Πέραν των οχτώ ετών για τελεσίδικη απόφαση - Απογοητευτική ακτινογραφία της απονομής Δικαιοσύνης στην Κύπρο

Σοβαρές προκλήσεις, από άποψη αποδοτικότητας, στο σύστημα απονομής δικαιοσύνης της Κύπρου διαπιστώνει η έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το κράτος για το κράτος δικαίου στην Κύπρο (δημοσιεύθηκε στις αρχές Ιουλίου). Η έκθεση καταγράφει τις υπό εξέλιξη μεταρρυθμίσεις και διαπιστώνει αργή εφαρμογή. Ο διορισμός νέων δικαστών και η θέσπιση νέων δικονομικών κανόνων συνιστούν θετικές εξελίξεις, ενώ η έλλειψη υποστηρικτικού προσωπικού εξακολουθεί να αποτελεί πρόκληση.

Οι απαιτούμενοι χρόνοι

Η έκθεση παρέχει μια αναλυτική επισκόπηση του ρυθμού απονομής της δικαιοσύνης και των μέτρων για την επιτάχυνση της εκδίκασης υποθέσεων.

Σύμφωνα με τον πίνακα αποτελεσμάτων της ΕΕ στον τομέα της δικαιοσύνης για το 2023 ο χρόνος εκδίκασης πολιτικών και ποινικών υποθέσεων στα πρωτοβάθμια δικαστήρια της Κύπρου μειώθηκε ελαφρώς, αλλά εξακολουθεί να είναι ο υψηλότερος στην ΕΕ, καθώς κατά το 2021 ανερχόταν σε 947 ημέρες . Όσον αφορά τις διοικητικές υποθέσεις, ο χρόνος εκδίκασης κατά το 2021 παρέμεινε στο ίδιο υψηλό επίπεδο των 844 ημερών (863 ημέρες κατά το 2020). Επιπλέον, ο χρόνος εκδίκασης στα δευτεροβάθμια δικαστήρια ανερχόταν στο ανησυχητικό επίπεδο των 3.132 ημερών κατά το 2021 (2.688 κατά το 2020), δηλαδή πέραν των οχτώ ετών.

Το 2021 το ποσοστό διεκπεραίωσης για αστικές και εμπορικές υποθέσεις αμφισβητούμενης δικαιοδοσίας μειώθηκε σε 81,3% (από 88,3%). Το 2021 το ποσοστό διεκπεραίωσης για διοικητικές υποθέσεις ήταν εξαιρετικά χαμηλό, 45,9 %, το χαμηλότερο στην ΕΕ.

Το Σχέδιο Ανάκαμψης

Το μέγεθος του προβλήματος έχει ως αποτέλεσμα να περιληφθούν στο Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΕΣΑΑ) στόχοι για τη μείωση των συσσωρευμένων εκκρεμών υποθέσεων και απαιτείται η διεκπεραίωση συγκεκριμένων ποσοστών εκκρεμών υποθέσεων εντός συγκεκριμένων χρονικών πλαισίων. Η επίτευξη των στόχων συνδέεται με την εκταμίευση των κονδυλίων του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Ανάκαμψης.

Ειδικότερα, απαιτείται:

Α) Έως τον Ιούλιο του 2024 η μείωση του όγκου των υποθέσεων και προσφυγών που εκκρεμούν για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο των δύο ετών ενώπιον των επαρχιακών δικαστηρίων και του Ανωτάτου Δικαστηρίου κατά 20% συγκριτικά με το επίπεδο της 31ης Δεκεμβρίου 2020.

Β) Έως τον Ιούλιο του 2026 η μείωση των συσσωρευμένων υποθέσεων και προσφυγών που εκκρεμούν ενώπιον των επαρχιακών δικαστηρίων και του Ανωτάτου Δικαστηρίου για διάστημα μεγαλύτερο των δύο ετών κατά 40% σε σχέση με τα επίπεδα της 31ης Δεκεμβρίου 2020.

Σύμφωνα με τον υπεύθυνο για τις συσσωρευμένες εκκρεμείς υποθέσεις (το Έργο Συσσωρευμένων Εκκρεμών Υποθέσεων τελεί υπό την επίβλεψη ενός εκ των πρώην προέδρων του Ανωτάτου Δικαστηρίου) ως αποτέλεσμα των διάφορων μέτρων και πρακτικών που εφαρμόστηκαν, παρατηρείται ήδη μείωση των συσσωρευμένων εκκρεμών υποθέσεων από τον Φεβρουάριο του 2023.

Μείωση κατά 60% για τις υποθέσεις που εκκρεμούσαν έως το 2013, μείωση κατά 16% για τις υποθέσεις που εκκρεμούσαν μεταξύ των ετών 2014-2018 και μείωση κατά 12% για τις υποθέσεις μεταξύ των ετών 2019-2022.

