Δρ Νικόλας Κυριακίδης στον «Π»: Ταχύτερη δικαιοσύνη μετά το 2025

Το ζήτημα των εκποιήσεων και της διαχείρισης των μη εξυπηρετούμενων δανείων που συζητείται επί σχεδόν μια δεκαετία είναι προϊόν μιας σημαντικής παθογένειας που επηρεάζει το σύνολο της κυπριακής οικονομίας και κοινωνίας: τον αργό ρυθμό απονομής της δικαιοσύνης. Αν οι υποθέσεις εκδικάζονταν σε έναν εύλογο χρόνο δεν θα υπήρχε αντικείμενο συζήτησης. Θα μπορούσαν να θεσπιστούν ακόμη και πρόσθετες διαδικασίες υπέρ των δανειοληπτών, για να εξαντληθεί κάθε πιθανότητα αδικίας, αν μια υπόθεση έκλεινε εντός μιας διετίας. Δεν βρισκόμαστε, όμως, σε αυτό το σημείο. Παρεμβάσεις για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα έχουν γίνει, αλλά θα απαιτηθεί χρόνος για να αποδώσουν.

Ο συνδιευθυντής της Μονάδας Δικονομικού Δικαίου του Πανεπιστήμιο Λευκωσίας (μελετά την απονομή της δικαιοσύνης στην Κύπρo) δρ Νικόλας Κυριακίδης, μιλά στον «Π» για το πρόβλημα και την άμβλυνσή του.

Αποτελεί κοινό τόπο ότι η καθυστέρηση στην απονομή στη δικαιοσύνη αποτελεί ένα μείζον πρόβλημα και βλέπουμε ότι έχει σοβαρό αντίκτυπο στις εκποιήσεις. Μέχρι σήμερα τι μέτρα έχουν ληφθεί για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα;

Το σύστημα απονομής δικαιοσύνης στην Κύπρο, ιδιαίτερα της πολιτικής/αστικής δικαιοδοσίας, αφέθηκε τις τελευταίες δύο δεκαετίες περίπου χωρίς οποιεσδήποτε σοβαρές τομές. Ενώ ο αριθμός των υποθέσεων αυξήθηκε και οι αστικές/εμπορικές διαφορές έγιναν πιο πολύπλοκες, άλλες επιτυχημένες δικαιοδοσίες όπως η αγγλική έλαβαν μέτρα όπως ήταν η αύξηση και πρόσληψη εξειδικευμένων δικαστών, η αξιοποίηση της τεχνολογίας, η παρεμπόδιση με διάφορα εργαλεία εισροής υποθέσεων που θα μπορούσαν να λυθούν εξωδικαστηριακά, στο δικαστικό σύστημα κ.λπ.

Στην Κύπρο, η σοβαρότητα του προβλήματος εντοπίστηκε σχετικά πρόσφατα όταν και τα δικαστήρια κατακλύστηκαν με χιλιάδες υποθέσεις και ο μέσος όρος εκδίκασης μίας υπόθεσης αστικής διαφοράς που οδηγείται στο δικαστήριο μπορεί να ξεπερνούσε τα οκτώ χρόνια σε πρώτο βαθμό. Αυτό είχε αντίκτυπο σε κοινωνικό επίπεδο, όπως στη διεκδίκηση αποζημιώσεων σε σοβαρά ατυχήματα, σε επιχειρηματικό και επενδυτικό επίπεδο λόγω της αδυναμίας εκτέλεσης συμβάσεων και σε άλλους τομείς.

Μόλις πριν μερικά χρόνια, λήφθηκε σοβαρή δράση από το Ανώτατο Δικαστήριο όπου και ζητήθηκε τεχνική βοήθεια από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Συμβούλιο της Ευρώπης και το 2018 δημοσιεύθηκε μία έκθεση από το Ινστιτούτο Δημόσιας Διοίκησης της Ιρλανδίας με τα προβλήματα της κυπριακής δικαιοσύνης και εισηγήσεις για την επίλυσή τους.

Πολλές από αυτές τις εισηγήσεις άρχισαν ήδη να υλοποιούνται και είναι πολύ σημαντικές:

(α) πρόσληψη νέων δικαστών

(β) εκδίκαση παλαιών υποθέσεων από συγκεκριμένους δικαστές (backlog project)

(γ) εξειδικευμένα δικαστήρια όπως το Εμπορικό και το Ναυτοδικείο

(δ) ενδιάμεσο εφετείο για εξειδίκευση και ταχύτητα σε δεύτερο βαθμό

(ε) ηλεκτρονική δικαιοσύνη

(στ) νέοι κανονισμοί πολιτικής δικονομίας βασισμένοι στους αγγλικούς και εμπνευσμένοι από νέες αντιλήψεις περί ανάλογης κατανομής πόρων του συστήματος δικαιοσύνης σε σχέση με τη σοβαρότητα των υποθέσεων

(ζ) ανεξάρτητη υπηρεσία διαχείρισης των δικαστηρίων.

