Η ιστορία ενός πηγαδιού στη Γύψου

Είχαμε πάει στη Γύψου στις 20 Ιανουαρίου 2009, δηλαδή πριν από ακριβώς 13 χρόνια. Ο αγαπημένος μας φίλος, συγγενής «αγνοούμενου», Αντρέας Σύζινος είχε φέρει μαζί του έναν ηλικιωμένο Ελληνοκύπριο. Ήταν ο Φλωρέντζος Παναγή, γνωστός στον κόσμο ως «Φούντζος». Σκοπός μας ήταν να ερευνήσουμε τους πιθανούς τόπους ταφής στη Γύψου. Η Γύψου ήταν ένα χωριό όπου το 1974 είχε μετατραπεί σε αυτοσχέδιο στρατόπεδο αιχμαλώτων πολέμου με άθλιες συνθήκες, όπου κρατούνταν άνθρωποι από τη Γύψου, αλλά και από άλλα χωριά και όπου πέθαναν πολλοί ηλικιωμένοι. Αυτό ήταν καταγραμμένο ακόμα και στις εκθέσεις του ΟΗΕ. Έκανα έρευνες για αυτό το χωριό και με βοηθούσε ο Αντρέας Σύζινος του οποίου ο πατέρας ήταν το «τουρκόπουλο» (αγροφύλακας) του χωριού και που είχε συλληφθεί και σκοτωθεί στο Τζιάος, ενώ μεταφερόταν στη Λευκωσία. Ο πατέρας του Αντρέα Σύζινου, ο Δημήτρης Σύζινος, μαζί με άλλους επτά, δολοφονήθηκαν και θάφτηκαν σε έναν μαζικό τάφο έξω από το χωριό Τζιάος. Οι αναγνώστες μου μας είπαν για αυτόν τον μαζικό τάφο, καθώς και για άλλους μαζικούς τάφους στο Τζιάος και γράψαμε γι' αυτούς και επίσης ενημερώσαμε την Κυπριακή Διερευνητική Επιτροπή Αγνοουμένων. Όταν έσκαψαν αυτούς τους πιθανούς τόπους ταφής, βρήκαν 8 Ελληνοκύπριους σε έναν μαζικό τάφο (μεταξύ αυτών τα οστά του Δημήτρη Σύζινου), σε έναν άλλο μαζικό τάφο στην αυλή του τζαμιού, το πηγάδι της τουαλέτας όπου είχαν σκοτωθεί και θαφτεί περίπου 19 Ελληνοκύπριοι και σε ακόμα έναν μαζικό τάφο έξω από το Τζιάος με κατεύθυνση προς τον Κορνόκηπο, όπου άλλοι οκτώ Ελληνοκύπριοι είχαν σκοτωθεί και θαφτεί. Παρόλο που ο Αντρέας Σύζινος είχε καταφέρει να πάρει πίσω τα οστά του πατέρα του που σκοτώθηκε και θάφτηκε σε τέτοιο ομαδικό τάφο, δεν σταμάτησε να βοηθά στην αναζήτηση άλλων «αγνοουμένων» και γι' αυτό είχαμε έρθει στη Γύψου, το χωριό του, και γι' αυτό είχε φέρει τον «Φούντζο» για να μας δείξει τέτοιους τόπους ταφής.

Ο «Φούντζος» μας έδειξε πιθανούς τόπους ταφής στη Γύψου και μας είπε ποιοι είχαν θαφτεί σε εκείνα τα πηγάδια.

Ο «Φούντζος» μας ενημέρωσε και για το ποιοι είχαν θαφτεί στους πιθανούς τόπους ταφής στη Γύψου.

Ο Φούντζος στα δεξιά, δίπλα του ο Αντρέας Σύζινος, στο μέσο ο Hasan Uluel, ιδιοκτήτης του εστιατορίου και εγώ, στο Μπογάζι Αμμοχώστου το 2009.