Το ΕΣΑΑ χρηματοδοτεί και έργα για να βελτιωθεί η απονομή της δικαιοσύνης. Μέχρι τον Μάρτιο του 2025 θα πρέπει να ολοκληρωθεί η εισαγωγή ψηφιακού συστήματος καταγραφής ήχου στις δικαστικές διαδικασίες σε αντικατάσταση της στενογραφίας που χρησιμοποιείται σήμερα.

Παράλληλα χρηματοδοτούνται ανακαινίσεις παλαιών κτηρίων για τη βελτίωση των τρεχουσών συνθηκών εργασίας. Η επέκταση του Επαρχιακού Δικαστηρίου Αμμοχώστου είναι ένα από τα έργα που ολοκληρώθηκαν, και αντιμετωπίζει ανεπάρκειες που οφείλονται σε ακατάλληλες δικαστηριακές εγκαταστάσεις.

Σε ό,τι αφορά τα κτήρια, η κακή κατάσταση των κτηρίων των δικαστηρίων της Λευκωσίας συνεπάγεται δύσκολες συνθήκες εργασίας για τους δικαστές και το προσωπικό των δικαστηρίων. Παρά το γεγονός ότι βρίσκονται υπό εξέλιξη έργα ανακαίνισης των κτηρίων, οι εργασίες δεν αναμένεται να ολοκληρωθούν πριν από το 2025.

Ειδικοί δικονομικοί κανόνες

Ανάμεσα στις μεταρρυθμίσεις για να βελτιωθεί η κατάσταση είναι και η θέσπιση ειδικών δικονομικών κανόνων σχετικά με τις υποθέσεις που καθυστερούν. Επιπλέον των νέων Κανόνων Πολιτικής Δικονομίας, οι οποίοι θα αρχίσουν να ισχύουν από τον Σεπτέμβριο του 2023, το Ανώτατο Δικαστήριο εξέδωσε τον Νοέμβριο του 2022 τους περί της Εκδίκασης Καθυστερημένων Υποθέσεων Ειδικούς Διαδικαστικούς Κανονισμούς. Οι κανονισμοί εφαρμόζονται στις εκκρεμείς υποθέσεις που εισήχθησαν ενώπιον δικαστηρίου μεταξύ των ετών 2014 και 2018 στις οποίες δεν έχει ξεκινήσει ακροαματική διαδικασία επί της ουσίας. Παρέχουν στους δικαστές ευρύτερες εξουσίες διαχείρισης των υποθέσεων, συμπεριλαμβανομένης της δυνατότητας έκδοσης απόφασης αποκλειστικά βάσει γραπτών αποδείξεων και περιορίζουν το δικαίωμα άσκησης ένδικων μέσων κατά προσωρινών αποφάσεων. Τον Δεκέμβριο του 2022 οι κανονισμοί τροποποιήθηκαν έπειτα από ισχυρές αντιδράσεις του Δικηγορικού Συλλόγου. Το κύριο ζήτημα της διαφωνίας ήταν ο περιορισμός του αριθμού των μαρτύρων που μπορούν να εξεταστούν, ο οποίος εφεξής προσδιορίζεται από τους δικαστές κατόπιν διαβούλευσης με τους δικηγόρους.

Νέα δικαστήρια

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμά ότι η σύσταση νέων δικαστηρίων αναμένεται να εξισορροπήσει την κατανομή των υποθέσεων και να συμβάλει στη βελτίωση της αποδοτικότητας. Το Εφετείο αναμένεται να εκδικάσει 3.149 υποθέσεις εκ των οποίων η συντριπτική πλειονότητα (2.158) αφορά εφέσεις κατά αποφάσεων επί αστικών διαφορών που εκκρεμούν ενώπιον του Ανωτάτου Δικαστηρίου από την 1η Ιανουαρίου 2018. Τα δύο δικαστήρια ειδικής δικαιοδοσίας, το Εμπορικό Δικαστήριο και το Ναυτοδικείο, αναμένεται να συμβάλουν στην αποσυμφόρηση του μεγάλου φόρτου των επαρχιακών δικαστηρίων.

Το Εμπορικό Δικαστήριο θα εφαρμόζει ταχεία διαδικασία προκειμένου να εκδικάζει τις υποθέσεις εντός χρονικού πλαισίου μεταξύ 9 μηνών και ενός έτους. Προκειμένου να καταστεί το σύστημα απονομής δικαιοσύνης πιο ελκυστικό, αμφότερα τα δικαστήρια μπορούν να διεξάγουν τη διαδικασία στα αγγλικά κατόπιν αιτήματος των διάδικων μερών, λαμβανομένης υπόψη της ποικιλομορφίας της κυπριακής κοινότητας και του μεγάλου αριθμού πλοίων που είναι νηολογημένα στην Κύπρο.