Με τα μέτρα που έχουν ληφθεί πότε θα δούμε αποτέλεσμα;

Αν η εφαρμογή και υλοποίηση των μέτρων που ήδη αποφασίστηκαν γίνει σωστά και ακολουθήσουν και μερικά άλλα, εκτιμώ πως μεταξύ 2025 και 2030 θα μιλάμε για ένα σύγχρονο σύστημα δικαιοσύνης με ταχύτητες κοντά στον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ήδη, αν και αυτό δεν φάνηκε σε θέμα ταχύτητας αφού ακόμη εκδικάζονται υποθέσεις του 2016, φαίνεται να έχει αλλάξει ο τρόπος που λειτουργούν τα δικαστήρια σε σχέση με πριν 10 χρόνια. Υπάρχουν διεθνή παραδείγματα που έγιναν τομές χωρίς αποτέλεσμα και χρειάζεται προσοχή, προσπάθεια και εγρήγορση κυρίως από τους δικαστές, τους δικηγόρους και το προσωπικό των δικαστηρίων για να φτάσουμε εκεί που πρέπει.

Η διεθνής εμπειρία

Τι μας δείχνει η διεθνής εμπειρία; Πώς άλλες χώρες πέτυχαν επιτάχυνση στην απονομή χωρίς να πλήττεται η ποιότητα;

Οι νέες αντιλήψεις περί πολιτικής δικαιοσύνης υπαγορεύουν ότι δεν μπορούν να αντιμετωπίζονται όλες οι υποθέσεις με τον ίδιο τρόπο με την έννοια ότι το σύστημα έχει περιορισμένους πόρους και πρέπει να τους αναλώνει ανάλογα. Στην Αγγλία το 1999 εφαρμόστηκαν οι νέοι κανονισμοί πολιτικής δικονομίας οι οποίοι έδιναν έμφαση στην προσπάθεια εξωδικαστικής επίλυσης σε προδικαστικό στάδιο, έδιναν περισσότερες εξουσίες στους δικαστές για διαχείριση των υποθέσεων, χώριζαν τις υποθέσεις σε τρεις κατηγορίες (tracks) αναλόγως του ύψους του αντικειμένου της διαφοράς, έδιναν κίνητρα για εναλλακτικές μορφές επίλυσης διαφορών κ.λπ.

Αυτή η μεταρρύθμιση κρίθηκε επιτυχημένη και αρκετά από αυτά υιοθετήθηκαν και στους νέους κυπριακούς κανονισμούς πολιτικής δικονομίας οι οποίοι θα εφαρμοστούν από τον Σεπτέμβριο. Πολύ σημαντική επίσης είναι η εξειδίκευση των δικαστών αλλά και η αποτελεσματική λειτουργία των δικαστηρίων. Αρκετές άλλες χώρες στην ΕΕ και διεθνώς υιοθετούν σχετικά μέτρα και διατηρούν τον μέσο όρο εκδίκασης υποθέσεων χαμηλά χωρίς να πλήττεται η ποιότητα στην εκδίκαση.

Πρόσθετα μέτρα

Υπάρχουν πρόσθετα μέτρα που μπορούν να υιοθετηθούν;

Κατά την άποψή μου είναι σημαντικό να δοθούν στους δικαστές όλα τα εργαλεία που χρειάζονται για να εκδίδουν αποφάσεις με ταχύτητα και ποιότητα. Θα μπορούσαν να προσληφθούν νομικοί (εφόσον ο αριθμός των δικηγόρων είναι τεράστιος) ως βοηθοί έρευνας και στα κατώτερα δικαστήρια οι οποίοι θα μπορούσαν να βοηθούν τους δικαστές όσον αφορά τη διαχείριση του πινακίου τους αλλά και στην προετοιμασία έρευνας για τις αποφάσεις που εκδίδουν. Επίσης θα ήταν πολύ σημαντικό να υπάρχει συνεχής επαγγελματική εκπαίδευση δικηγόρων και δικαστών ταυτόχρονα, ή τουλάχιστον να υπάρχει διάδραση μεταξύ των δύο κατηγοριών για να υπάρξει μία ταυτόχρονη αλλαγή κουλτούρας προς μία ταχύτερη δικαιοσύνη. Θα ήταν επίσης σημαντικό να ενισχυθεί το σύστημα αξιολόγησης των δικαστών και να τεθούν ως ξεκάθαρα κριτήρια η ταχύτητα έκδοσης αποφάσεων, η μη ανατροπή αποφάσεων από το Εφετείο κ.λπ. Τέλος, το επόμενο σημαντικό βήμα στη μεταρρύθμιση πρέπει να είναι ο εκσυγχρονισμός του νομοθετικού πλαισίου εκτέλεσης αποφάσεων.