Ο Φούντζος στα αριστερά, κοιτάζει μέσα στο πηγάδι στη Γύψου, τον Ιανουάριο 2009.

Ένας από αυτούς τους πιθανούς τόπους ταφής ήταν το πηγάδι που το έλεγαν «αλακάτι» –μας είχε πει ότι εδώ είχε θαφτεί ένας ηλικιωμένος που είχε πεθάνει στη Γύψου και ήταν από την Ακάνθου. Ότι τον είχαν μεταφέρει με καρότσι στην άκρη του πηγαδιού. Μας έδειξε επίσης ένα πηγάδι δίπλα στο σχολείο όπου είχαν θαφτεί περίπου 15 ηλικιωμένοι Ελληνοκύπριοι που είχαν πεθάνει στο χωριό (είχα γράψει γι' αυτό τον Μάρτιο του 2009, πριν από 13 χρόνια).

Η ομάδα εκσκαφών της ΔΕΑ, τον Οκτώβριο 2022, σκάβει το πηγάδι στη Γύψου, που είχαμε δείξει πριν από 13 χρόνια.

Ένα από τα μέρη που είχε υποδείξει ο «Φούντζος», αλλά και άλλοι, όπως τον Σεραφείμ που είχα γνωρίσει εκείνες τις μέρες (έχει πεθάνει τώρα), ήταν το νεκροταφείο της Γύψου. Κάποιοι που πέθαναν στο χωριό είχαν επίσης θαφτεί στο νεκροταφείο εκείνες τις μέρες –έχουμε μοιραστεί επίσης και αυτές τις πληροφορίες. Κάποιοι Τουρκοκύπριοι αναγνώστες μάς είχαν επίσης πει για το νεκροταφείο. Μετά από χρόνια, η ΔΕΑ έκανε εκεί εκσκαφές δύο φορές και τελικά βρήκαν τα οστά μερικών από αυτούς που είχαν πεθάνει το 1974 στο νεκροταφείο, όπως είχαν επισημάνει οι αναγνώστες μας.

Αφού γύρισα μέσα στη Γύψου και έβγαλα φωτογραφίες από αυτούς τους πιθανούς τόπους ταφής, του είχα πει ότι τις επόμενες μέρες θα έδειχνα στους λειτουργούς στην Κυπριακή Διερευνητική Επιτροπή Αγνοουμένων όλους αυτούς τους πιθανούς τόπους ταφής (το έκανα τις επόμενες μέρες, τον Ιανουάριο του 2009, και έδειξα τους πιθανούς τόπους ταφής στους Τουρκοκύπριους ερευνητές της ΔΕΑ, της τότε εποχής).

Ο «Φούντζος» ήταν αρκετά γνωστός στους Τουρκοκύπριους, όχι μόνο στα γύρω χωριά στη Μεσαορία αλλά σε ολόκληρη την Κύπρο, μιλούσε πολύ καλά τουρκικά, αλλά τα κυπριακά τουρκικά.

Πριν φύγουμε από τη Γύψου, τηλεφώνησα στον φίλο του Ertan από τη Λάπαθο και ο Ertan ήρθε αφήνοντας το κοπάδι του, σαν να έτρεχε μόνο για να δει τον κύριο Φλωρέντζο και να μιλήσει μαζί του. Μετά, τους πήρα για φαγητό στο Μπογάζι Αμμοχώστου. Και μετά, στο Τρίκωμο, στο σπίτι μιας φίλης μου για να πιούμε καφέ. Η Gunay, μητέρα της φίλης μου Destine, διάβασε την τύχη του Ανδρέα Σύζινου από το φλιτζάνι του καφέ που είχε πιεί. Αυτή είναι η παράδοση των Τουρκοκυπρίων, να διαβάζουν το φλιτζάνι του καφέ αφού πιείς τον καφέ. Ήταν μια αξιοσημείωτη μέρα.

