Έτσι θα ελέγχονται λομπίστες και αξιωματούχοι για διαφθορά

Υπόλογοι στην Ανεξάρτητη Αρχή κατά της Διαφθοράς θα είναι οι λομπίστες, οι οποίοι θα είναι υποχρεωμένοι διά νόμου να ενημερώνουν γραπτώς την Αρχή για τα συμφέροντα που προωθούν, οικονομικά ή άλλως πως, καθώς και για το περιεχόμενο των συναντήσεων που θα πραγματοποιούν με κρατικούς και αιρετούς αξιωματούχους ή και με λειτουργούς του δημόσιου και ευρύτερου δημόσιου τομέα. Την ίδια υποχρέωση για ενημέρωση της Ανεξάρτητης Αρχής κατά της Διαφθοράς θα υπέχουν και οι αξιωματούχοι και τα μέλη της δημόσιας υπηρεσίας, που ως εκ της θέσεώς τους θα συμμετέχουν στη λήψη δημόσιων αποφάσεων. Θα συναντούν μόνο λομπίστες που θα είναι εγγεγραμμένοι στο Μητρώο, το οποίο θα δημιουργηθεί με την εφαρμογή του νόμου και θα είναι υποχρεωμένοι να ετοιμάζουν μετά το πέρας των συναντήσεων σχετικό πρακτικό στο οποίο θα καταγράφουν, μεταξύ άλλων, τα όσα διαμείφθηκαν στις εν λόγω συναντήσεις με τους λομπίστες. Σήμερα, αυτές οι συναντήσεις γίνονται στα μουλωχτά, πίσω από τις κλειστές πόρτες βουλευτών, υπουργών, κομμάτων, ανώτερων δημόσιων λειτουργών κ.ά.

Όπως αναφέρει σε συνέντευξη στον «Π» το μέλος της Ανεξάρτητης Αρχής κατά της Διαφθοράς κ. Έλενα Πατέρα, με τον νόμο περί της Διαφάνειας στις Διαδικασίες Λήψης Δημόσιων Αποφάσεων και Συναφών Θεμάτων κατοχυρώνονται η διαφάνεια, ο έλεγχος και η λογοδοσία. Παράλληλα, όλες αυτές οι συναντήσεις όπως και το περιεχόμενό τους θα βλέπουν το φως της δημοσιότητας. Οι δε αξιωματούχοι και οι υπάλληλοι του δημόσιου και του ευρύτερου δημόσιου τομέα, συμπεριλαμβανομένης της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, που θα έχουν συναντήσεις με λομπίστες, θα ελέγχονται εξονυχιστικά για τις αποφάσεις που λαμβάνουν και κατ’ επέκταση για αθέμιτο πλουτισμό εκεί και όπου θα εγείρονται υποψίες από την Ανεξάρτητη Αρχή κατά της Διαφθοράς.

Πότε θα εφαρμοστεί η νομοθεσία που ψήφισε η Βουλή, τον περασμένο Φεβρουάριο, για τον έλεγχο των λόμπι; Και γιατί δεν εφαρμόστηκε μέχρι σήμερα;

Η νομοθεσία είναι σε ισχύ από τον Μάρτιο του 2022 εκτός από το μέρος των διατάξεων του νόμου που αφορούν τα αδικήματα και τις ποινές, όπως επίσης και το μέρος της επιβολής διοικητικού προστίμου, αναστολής ή ανάκλησης εγγραφής σε περίπτωση παράβασης των διατάξεων του νόμου. Αυτά θα τεθούν σε εφαρμογή την 1/1/2023.

Τα μέλη της Αρχής κατά της Διαφθοράς ανέλαβαν καθήκοντα πολύ μετά την ψήφιση του νόμου, και συγκεκριμένα στις 8/7/2022. Προτεραιότητά μας ήταν το στήσιμο της υποδομής της Αρχής και το κεφάλαιο των κανονισμών για τη σύσταση και λειτουργία της Αρχής που τέθηκαν σε ισχύ στις 16/12/2022. Σήμερα, είμαστε στο στάδιο ετοιμασίας των κανονισμών που προβλέπει η νομοθεσία για τη διαφάνεια στις διαδικασίες λήψης δημόσιων αποφάσεων, οι οποίοι θα ρυθμίζουν πρωτίστως τον καθορισμό των προϋποθέσεων υποβολής και αξιολόγησης αιτήματος εγγραφής στο Μητρώο (σ.σ. λομπιστών) όπως και της διαδικασίας λειτουργίας της Αρχής για σκοπούς αποτελεσματικού ελέγχου, συμμόρφωσης και επιβολής κυρώσεων. Οι κανονισμοί θα είναι έτοιμοι εντός Ιανουαρίου του 2023, αλλά λόγω του ότι η Βουλή θα είναι κλειστή λόγω προεδρικών εκλογών μέχρι τον Μάρτιο του 2023, θα κατατεθούν μόλις επαναρχίσει τις εργασίες της.