Πορεία βελτίωσης

Ο νομικός κόσμος πώς προσεγγίζει το πρόβλημα; Υπάρχει διάθεση συνεργασίας;

Γενικά τα τελευταία χρόνια επικρατεί μία απογοήτευση και η ρητορική ότι το σύστημα είναι αργό και προβληματικό και αυτό μεταφέρεται και στους πολίτες. Τώρα όμως έχουμε λόγους να λέμε ότι το σύστημα δικαιοσύνης μας είναι σε βελτιωτική πορεία και πρέπει να αλλάξει και ο τρόπος που το προσεγγίζουμε. Ειδικά όσον αφορά τους νέους κανονισμούς πολιτικής δικονομίας, υπάρχει αρκετή εγρήγορση γιατί το σύστημα από τον Σεπτέμβρη θα αλλάξει εντελώς. Όμως υπάρχει διάθεση και μεγάλη προσπάθεια για να είναι όλοι έτοιμοι.

Λείπει όμως η συνεργασία μεταξύ δικαστών και δικηγόρων, κάτι που δεν ισχύει σε άλλες χώρες όπου δικαστές παρευρίσκονται σε δημόσιες συζητήσεις όσον αφορά το σύστημα δικαιοσύνης. Επίσης, θα ήταν σημαντικό όταν λαμβάνονταν οι σημαντικές αποφάσεις, να λαμβανόταν ουσιαστική ανατροφοδότηση από τους παίχτες του συστήματος και κυρίως τους δικηγόρους και όχι μόνο σε επίπεδο Παγκύπριου Δικηγορικού Συλλόγου. Στην Αγγλία για παράδειγμα πριν τη μεταρρύθμιση του 1999, στάλθηκαν και αξιοποιήθηκαν ερωτηματολόγια από δικαστές, δικηγόρους, προσωπικό δικαστηρίων κ.λπ.

Οι εκποιήσεις

Οι εξωδικαστικές διαδικασίες και η διαμεσολάβηση θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια εναλλακτική για τις υποθέσεις εκποιήσεων;

Οι εναλλακτικές μορφές επίλυσης διαφορών μπορούν μέχρι έναν βαθμό να αμβλύνουν τις καθυστερήσεις και υπάρχει σχετική τάση διεθνώς.

Στους νέους κανονισμούς υπάρχουν πρόνοιες για ενθάρρυνση χρήσης διαιτησίας και διαμεσολάβησης αν και δεν μπορούν να είναι υποχρεωτικές. Σε υποθέσεις τραυματισμών που εμπλέκονται ασφαλιστικές εταιρείες αλλά και υποθέσεις χρεών που εμπλέκονται τραπεζικά ιδρύματα, μπορούν οι εναλλακτικές μορφές επίλυσης διαφορών να βοηθήσουν μέχρι ένα σημείο, όχι όμως φυσικά να αντικαταστήσουν εντελώς την προσφυγή στο δικαστήριο όταν είναι απαραίτητη.

Info

Η Μονάδα Δικονομικού Δικαίου του Πανεπιστημίου Λευκωσίας (Procedural Law Unit) ιδρύθηκε το 2019 με σκοπό την επιστημονική έρευνα στο δικονομικό δίκαιο και στους μηχανισμούς επίλυσης διαφορών ιδιωτικού και δημοσίου δικαίου καθώς και υποθέσεων ποινικού δικαίου (αστικό δικονομικό, ποινικό δικονομικό και διοικητικό δικονομικό δίκαιο). Οι δραστηριότητες της μονάδας περιλαμβάνουν την ακαδημαϊκή έρευνα, τη σύνταξη εκθέσεων εμπειρογνωμοσύνης (expert reports), τη διοργάνωση συνεδρίων, σεμιναρίων, ομιλιών, ημερίδων, συζητήσεων καθώς και εκπαιδεύσεων (trainings) ενημερωτικού ή/και παρεμβατικού χαρακτήρα στον τομέα της απονομής της δικαιοσύνης στην Κύπρo, σε νομικές παραδόσεις που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με το κυπριακό δίκαιο όπως το ελληνικό δίκαιο, το κοινοδίκαιο, το ευρωπαϊκό και το διεθνές δίκαιο.