Δέκα χρόνια πριν, δέκα χρόνια μετά

Για δέκα χρόνια δεν έγιναν καθόλου εκσκαφές από τη ΔΕΑ στους πιθανούς τόπους ταφής που μας είχε δείξει ο «Φούντζος». Και το 2019, πήγα εκεί με έναν άλλο Ελληνοκύπριο μάρτυρα και με μια άλλη ερευνήτρια της ΔΕΑ, αυτή τη φορά τη Sila Murat. Πήραμε τον μάρτυρα αυτόν από το οδόφραγμα Δερύνειας και πήγαμε στη Γύψου (το χωριό τώρα λέγεται Akova).

Και αυτός μας έδειξε το πηγάδι πίσω από το σχολείο όπου είχαν θαφτεί 15 Ελληνοκύπριοι και καθώς αρχίσαμε να μιλούμε για το πηγάδι «αλακάτι» που είχε δείξει ο «Φούντζος», η Sila μου έδειξε τη φωτογραφία του πηγαδιού όπως είναι τώρα. Ακόμα και η πέτρα στην άκρη του πηγαδιού ήταν εκεί μετά από 10 χρόνια! Δημοσίευσα τις φωτογραφίες των δύο πιθανών τόπων ταφής στις σελίδες μου στην εφημερίδα «YENIDUZEN» υπό τον τίτλο «Δέκα χρόνια πριν, δέκα χρόνια μετά», παρουσιάζοντας τις φωτογραφίες των δύο πιθανών τόπων ταφής του 2009 και του 2019.

Πέθανε πριν έξι χρόνια

Τώρα, ακριβώς 13 χρόνια αφότου είχαμε δείξει το πηγάδι «αλακάτι» στους ερευνητές της ΔΕΑ, δηλαδή από τον Ιανουάριο του 2009, 10 χρόνια αφότου δημοσιεύσαμε πληροφορίες υπενθυμίζοντας ότι τίποτε δεν είχε γίνει εκεί και τρία χρόνια μετά από αυτή τη δημοσίευση, η ΔΕΑ ξεκίνησε εκσκαφές σε αυτό το «αλακάτι» και βρήκαν τα οστά ενός Ελληνοκύπριου αγνοούμενου, όπως είχε πει ο «Φούντζος».

Όταν έλαβα την είδηση ότι βρέθηκαν οστά στη Γύψου, είπα στους λειτουργούς της ΔΕΑ ότι ήταν πολύ πιθανό αυτό να ήταν το πηγάδι που τους είχαμε δείξει το 2009. Και είπαν, «Όχι, αυτό είναι άλλο μέρος». Αλλά επέμενα να το ελέγξω άλλη μια φορά και όταν επέστρεψα στη δουλειά, βρήκα τις φωτογραφίες και τα άρθρα μου και τους τα έστειλα ξανά. Τελικά είπαν ότι, ναι, αυτό είναι το πηγάδι που τους είχαμε δείξει το 2009.

Στο μεταξύ, ο άνθρωπος που μας είχε δείξει αυτό το πηγάδι, ο Φλωρέντζος Παναγή «Φούντζος», είχε πεθάνει πριν από έξι χρόνια. Ο χρόνος του στη γη δεν ήταν αρκετός για να δει ότι είχαν βρεθεί οστά στο μέρος που μας είχε δείξει. Είμαι πολύ ευγνώμων για την ανθρωπιά του και ας αναπαυθεί εν ειρήνη τώρα και ελπίζω ότι θα ανασκαφούν και τα άλλα μέρη που μας είχε δείξει. Είμαι πολύ ευγνώμων στον Ανδρέα Σύζινο που τον είχε πάει στη Γύψου το 2009 και έτσι μπόρεσε να μας δείξει αυτούς τους τόπους ταφής. Χάρη στη βοήθειά τους, τώρα ένας ακόμα «αγνοούμενος» δεν θα βρίσκεται σε πηγάδι, αλλά είχε μια κατάλληλη ταφή και έναν κατάλληλο τάφο.