Και νέοι δικαστές

Η σύσταση νέων δικαστηρίων, μετά την έναρξη ισχύος της μεταρρύθμισης του δικαστικού συστήματος, και η εφαρμογή μέτρων για τη μείωση των συσσωρευμένων εκκρεμών υποθέσεων απαιτούν τη δημιουργία νέων θέσεων δικαστών. Έως τον Φεβρουάριο του 2023 διορίστηκαν 41 δικαστές, μεταξύ των οποίων, για πρώτη φορά, και έμπειροι δικηγόροι σε ανώτερες δικαστικές θέσεις, εξέλιξη που θεωρήθηκε θετική από τον Δικηγορικό Σύλλογο.

Η διαδικασία διορισμού 49 επιπλέον δικαστών βρίσκεται σε εξέλιξη και στόχος της είναι η αύξηση του συνολικού δυναμικού του συστήματος απονομής δικαιοσύνης. Ωστόσο, η έλλειψη υποστηρικτικού προσωπικού, συμπεριλαμβανομένων στενογράφων, γραμματέων και διοικητικών υπαλλήλων, εξακολουθεί να αποτελεί πρόκληση που προκαλεί σημαντικές καθυστερήσεις στην εκδίκαση των υποθέσεων, όπως επισημαίνουν οι δικαστές, το προσωπικό των δικαστηρίων και οι δικηγόροι.

Η σύσταση Ανεξάρτητης Δικαστικής Υπηρεσίας που θα είναι υπεύθυνη για τη διαχείριση και τη διοίκηση των δικαστηρίων συνιστά φιλόδοξο μεταρρυθμιστικό έργο που αναμένεται να ελαφρύνει τον φόρτο του Ανωτάτου Δικαστηρίου και θα εξυπηρετεί τη λειτουργία των δικαστηρίων, συμβάλλοντας έτσι στην αποδοτική απονομή δικαιοσύνης. Έχει ολοκληρωθεί με επιτυχία μελέτη που συμπεριλαμβάνει, μεταξύ άλλων, συστάσεις σχετικά με τη δομή της δικαστικής υπηρεσίας, τις διαδικασίες της και τις απαιτήσεις όσον αφορά το προσωπικό.

Ωστόσο, η εφαρμογή της τελεί υπό συζήτηση μεταξύ των σχετικών υπηρεσιών και των ενδιαφερόμενων μερών, η οποία εκτιμάται ότι θα διαρκέσει έως και τρία έτη!

Ψηφιοποίηση

Η ψηφιοποίηση αποτελεί ένα ακόμη εργαλείο για αποδοτικότερη απονομή της δικαιοσύνης, αλλά η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διαπιστώνει ότι ο ρυθμός εφαρμογής είναι αργός και εξακολουθούν να υπάρχουν ελλείψεις.

Το επίπεδο ψηφιοποίησης παραμένει χαμηλό, όπως αποτυπώνεται στον πίνακα αποτελεσμάτων της ΕΕ στον τομέα της δικαιοσύνης για το 2023. Παρά το γεγονός ότι έχει σημειωθεί κάποια πρόοδος όσον αφορά τη θέσπιση διαδικαστικών κανόνων που επιτρέπουν τη χρήση ψηφιακής τεχνολογίας στις διαδικασίες και τη δυνατότητα των εισαγγελικών αρχών να χρησιμοποιούν ασφαλή μέσα ηλεκτρονικής επικοινωνίας, εξακολουθούν να υπάρχουν προκλήσεις, ιδίως όσον αφορά τις ψηφιακές λύσεις για την κίνηση και την παρακολούθηση των διαδικασιών και τη διάθεση ψηφιακών εργαλείων και κατάλληλων υποδομών σε δικαστές, κατηγόρους και στο προσωπικό των δικαστηρίων .

Στόχος των υπό εξέλιξη έργων είναι η βελτίωση της χρήσης ψηφιακής τεχνολογίας, αλλά μέχρι στιγμής τα έργα αυτά δεν έχουν ολοκληρωθεί. Ο στόχος για την ολοκλήρωση της ανάπτυξης και εγκατάστασης του ηλεκτρονικού συστήματος απονομής δικαιοσύνης έως το τέλος του 2022 παρατάθηκε περαιτέρω.

Πρόσθετα, η έλλειψη ολοκληρωμένου ηλεκτρονικού συστήματος καταχώρισης και κατάλληλων χώρων αποθήκευσης έχει ως αποτέλεσμα την απώλεια εγγράφων, γεγονός που συμβάλλει στις καθυστερήσεις στην απονομή δικαιοσύνης.