Εκλογές νέου Προκαθήμενου: Πορεία μέσα από το ουκρανικό εκκλησιαστικό ναρκοπέδιο

Την άλλη Κυριακή, οι έξι υποψήφιοι Αρχιεπίσκοποι θα δώσουν τη μάχη της κάλπης, για να καταφέρουν να κερδίσουν μια θέση στο «τριπρόσωπο» που θα τους οδηγήσει στο επόμενο βήμα, προς τον θρόνο του προκαθημένου της Εκκλησίας της Κύπρου.

Ακόμα και αν δεν υπήρχαν μετρήσεις, η αίσθηση για τη δημοφιλία των υποψηφίων θα ήταν αρκετή για να προβλέψει κάποιος τουλάχιστον τους τέσσερις επικρατέστερους, με τους δύο εξ αυτών να διεκδικούν την τρίτη θέση, η οποία θα είναι και καθοριστική για την έκβαση του τελικού αποτελέσματος.

Τα κριτήρια, με τα οποία θα ψηφίσουν –όσοι αποφασίσουν να ψηφίσουν– μπορεί να ποικίλουν, αλλά το διακύβευμα για όσους παρακολουθούν στενά τη διαδικασία, δεν είναι άνευ σημασίας και ξεπερνά κατά πολύ τα στενά γεωγραφικά όρια της Κύπρου.

Δεν είναι καθόλου τυχαία η σύγκρουση που επήλθε το 2020, για την αναγνώριση του αυτοκεφάλου της Ουκρανίας. Άλλωστε, τα θλιβερά γεγονότα με τη ρωσική εισβολή που ακολούθησαν, κατέδειξαν πως αυτή η σύγκρουση είχε και τη θρησκευτική της διάσταση, λόγω της επεκτατικής φύσης της ρωσικής Εκκλησίας, η οποία λειτουργεί ως ένας εκ των βραχιόνων της άσκησης εξωτερικής πολιτικής του καθεστώτος Πούτιν. Πρόκειται για ρωσική παράδοση, από την εποχή των Τσάρων, η οποία ακολουθήθηκε και κατά τα χρόνια της Σοβιετικής Ένωσης με μειωμένη, αλλά υπαρκτή εργαλειοποίηση, και συνεχίστηκε επί Γιέλτσιν και ενισχύθηκε, σε πρωτόγνωρα επίπεδα, επί Πούτιν και πατριάρχη Κύριλλου.

Μονόδρομος

Η υιοθέτηση της απόφασης του Οικουμενικού Πατριαρχείου, για αναγνώριση του αυτοκεφάλου της Εκκλησίας της Ουκρανίας, δίχασε την Ιερά Σύνοδο, παρά το ότι με πλειοψηφία τον Νοέμβριο του 2020, η Εκκλησία της Κύπρου συντάχθηκε με το Φανάρι, την Αθήνα και την Αλεξάνδρεια. Κάποιοι εκ των επισκόπων, που είχαν υιοθετήσει το αφήγημα της Μόσχας, είχαν αποφασίσει να σταματήσουν να συλλειτουργούν με τον Αρχιεπίσκοπο Χρυσόστομο, ενώ ο μητροπολίτης Κύκκου Νικηφόρος είχε προειδοποιήσει πως σε περίπτωση που ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος συλλειτουργούσε με τον μητροπολίτη Επιφάνιο του Κιέβου, θα τερμάτιζε και τη μνημόνευσή του και θα οδηγούμασταν σε σχίσμα.

Ωστόσο, τον περασμένο Φεβρουάριο, η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία, επιδιδόμενη σε εγκλήματα πολέμου, με τον πατριάρχη Μόσχας Κύριλλο να ευλογεί την εισβολή και να ενθαρρύνει τους Ρώσους στρατιώτες, ακόμα και να σκοτωθούν με την υπόσχεση ότι θα συγχωρεθούν οι αμαρτίες τους και θα πάνε στον παράδεισο!