Το λόμπινγκ συνήθως ταυτίζεται με ισχυρούς επιχειρηματικούς και οικονομικούς παράγοντες. Οι προσπάθειες για άσκηση επιρροής στη νομοθετική ή και στην εκτελεστική εξουσία από τα λόμπι - λομπίστες γίνονται σήμερα πίσω από κλειστές πόρτες. Γεγονός που επιτρέπει σε κάθε καχύποπτο πολίτη να μιλά για οικονομικά ανταλλάγματα, για αθέμιτο πλουτισμό, για διαφθορά. Πώς το σχολιάζετε;

Είναι πραγματικό γεγονός ότι οι πολίτες είναι επιφυλακτικοί αποδίδοντας αρνητικά χαρακτηριστικά στις δραστηριότητες επιρροής, και αυτό δεν είναι ούτε τυχαίο και πολλές φορές ούτε άδικο, αφού είναι συνυφασμένο με αποκαλύψεις περιπτώσεων που λειτούργησαν σε βάρος του δημοσίου συμφέροντος, του οποίου η προστασία είναι το ζητούμενο σε ένα κράτος δικαίου.

Ο νέος νόμος αναγνωρίζει τις δραστηριότητες άσκησης επιρροής, που όλοι γνωρίζουμε ως «Lobbying», ως νόμιμη πρακτική με θετική προέκταση, και παράλληλα καθορίζει ένα πλαίσιο κανόνων ρύθμισης τόσο της συμπεριφοράς των εκπροσώπων συμφερόντων όσο και των θεσμικών αξιωματούχων, προς τους οποίους αυτοί θα απευθύνονται. Οι νέοι όροι που ο νόμος χρησιμοποιεί είναι «εκπρόσωπος ομάδας ειδικού ενδιαφέροντος» και «εμπλοκή σε διαδικασία λήψης δημόσιων αποφάσεων». Αποτελεί την πρώτη προσπάθεια ρύθμισης ενός νομοθετικού κενού και έχει στόχο τη θεμελίωση της διαφάνειας και της λογοδοσίας σε ό,τι αφορά τις διαδικασίες λήψης δημόσιων αποφάσεων.

Πώς θα ελέγχονται από την Ανεξάρτητη Αρχή κατά της Διαφθοράς οι λομπίστες αλλά και οι αξιωματούχοι και οι δημόσιοι υπάλληλοι που θα τους συναντούν;

Η νομοθεσία επιβάλλει την υποχρεωτική εγγραφή κάθε εκπροσώπου ομάδας ειδικού ενδιαφέροντος στο Μητρώο Εγγραφής, στο οποίο θα μπορεί να έχει πρόσβαση ο κάθε πολίτης. Παράλληλα, ρυθμίζει τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τόσο των προσώπων που θα εμπλέκονται εκπροσωπώντας ομάδες ειδικού ενδιαφέροντος σε διαδικασίες λήψης δημόσιων αποφάσεων, όπως και αυτά των κρατικών αξιωματούχων, οι οποίοι από τη θέση τους έχουν αρμοδιότητα να κινούν διαδικασίες λήψης δημόσιων αποφάσεων. Οι μεν εκπρόσωποι ομάδων ειδικού ενδιαφέροντος έχουν υποχρέωση να υποβάλλουν προς την Αρχή εξαμηνιαία αναφορά για κάθε δραστηριότητά τους σε διαδικασίες λήψης δημόσιων αποφάσεων. Οι δε αξιωματούχοι να ενημερώνουν μέσω καθορισμένου από την Αρχή εντύπου για κάθε επικοινωνία που είχαν εντός δύο μηνών από την ημερομηνία πραγματοποίησής της. Είναι ταυτόχρονα υποχρέωση των μερών η αποκάλυψη του αντικειμένου της συνάντησης, όπως και το αποτέλεσμα στο οποίο αυτή αποσκοπούσε. Περαιτέρω, καθορίζεται στη νομοθεσία μια σειρά αδικημάτων που απαιτούν συμμόρφωση. Σε αντίθετη περίπτωση προβλέπονται χρηματικές ποινές, όπως και ποινές φυλάκισης.

Η Αρχή έχει εξουσία, όπου διαπιστώσει παράβαση των διατάξεων του νόμου, να επιβάλει διοικητικό πρόστιμο μέχρι €100.000 ή να αναστείλει ή να ανακαλέσει την εγγραφή προσώπου από το Μητρώο. Στόχος του νόμου είναι η εμπέδωση της διαφάνειας, της ακεραιότητας και της λογοδοσίας κατά την άσκηση αυτών των δραστηριοτήτων επιρροής.

