τους δεδομένα υγείας. Ο στόχος αυτός εξυπηρετεί την πρόληψη, διάγνωση, θεραπεία, αποκατάσταση και παρακολούθηση που χαρακτηρίζονται κυρίως ως πρωτογενείς χρήσεις των δεδομένων υγείας. Ο δεύτερος στόχος είναι να διασφαλιστεί ένα συνεκτικό πλαίσιο για τη χρήση των δεδομένων υγείας των ατόμων για έρευνα, καινοτομία, για ρυθμιστικές δραστηριότητες, για σκοπούς γενικού ελέγχου και ελέγχου δαπανών και χάραξης πολιτικής υγείας. Η χρήση των δεδομένων υγείας για εξυπηρέτηση αυτού του στόχου χαρακτηρίζεται κυρίως ως δευτερογενής. Ο τρίτος είναι να απελευθερωθεί η οικονομία δεδομένων με την προώθηση μιας γνήσιας ενιαίας αγοράς για ψηφιακές υπηρεσίες και προϊόντα που συμβάλλουν στην υγεία. Αυτό που λέμε «επενδύουμε στην υγεία για να προλάβουμε την ασθένεια».

Τόσο η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής όσο και η αρμόδια επίτροπος για την υγεία, έχουν δηλώσει ότι ο ευρωπαϊκός χώρος δεδομένων είναι το κλειδί για μια ισχυρότερη ευρωπαϊκή θέση στον παγκόσμιο ανταγωνισμό στην καινοτομία και την τεχνητή νοημοσύνη. Γιατί;

Θα δημιουργηθεί ένα νομικό πλαίσιο που θα επιτρέπει σε δημόσιους φορείς, πάροχους υπηρεσιών υγείας, ερευνητές και τη βιομηχανία να συνδυάζουν και να επαναχρησιμοποιούν δεδομένα υγείας. Για παράδειγμα, για την ανάπτυξη νέων, επαναστατικών θεραπειών που σώζουν ζωές, φαρμάκων ή ιατρικών συσκευών ή αντιβιοτικών επόμενης γενιάς. Έχει ήδη σημειωθεί πρόοδος στην εξατομικευμένη ιατρική, στην ανακάλυψη, εκπαίδευση και χρήση καινοτόμων εργαλείων υγείας που στηρίζονται στην τεχνητή και υπολογιστική νοημοσύνη με τη χρήση δεδομένων υψηλής ποιότητας.

Μεταξύ πολλών προσδοκιών σχετικά με τον ΕΧΔΥ, οι πολίτες θα πρέπει να έχουν το δικαίωμα πρόσβασης στα δεδομένα υγείας τους όπου και αν βρίσκονται. Πώς θα εξασφαλιστεί η διασυνοριακή διαλειτουργικότητα;

Αυτή τη στιγμή η χρήση των δεδομένων υγείας για την παροχή υπηρεσιών υγείας, όπως φαίνεται σε διάφορες μελέτες, είναι κατακερματισμένη. Ορισμένα κράτη μέλη έχουν επιτύχει υψηλά επίπεδα ψηφιοποίησης και διαλειτουργικότητας εντός των συνόρων τους, ενώ άλλα βρίσκονται στη διαδικασία λήψης των απαραίτητων μέτρων. Σήμερα, δέκα κράτη μέλη υποστηρίζουν την κοινή χρήση Περίληψης Ασθενή και ηλεκτρονικής συνταγογράφησης μέσω του MyHealth@EU, μιας διασυνοριακής ψηφιακής υποδομής για την ανταλλαγή δεδομένων υγείας και η Κύπρος εργάζεται εντατικά για να καταστεί η ενδέκατη χώρα. Ωστόσο, υπάρχουν σχέδια για όλα τα κράτη μέλη να ενταχθούν στο MyHealth@EU έως το 2025 και να επεκτείνουν τις υπηρεσίες ώστε να περιλαμβάνουν ιατρικές εικόνες, αποτελέσματα εργαστηρίου, εξιτήρια, δεδομένα σπάνιων ασθενειών και άλλες κατηγορίες πληροφοριών υγείας. Η Εθνική Αρχή Ηλεκτρονικής Υγείας (ΕΑΗΥ) με χρηματοδότηση που εξασφάλισε μέσω της ΕΕ και του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας αναμένεται ότι θα επεκτείνει, θα ενσωματώσει αυτές τις υπηρεσίες και θα τις εντάξει στο MyHealth@EU μέσα στο 2024. Η Κύπρος είναι η ενδέκατη χώρα που πέρασε τον τεχνικό έλεγχο της υποδομής που έστησε η ΕΑΗΥ και της δόθηκε πρόσφατα το πράσινο φως για να προχωρήσει στη μαζική υλοποίηση των συστημάτων της σε εθνικό επίπεδο. Τέλος, ένα πιλοτικό έργο που χρηματοδοτείται από την ΕΕ με την ονομασία «Enabling Patient Access to their Health Data - PATHED» θα διερευνήσει την πρόσβαση ασθενών στα δεδομένα υγείας τους στο πλαίσιο του MyHealth@EU μέχρι τα μέσα του 2024.