Εκ των πραγμάτων, η ρωσική εισβολή δεν αφήνει πολλά περιθώρια στα μέλη της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Κύπρου, που είχαν ταχθεί στο πλευρό της Μόσχας, να επιμένουν στην άποψή τους, η οποία πλέον ισοδυναμεί με έγκριση των εγκλημάτων στην Ουκρανία.

Από την άλλη, θα πρέπει να δικαιολογήσουν θεολογικώς και εκκλησιολογικώς, την όποια αλλαγή στάσης τους, αφού η άποψή τους ήταν ότι η αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ουκρανίας δεν είναι «κανονική» και ως εκ τούτου, δεν μπορεί να τυγχάνει αναγνώρισης.

Ακόμα και αν ο νέος Αρχιεπίσκοπος είναι ένας εξ αυτών που υιοθετεί τις θέσεις της Ρωσίας, θα είναι πολύ δύσκολο, αν όχι αδύνατον, να επαναφέρει το θέμα στην Ιερά Σύνοδο και να πετύχει αλλαγή της απόφασης.

Δύσκολη θέση για Λεμεσού

Ο μητροπολίτης Λεμεσού Αθανάσιος, σχεδόν δύο μήνες πριν τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, όταν όλα έδειχναν ότι η Μόσχα είχε αποφασίσει να πνίξει στο αίμα τους Ουκρανούς, σε δήλωσή του έκανε λόγο για «διωγμούς» των ορθόδοξων αδελφών μας στην Ουκρανία, οι οποίοι είναι πιστοί στον μητροπολίτη Ονούφριο τον οποίο ήλεγχε η Μόσχα! Ο Λεμεσού Αθανάσιος καλούσε του Ουκρανούς να μείνουν πιστοί στον «κανονικό» μητροπολίτη Ονούφριο της Μόσχας. Ωστόσο, από τότε άλλαξαν πολλά. Ο Ονούφριος έχει εγκαταλείψει το πατριαρχείο Μόσχας, αλλά δεν έχει συνταχθεί και με το Οικουμενικό Πατριαρχείο, με αποτέλεσμα να παραμένει μετέωρος, χωρίς νομιμοποίηση και κοινωνία με άλλες Εκκλησίες.

Ο Αθανάσιος όμως, όταν ο μ. Αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος φαινόταν να διέρχεται τις τελευταίες ημέρες της ζωής του, επιχείρησε προσέγγιση με το Οικουμενικό Πατριαρχείο, λόγω των επικείμενων αρχιεπισκοπικών εκλογών. Μπορεί η κίνησή του να έδινε εμμέσως την εντύπωση της πιθανής αποδοχής των αποφάσεων του Φαναρίου, αλλά κάτι τέτοιο δεν το δήλωσε ποτέ. Ακόμα και προσφάτως, όταν ρωτήθηκε για το ουκρανικό και το τι θα κάνει αν εκλεγεί Αρχιεπίσκοπος, απάντησε, χωρίς να απαντήσει, λέγοντας: «Έχει ο Θεός»!

Αν επιχειρήσει να αλλάξει στάση, θα πρέπει να εξηγήσει πώς θα υπερβεί τα όσα είχε δηλώσει στο παρελθόν. Είχε πει πως «η δημιουργία της 'Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ουκρανίας' και οι συνδεόμενοι με αυτό το γεγονός διωγμοί κατά της Ουκρανικής Ορθοδόξου Εκκλησίας (υπό τη Μόσχα), δεν προκαλούν χαρά. Εξ αρχής, είχα αρνητική στάση έναντι αυτών. Λυπούμαι πολύ για όσα συμβαίνουν σήμερα στην Ουκρανία (εννοώντας τη δημιουργία της αυτοκέφαλης Εκκλησίας). Αλλά πρέπει να καταλάβουμε ότι αυτά θα παρέλθουν με τον χρόνο. Άλλωστε, όσα σχετίζονται με τον 'Τόμο' και το 'αυτοκέφαλο' δεν έχουν σχέση με τον Θεό. Τελικά, ο Θεός θα οικονομήσει τα πάντα και θα τα επαναφέρει στη θέση τους. Πρέπει να καταλάβουμε ότι υπάρχουν εκκλησιαστικοί κανόνες και οι μη κανονικοί επίσκοποι (Επιφάνιος) δεν μπορούν να αναγνωρισθούν ως κανονικοί».

