Πραξικόπημα και εισβολή

Υποσχέθηκα σε μια καλή φίλη αναγνώστρια να ασχοληθώ με τις θλιβερές επετείους του πραξικοπήματος και της εισβολής. Το πραξικόπημα συνεχίζει να προκαλεί έντονες συζητήσεις. Τούτο είναι φυσιολογικό γιατί οι πληγές που προκάλεσε είναι ακόμα ανοικτές. Αλλά και γιατί ως λαός δεν έχουμε συζητήσει το θέμα με ειλικρίνεια και εντιμότητα. Η ειλικρίνεια και η εντιμότητα είναι απελευθερωτικές όταν κάποιος καλείται να αναγνωρίσει τα λάθη του. Η αναγνώριση του λάθους και η συνεπακόλουθη «συγγνώμη» δεν είναι ποτέ εύκολα. Το πραξικόπημα ήταν ένα έγκλημα. Στη διάπραξη του εγκλήματος αυτού συμμετείχαν ενεργά και παθητικά πάρα πολλοί Κύπριοι. Το να λένε κάποιοι πως το πραξικόπημα το έκαμε η Χούντα των Αθηνών είναι ένα δεύτερο έγκλημα γιατί αποτελεί απόπειρα παραποίησης της ιστορικής αλήθειας για ένα σημαντικό ιστορικό γεγονός. Χωρίς τη βοήθεια Κυπρίων, η Χούντα δεν θα επιχειρούσε ποτέ το πραξικόπημα. Αυτοί οι Κύπριοι οφείλουμε στους άλλους Κυπρίους ένα μεγάλο «συγγνώμη». «Συγγνώμη» χωρίς «αλλά» και χωρίς «ξέρεις…». Δεν υπάρχουν «αλλά» και «ξέρεις…».

Εμείς όλοι που νιώσαμε χαρά και αγαλλίαση γιατί η Χούντα ανέτρεψε τον Μακάριο, στηρίξαμε ουσιαστικά το πραξικόπημα. Εκείνοι βέβαια που συμμετείχαν ενεργά με τη χρήση όπλων είναι οι πρώτοι που έπρεπε να απολογηθούν. Ιδιαίτερα εκείνοι που κατείχαν ηγετικές θέσεις στην ΕΟΚΑ Β. Τηρουμένων των αναλογιών, ας δούμε τι έγινε σε άλλες χώρες με αναφορά σε διάφορα πολεμικά εγκλήματα ή άλλες ιστορικές αδικίες. Οι ηγέτες της Γερμανίας έχουν κατ’ επανάληψη ζητήσει δημόσια συγγνώμη αναλαμβάνοντας την ευθύνη για το ναζιστικό παρελθόν και τα εγκλήματα που διεπράχθησαν από το χιτλερικό καθεστώς. Σε μια ομιλία του στην Ομοσπονδιακή Βουλή το 1951, ο Γερμανός Καγκελάριος Κόνραντ Αντενάουερ είπε, μεταξύ άλλων, ότι «η συντριπτική πλειονότητα του γερμανικού λαού ένιωθε αποστροφή για τα εγκλήματα που διαπράττονταν κατά των Εβραίων και δεν συμμετείχε σε αυτά». Αναγνώρισε όμως ότι «απερίγραπτα εγκλήματα έχουν διαπραχθεί στο όνομα του γερμανικού λαού, και απαιτούν ηθική και υλική αποκατάσταση». Η Ιαπωνία δεν ζήτησε το ίδιο πρόθυμα συγγνώμη για τα πολεμικά της εγκλήματα. Τις δεκαετίες του ’30 και ’40, δεκάδες χιλιάδες Κορεάτισσες και άλλες Ασιάτισσες γυναίκες και κορίτσια οδηγήθηκαν με τη βία σε πορνεία και έγιναν σεξουαλικές σκλάβες των Ιαπώνων στρατιωτών. Τη δεκαετία του 1990, Ιάπωνες ηγέτες ζήτησαν μια μερική συγγνώμη (βλ. Barkan, The Guilt of Nations). Αλλά ακόμη και το 2007, ο Ιάπωνας Πρωθυπουργός, Shinzo Abe, επέμεινε ότι ο ιαπωνικός στρατός δεν ήταν υπεύθυνος για τη σεξουαλική σκλαβιά των γυναικών. Το Κογκρέσο των ΗΠΑ απάντησε με ένα ψήφισμά του με το οποίο ζητούσε από την ιαπωνική κυβέρνηση να αναγνωρίσει επίσημα τον ρόλο του στρατού της στην υποδούλωση των γυναικών της εκτόνωσης και να απολογηθεί γι’ αυτόν. Στο ψήφισμα του Κογκρέσου υπήρξε αναφορά σε συντριπτικά στοιχεία από έρευνες που τεκμηρίωναν τον ρόλο του στρατού της Ιαπωνίας. Τα επιχειρήματα του κ. Abe σε κάποιο βαθμό παρουσιάζουν ομοιότητες με αυτά που προβάλλουν κάποιοι και στην Κύπρο. Όπως το ότι είναι άλλοι που οδήγησαν με τη βία τις γυναίκες στη σεξουαλική σκλαβιά και όχι ο ιαπωνικός στρατός. Σε μας εδώ οι δικαιολογίες παίρνουν τη μορφή τού είναι η Χούντα που έκαμε το πραξικόπημα ,και ακόμα χειρότερα, η βλακεία πως η Τουρκία θα έκαμνε εισβολή κάποια μέρα… Άλλες συναφείς αντιπαραθέσεις έχουν να κάμουν με τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν σε βάρος των ιθαγενών λαών. Στην Αυστραλία, μαίνεται μια διαμάχη για τις υποχρεώσεις της κυβέρνησης προς τους ιθαγενείς της χώρας. Από τη δεκαετία του 1910 έως τις αρχές του 1970, φυλετικά ανάμεικτα παιδιά των Αβορίγινων χωρίστηκαν διά της βίας από τις μητέρες τους και εγκαταστάθηκαν σε οικογένειες λευκών θετών γονέων ή σε καταυλισμούς. Στις περισσότερες από αυτές τις περιπτώσεις, οι μητέρες ήταν Αβορίγινες και ο φυσικός πατέρας λευκός. Η πολιτική αυτή επεδίωκε την αφομοίωση των παιδιών αυτών στη λευκή κοινωνία και την όσο πιο γρήγορη εξαφάνιση της κουλτούρας των Αβορίγινων. Οι εγκεκριμένες από το επίσημο κράτος απαγωγές απεικονίζονται στην εξαιρετική ταινία «Ο μακρύς δρόμος του γυρισμού», η οποία αφηγείται την ιστορία τριών νεαρών κοριτσιών που το 1931 απέδρασαν από έναν καταυλισμό και ξεκίνησαν με τα πόδια ένα ταξίδι 2.000 και πλέον χιλιομέτρων για να επιστρέψουν στις μητέρες τους. Το 1997, μια επιτροπή ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Αυστραλία παρουσίασε με τεκμήρια τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν σε βάρος της «κλεμμένης γενιάς» των Αβορίγινων και πρότεινε την καθιέρωση μιας ετησίας μέρας εθνικής συγγνώμης. Ο τότε Πρωθυπουργός, John Howard, αντιτάχθηκε στην επίσημη συγγνώμη. Το ζήτημα της συγγνώμης έγινε αντικείμενο σοβαρών αντιπαραθέσεων στην πολιτική ζωή της Αυστραλίας. Το 2008, ο νεοκλεγείς Πρωθυπουργός Kevin Rudd απηύθυνε μια επίσημη συγγνώμη προς τους Αβορίγινες. Στις ΗΠΑ παρατηρείται ένα κύμα απολογιών τα τελευταία χρόνια σε σχέση με τους μαύρους σκλάβους. Το 2007, η Βιρτζίνια, που ήταν η πολιτεία με το μεγαλύτερο αριθμό δούλων, έγινε η πρώτη πολιτεία που ζήτησε συγγνώμη για τη δουλεία. Ακολούθησαν διάφορες άλλες πολιτείες, μεταξύ των οποίων η Αλαμπάμα, το Μέριλαντ, η Βόρεια Καρολίνα και η Φλόριντα.