Λόμπινγκ δεν ασκούν μόνο οι επιχειρηματίες που στόχο έχουν το κέρδος, αλλά και συντεχνίες, μη κυβερνητικές οργανώσεις κ.ά. που τα κίνητρά τους δεν είναι οικονομικά. Θα ελέγχονται και αυτοί από την Αρχή κατά της Διαφθοράς;

Το πεδίο εφαρμογής του νόμου είναι ευρύ. Η Αρχή έχει αρμοδιότητα να ελέγχει κάθε εκπρόσωπο ομάδας ειδικού ενδιαφέροντος, ακόμα και των προσώπων που δεν υπέχουν υποχρέωση εγγραφής στο Μητρώο, όπως είναι τα κατά νόμο υπεύθυνα πρόσωπα, τα αιρετά ή δεόντως εξουσιοδοτημένα τα οποία έχουν πρόθεση να συμμετάσχουν σε δραστηριότητες επιρροής.

Όποιο πρόσωπο επιθυμεί να λάβει μέρος σε διαβούλευση και να έχει συνάντηση με αξιωματούχο, θα εκπροσωπηθεί με διαφάνεια και υπάρχει η δυνατότητα της Ανεξάρτητης Αρχής κατά της Διαφθοράς να διενεργήσει έλεγχο και να επιβάλει κυρώσεις σε περίπτωση παραβίασης του νόμου. Ο έλεγχος σε αυτές τις περιπτώσεις θα διενεργείται μέσω της γραπτής ενημέρωσης που θα λαμβάνει η Αρχή από τον κάθε αξιωματούχο, όπως και από τις εξαμηνιαίες αναφορές του κάθε εκπροσώπου ομάδας ειδικού ενδιαφέροντος. Από το φάσμα εφαρμογής του νόμου εκπίπτουν επικοινωνίες μελών εργοδοτικών και συνδικαλιστικών οργανώσεων, επαγγελματικών συνδέσμων καθώς και των αγροτικών οργανώσεων. Το ίδιο ισχύει για συναντήσεις στο πλαίσιο δημόσιου διαλόγου, όπως και στο πλαίσιο συζήτησης στις επιτροπές της Βουλής.

Υπάρχει τρόπος να ελέγχονται αυτές οι αμοιβές των λομπιστών και από πού προέρχονται;

Οι εκπρόσωποι συμφερόντων θα ελέγχονται μέσα από την υποβολή του αιτήματος εγγραφής στο Μητρώο, όπου θα ζητούνται πληροφορίες και έγγραφα προς αξιολόγηση. Από τα φυσικά πρόσωπα θα ζητούνται προσωπικά στοιχεία όπως και λευκό ποινικό μητρώο του αιτητή. Όταν πρόκειται για νομικό πρόσωπο, θα ζητείται το λευκό ποινικό μητρώο του πραγματικού δικαιούχου, των αξιωματούχων και των κατόχων σημαντικού συμφέροντος σε αυτό. Για σκοπούς αξιολόγησης των αιτήσεων, ο νόμος προνοεί ότι η Αρχή μπορεί να ζητήσει οποιεσδήποτε πληροφορίες ή έγγραφα κριθούν απαραίτητα για την αξιολόγησή τους. Στον νόμο δεν υπάρχει οποιαδήποτε πρόνοια για έλεγχο από την Αρχή των αμοιβών εκπροσώπων ομάδων ειδικού ενδιαφέροντος, ούτε και από πού προέρχονται οι αμοιβές αυτές.

Θα διενεργείτε έρευνες, θα έχετε στη διάθεσή σας ερευνώντες λειτουργούς με αγορά υπηρεσιών όπως γίνεται με τις καταγγελίες που ερευνάτε για διαφθορά;

Η άσκηση των αρμοδιοτήτων της Αρχής μπορεί να γίνεται από μέλη της Αρχής, από το ειδικά εκπαιδευμένο διοικητικό προσωπικό της Αρχής, όπως και από προσωπικό με κατάλληλο επιστημονικό υπόβαθρο, όπως νομικούς και λογιστές.

Τι νομίζετε ότι θα αλλάξει με την εφαρμογή του νόμου;

Πιστεύω ότι αυτή η νέα νομοθετική ρύθμιση αποτελεί ένα θετικό βήμα προς την ορθή κατεύθυνση. Θα είναι μια σημαντική αλλαγή που θα ενισχύσει τη διαφάνεια και τη λογοδοσία, συμβάλλοντας στην αποτροπή συνθηκών που αναπτύσσουν και διευκολύνουν πράξεις διαφθοράς μέσα από τέτοιες δραστηριότητες.