Η στροφή του Ησαΐα

Ο μητροπολίτης Ταμασού Ησαΐας είναι ίσως ο μοναδικός εκ των επισκόπων που είχε ταυτιστεί με τη Ρωσία. Ο ίδιος απέδιδε την εντύπωση αυτή σε παρανόηση, λόγω του ότι σπούδασε στη Ρωσία και μιλάει τη ρωσική γλώσσα. Ωστόσο, ο ρωσικού τύπου ναός στη Μητρόπολή του, η χρηματοδότηση από Ρώσο εκατομμυριούχο, οι εκδηλώσεις με την μπάντα του ρωσικού στρατού, οι επισκέψεις του πρώην Πρωθυπουργού της Ρωσίας και πρώην επικεφαλής της KGM Σεργκέι Στεπάσιν… δεν ήταν απλώς τυχαία συγκυρία, με αποκορύφωμα τη λιτανεία εικόνας των Τσάρων (που δεν αναγνωρίζονται ως Άγιοι) και τη χρήση σλαβικού τύπου αμφίων. Μάλιστα, είχε σπεύσει αυτοβούλως να υπερασπιστεί και την είσοδο του Ιβάν Σαββίδη με όπλο σε γήπεδο, ενδεχομένως γιατί ο κ. Σαββίδης είναι γνωστό ότι έχει στενότατες σχέσεις με τη Ρωσία και τον Πούτιν, ενώ τ' όνομά του βρίσκεται και στη λίστα των κυρώσεων της ΕΕ, για την παροχή βοήθειας στη Μόσχα.

Οι θέσεις του μητροπολίτη Ταμασού για το ουκρανικό ήταν επίσης ταυτισμένες με το αφήγημα της Μόσχας. Στο υπόμνημα που είχε καταθέσει στην Ιερά Σύνοδο, υποστήριζε πως για τον ίδιο «ο μόνος κανονικός προκαθήμενος της εν Ουκρανία Ορθοδόξου Εκκλησίας είναι ο σεβασμιότατος μητροπολίτης Κιέβου Ονούφριος (του πατριαρχείου Μόσχας). Συνεπώς, ακολουθώντας την κανονική επιταγή 'μη εν τη πόλει δύο επίσκοποι ώσι' (8ος της Α’ Οικουμενικής Συνόδου), αρνούμαι να αναγνωρίσω άλλον 'προκαθήμενο', τη στιγμή, μάλιστα, που αυτός δεν διαθέτει ούτε κανονική και έγκυρη χειροτονία».

Δεν πρόκειται, ανέφερε ο μητροπολίτης Ησαΐας, για διαφωνία σε απλά διοικητικά ή ήσσονος σημασίας ζητήματα, αλλά σε αυτόν τον πυρήνα της Ορθόδοξης εκκλησιολογίας και της διδασκαλίας της Εκκλησίας μας για τα ιερά μυστήρια και την αποστολική διαδοχή, ζητήματα που αφορούν τη σωτηρία μας. Τόνιζε πως τα ζητήματα αυτά «δεν μπορεί να τεθούν υπό συζήτηση ή διαπραγμάτευση σε οιανδήποτε τάχα και συνοδική διαδικασία, ούτε τελούν υπό έγκριση μιας ευκαιριακής, οριακής, μάλιστα, πλειοψηφίας», στην Ιερά Σύνοδο.

Συνεπώς, έλεγε, πως η επιλογή του Αρχιεπισκόπου Χρυσοστόμου Β’ να μνημονεύσει τον Επιφάνιο «είναι αυθαίρετη, αντικανονική και κατάφορα αντίθετη στην εκκλησιαστική μας παράδοση και την Ορθόδοξη εκκλησιολογία».