Ένας άλλος πυλώνας του ΕΧΔΥ, είναι η χρήση δεδομένων για σκοπούς έρευνας και χάραξης πολιτικής. Tι είδους δεδομένα θα χρησιμοποιηθούν;

Ας πάρουμε το παράδειγμα μιας καινοτόμου εταιρείας τεχνολογίας υγείας που αναπτύσσει ένα νέο εργαλείο υποστήριξης ιατρικών αποφάσεων, με βάση την τεχνητή νοημοσύνη. Μέσω του ΕΧΔΥ, η εταιρεία είναι σε θέση να έχει αποτελεσματική και ασφαλή πρόσβαση σε μεγάλο αριθμό ιατρικών εικόνων για να εκπαιδεύσει τον αλγόριθμο τεχνητής νοημοσύνης και να βελτιστοποιήσει την ακρίβεια και την αποτελεσματικότητά του πριν ζητήσει έγκριση από την αρμόδια αρχή για να την εφαρμόσει στην καθημερινή πρακτική. Τα πιο πάνω καθίστανται δυνατά με τη δημιουργία συνεπών κανόνων και μηχανισμών για τη χρήση των δεδομένων υγείας των ατόμων για έρευνα, καινοτομία, χάραξη πολιτικής και για ρυθμιστικές δραστηριότητες. Με τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης Υγείας μέσω του HealthData@EU, μιας νέας αποκεντρωμένης υποδομής της ΕΕ για δευτερογενή χρήση δεδομένων υγείας θεμελιώνεται ο ΕΧΔΥ και τα οφέλη που θα προκύψουν. Αυτή η ομοσπονδιακή υποδομή θα λειτουργεί σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ και θα ενσωματώνει άλλους σχετικούς παράγοντες όπως οι Ευρωπαϊκές Ερευνητικές Υποδομές, οι Βιοτράπεζες υψηλών προδιαγραφών με ενσωματωμένη την ηλεκτρονική υγεία, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων (EMA), και το Ευρωπαϊκό Κέντρο Ελέγχου Νοσημάτων (ECDC).

Όλα αυτά που αναφέρετε απαιτούν νέα διαχείριση δεδομένων. Πώς θα οργανωθεί;

Ο ΕΧΔΥ θα ενισχύσει τη διακυβέρνηση σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο και βασίζεται στην τρέχουσα συνεργασία για την πρωτογενή χρήση δεδομένων (χρήση δεδομένων από τους ίδιους τους ασθενείς) στο πλαίσιο του Δικτύου Ηλεκτρονικής Υγείας (eHealth Network) - ενός δικτύου χωρών της ΕΕ που δίνουν κατευθύνσεις στις εξελίξεις στον τομέα της ηλεκτρονικής υγείας στην Ευρώπη και στη διαμόρφωση πολιτικής για την ηλεκτρονική υγεία. Ο κανονισμός για τον ΕΧΔΥ προβλέπει τη δημιουργία ανεξάρτητων Αρχών Ψηφιακής Υγείας στα πρότυπα της δικής μας Εθνικής Αρχής Ηλεκτρονικής Υγείας που θα εφαρμόζουν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των πολιτών, των παρόχων υπηρεσιών υγείας και των κέντρων λήψης αποφάσεων για την υγεία. Η ΕΑΗΥ που είναι η πρώτη που λειτουργεί με αυτό το πρότυπο, έχει λάβει ανταγωνιστική χρηματοδότηση για να ετοιμάσει το πλαίσιο λειτουργίας της εθνικής υποδομής σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Κύπρου. Η ΕΑΗΥ θα προσκαλέσει και άλλους φορείς όπως π.χ. το Υφυπουργείο ΕΚΨΠ να συμμετέχουν σε αυτές τις δραστηριότητες.