Η εκτενής αυτή αναφορά σε δημόσιες απολογίες γίνεται για να καταδείξω τον δρόμο που έπρεπε να είχε ακολουθηθεί και εδώ στην Κύπρο από όλους όσους είχαν κάποιου είδους ανάμειξη στο πραξικόπημα. Ως δημόσια χειρονομία, η συγγνώμη μπορεί να βοηθήσει στην επούλωση των πληγών του παρελθόντος και μπορεί να αποτελέσει τη βάση για μια ηθική και πολιτική συμφιλίωση. Βεβαίως, δεν παραγνωρίζω ότι πολλοί από εκείνους που πήραν τα όπλα κατά το πραξικόπημα και πολλοί από τους άλλους που το αγκάλιασαν, πριν και μετά την εκδήλωση του, δεν βρίσκονται πια στη ζωή. Και δεν είναι σωστό να ζητά κάποιος να απολογηθούν τα παιδιά τους γι’ αυτά που διέπραξαν οι γονείς τους. Δεν μπορείς να ζητήσεις συγγνώμη για κάτι που δεν έκανες. Συνεπώς, δεν μπορείς να ζητήσεις συγγνώμη για κάτι που έγινε πριν γεννηθείς. Όμως, υπάρχουν και πολλοί που ακόμα βρίσκονται στη ζωή. Και σ’ αυτούς περιλαμβάνω και τον εαυτό μου. Παρόλο που ήμουν από το 1965 εκτός Κύπρου, όλες οι προσπάθειες, ακόμα και οι άνομες, εναντίον του Μακαρίου είχαν τη συμπάθειά μου, ορθογραφική στήριξη και πολιτική υποστήριξη. Και χωρίς περιστροφές λέω: Στη συγγνώμη εκείνο που μετράει είναι η σκέψη. Η σκέψη εδώ αφορά την αναγνώριση της ευθύνης. Καθένας μπορεί να εκφράσει τη θλίψη του για μια αδικία. Αλλά μόνο όποιος εμπλέκεται με κάποιον τρόπο στην αδικία μπορεί να ζητήσει συγγνώμη γι’ αυτήν. Για την εισβολή και την ευθύνη της επίσης Τουρκίας, να ζητήσει συγγνώμη και να αποκαταστήσει την αδικία, θα αναφερθώ στο επόμενο.