Ωστόσο, ο μητροπολίτης Ησαΐας, λίγο πριν τις αρχιεπισκοπικές εκλογές, πραγματοποίησε δύο επισκέψεις στο Φανάρι, και μάλιστα συλλειτούργησε με τον Αρχιεπίσκοπο Αγαπητό της αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Ουκρανίας, κάνοντας στροφή 180 μοιρών, την οποία απέδωσε στην αλλαγή των δεδομένων που δημιούργησε η ρωσική εισβολή. Ξεκαθάρισε ότι το θέμα του ουκρανικού είναι πλέον λελυμένο.

Μόρφου σε άλλο επίπεδο

Ο μητροπολίτης Μόρφου Νεόφυτος αν και συντάχθηκε με την ομάδα των λεγόμενων «φιλορώσων» της Ιεράς Συνόδου, δεν διατηρεί σχέσεις με τη Μόσχα, αλλά έχει μια δική του θέση στο ουκρανικό, μπλέκοντας λίγο τα πράγματα με τη γνωστή τάση του στην «προφητολογία». Προέβλεψε ότι μέχρι το Πάσχα οι Ρώσοι και οι Λευκορώσοι θα μπουν στο Κίεβο και οι «εναπομείνατες Ουκρανοί» θα τους υποδεχθούν ως ελευθερωτές. Διερωτήθηκε, τότε «πού θα πάει ο Επιφάνιος» ο οποίος είναι ο προκαθήμενος της αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Ουκρανίας, αναγνωρισμένος από το Οικουμενικό Πατριαρχείο.

Ο Μόρφου δεν φαίνεται να μεταβάλλει τις θέσεις του και αν το θέμα επανέλθει και πάλι στην Ιερά Σύνοδο, μάλλον δεν θα διαφοροποιηθεί, υποστηρίζοντας ως μοναδικό προκαθήμενο της ουκρανικής Εκκλησίας τον Ονούφριο.

Κατά τον μητροπολίτη Νεόφυτο, το ουκρανικό «θα είναι το πρώτο πρόβλημα που θα βρει μπροστά του ο νέος Αρχιεπίσκοπος», καθώς «το αυτοκέφαλο της Ουκρανίας έγινε κακοκέφαλο και πονοκέφαλος για την Ορθοδοξία».

Γεώργιος, Βασίλειος, Χρυσόστομος

Οι άλλοι τρεις υποψήφιοι, μητροπολίτες Πάφου, Κωνσταντίας – Αμμοχώστου και Κυρηνείας, δεν πρόκειται να αντιμετωπίσουν πρόβλημα διαχείρισης του ουκρανικού, καθώς ανήκουν στην πλειοψηφία της Ιεράς Συνόδου που στήριξε τις αποφάσεις του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Τα δεδομένα δείχνουν πως ο μητροπολίτης Κυρηνείας Χρυσόστομος δεν έχει προοπτικές εκλογής του στο τριπρόσωπο και η μάχη για την τρίτη θέση θα δοθεί μεταξύ του Γεώργιου και του Βασίλειου.

Το Οικουμενικό Πατριαρχείο, παρά το ότι τηρεί σαφείς αποστάσεις από την εκλογική διαδικασία, όπως και η Εκκλησία και η κυβέρνηση της Ελλάδας, προτιμούν τον Βασίλειο καθώς φέρεται να τον θεωρούν πιο διαλλακτικό και συνεπώς πιο ικανό να κρατήσει ισορροπίες χωρίς ακρότητες. Από την άλλη, θεωρούν πως ο Γεώργιος θα διατηρήσει τη γραμμή του μακαριστού Χρυσοστόμου Β’, αλλά δεν θα αποφύγει την εμπλοκή του στα πολιτικά πράγματα λόγω των έντονων θέσεών του στο Κυπριακό.