Αναμένετε να υπάρξουν και οικονομικά οφέλη από την εισαγωγή και εφαρμογή του εν λόγω κανονισμού;

Η κοινή χρήση ενημερωμένων, αξιόπιστων δεδομένων υγείας δεν είναι μόνο κλειδί για τη χρήση ηλεκτρονικών δεδομένων υγείας από ασθενείς και για σκοπούς έρευνας, καινοτομίας, χάραξης πολιτικής, ασφάλειας ασθενών, στατιστικών ή κανονιστικών σκοπών. Η εφαρμογή του κανονισμού μπορεί επίσης να εξοικονομήσει χρήματα. Για παράδειγμα, οι εκτιμήσεις δείχνουν ότι τα νοσοκομεία θα μπορούν να κάνουν σημαντικές εξοικονομήσεις (έως και 15%) με καλύτερη χρήση των υφιστάμενων δεδομένων υγείας. Αυτό θα απελευθερώσει δισεκατομμύρια ευρώ σε όλη την Ευρώπη για άλλες ζωτικής σημασίας ανάγκες υγειονομικής περίθαλψης. Και η κοινή χρήση δεδομένων υγείας σε νοσοκομεία και μεταξύ ιατρών θα μπορούσε να μειώσει κατακόρυφα τις δαπάνες για ιατρικές εικόνες σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Από σχετικές μελέτες, συνολικά ο ΕΧΔΥ αναμένεται να εξοικονομήσει περίπου 11 δισεκατομμύρια ευρώ σε δέκα χρόνια για την Ευρωπαϊκή Ένωση από την καλύτερη πρόσβαση και ανταλλαγή δεδομένων υγείας. Σε αυτές δεν γίνεται αναφορά στις ζωές που θα σωθούν ή στην καλύτερη διαβίωση πασχόντων και τα συνδεδεμένα οφέλη. Κατ’ αντιστοιχία, για την Κύπρο οι εξοικονομήσεις μπορεί να ανέλθουν στα 250 εκατ. ευρώ ετησίως.

Πότε αναμένετε να ψηφιστεί ο νέος κανονισμός για τον ΕΧΔΥ;

Η πρόταση για τον ΕΧΔΥ υποβλήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 3 Μαΐου 2022. Συζητείται τώρα στο Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και γίνεται κατ’ άρθρο επεξεργασία με τη συμμετοχή εμπειρογνωμόνων από τα ΚΜ και στη συνέχεια θα πάει στο Ευρωκοινοβούλιο για ψήφιση. Το τέλος Ιουλίου κατά την τελευταία μας συνεδρίαση στο Συμβούλιο είχε ολοκληρωθεί η δεύτερη συμβιβαστική πρόταση του κανονισμού. Στις 8 Σεπτεμβρίου αρχίζουμε τον τρίτο κύκλο διαβουλεύσεων με στόχο να τον ολοκληρώσουμε μέχρι το τέλος Οκτωβρίου. Απώτερος στόχος είναι να ψηφιστεί ο κανονισμός πριν τη διάλυση του Ευρωκοινοβουλίου για τις εκλογές. Παράλληλα, γίνονται και πολλές δραστηριότητες προσαρμογής με πρωτοβουλίες του ευρωπαϊκού δικτύου ηλεκτρονικής υγείας για να καταστεί δυνατή η εφαρμογή των προνοιών του κανονισμού μόλις επιτευχθεί συμφωνία.