Αναμνήσεις Σώτου Σύζινου

Παίρνω τηλέφωνο τον αγαπητό μας φίλο Σώτο Σύζινο για να μας πει λίγα λόγια για τον θείο του (τον αδελφό της μητέρας του), τον αείμνηστο Φλωρέντζο Παναγή «Φούντζο». Και ο Σώτος Σύζινος μοιράζεται τα εξής για τον θείο του «Φούντζο»:

*** Ο θείος μου ο Φούντζος ήταν γνωστός «τζαμπάζης» και κρεοπώλης σε όλο το νησί. «Τζαμπάζες» ονομάζονταν όσοι αγόραζαν ζωντανά ζώα. Ο θείος μου αγόραζε και από Τουρκοκύπριους και Ελληνοκύπριους ζωντανά ζώα, αρνιά και τα πουλούσε. Ήταν γνωστός για την ειλικρίνειά του. Δεν ξεγελούσε κανέναν. Πλήρωνε μετρητά τη στιγμή που αγόραζε τα ζώα. Λόγω της εντιμότητάς του, οι Τουρκοκύπριοι τον αγαπούσαν και πάντα του τηλεφωνούσαν από το τηλέφωνο του χωριού και τον καλούσαν στα χωριά τους για να αγοράσει τα ζώα τους.

*** Έτσι, ο θείος μου Φούντζος καλούνταν στους θύλακες των Τουρκοκυπρίων και του άνοιγαν τα οδοφράγματα και πήγαινε σε αυτά τα χωριά και αγόραζε τα ζώα των Τουρκοκυπρίων. Πήγαινε στο Τζιάος, τη Γαλάτεια, τη Γαληνόπορνη. Τον ήξεραν αρκετά καλά στην περιοχή Καρπασίας, όπως και στην Πάφο. Ήταν ένας άνθρωπος πιστός στον λόγο του και τίμιος.

*** Κάποτε νομίζω ότι ήταν στο χωριό Όβγορος όπου, αφού αγόρασε ζώα, καθόταν στο καφενείο του χωριού και έπινε καφέ με τους Τουρκοκύπριους από τους οποίους είχε αγοράσει ζώα. Και κάποιοι ακραίοι εθνικιστές προσπάθησαν να του επιτεθούν εκεί! Ένας από αυτούς είχε όπλο. Αλλά οι Τουρκοκύπριοι πήγαν μπροστά στον θείο μου και τον προστάτευσαν. Την επόμενη μέρα, ο μουχτάρης του χωριού Όβγορος τον πήρε τηλέφωνο και τον κάλεσε για φαγητό στο Όβγορος, ήθελε να ακούσει από το στόμα του θείου μου τι είχε συμβεί.

*** Η μητέρα του θείου μου Φούντζου, δηλαδή η γιαγιά μου, ήταν από τη Λάπαθο. Επειδή η Λάπαθος ήταν μεικτό χωριό, η γιαγιά μου μιλούσε πολύ καλά τούρκικα. Ο πατέρας του θείου μου, δηλαδή ο παππούς μου, επίσης μιλούσε πολύ καλά τουρκικά. Επειδή ο παππούς μου ήταν βοσκός εκείνη την εποχή, οι Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι βοσκοί ανακάτευαν τα κοπάδια τους, ιδιαίτερα το καλοκαίρι και προσπαθούσαν να επιβιώσουν έτσι, βοηθώντας ο ένας τον άλλον. Και έπρεπε να μιλούν ο ένας τη γλώσσα του άλλου. Και ο θείος μου ο Φούντζος επίσης μιλούσε πολύ καλά τουρκικά.

Ευχαριστώ τον Σώτο που μοιράστηκε μαζί μας τις αναμνήσεις του για τον θείο του.

caramel_cy@yahoo.com

Τηλ: 99 966518