Αναζητώντας «αδήλωτους αγνοουμένους» στην Επισκοπή

Sevgul Uludag

caramel_cy@yahoo.com

Τηλ: 99 966518

Νωρίς το πρωί της Τετάρτης 21ης Σεπτεμβρίου 2022 βρίσκομαι στο οδόφραγμα Κέρμια / Αγίου Δομετίου. Ο σύντροφος μου με αφήνει εκεί. Μετά από λίγο, ένα μίνι βαν έρχεται στο οδόφραγμα από τη Ζώδια και μεταφέρει τα μέλη δύο οικογενειών και έναν μάρτυρα. Μπαίνω και εγώ στο μίνι βαν. Αυτοί είναι οι συγγενείς των «αδήλωτων / μη καταγεγραμμένων αγνοουμένων», Hilmi Hilmi και Zubeyir Hamit. Πηγαίνουμε στην Επισκοπή Λεμεσού για να ερευνήσουμε πιθανούς τόπους ταφής τους. Οι συγγενείς αυτών των «αδήλωτων αγνοουμένων» έχουν νοικιάσει αυτό το μίνι βαν με δικά τους έξοδα λες και δεν είναι παιδιά αυτής της χώρας. Ξοδεύουν τα δικά τους λεφτά για να αναζητήσουν τους δικούς τους «αγνοούμενους», αφού τα αγαπημένα τους πρόσωπα που αγνοούνται δεν έχουν μπει ποτέ στον επίσημο κατάλογο των αγνοουμένων. Είμαστε μαζί με τον αδελφό του Zubeyir Hamit, Kubilay και τις αδερφές του Cihan και Duruye, τον μάρτυρά μας Huseyin Behchet Ulusoy, τον γιο του Hilmi Hilmi, Kamil Oziche και τη γυναίκα του Hatice. Στον δρόμο για την Επισκοπή διηγούνται πολλές ιστορίες για τους Zubeyir Hamit και Hilmi Hilmi. Έχουμε ραντεβού με τον Ξενοφώντα Καλλή από την Επιτροπή Ανθρωπιστικών Υποθέσεων της Κυπριακής Δημοκρατίας στις 10 έξω από το τουρκοκυπριακό νεκροταφείο Επισκοπής. Ο Καλλής είναι το άτομο στην Κύπρο με τεράστιες γνώσεις για τους «αγνοούμενους» στην Κύπρο. Ίσως είναι το μόνο άτομο που γνωρίζει τόσα πολλά για τους «αγνοούμενους», αφού εργαζόταν για δεκαετίες στην Κυπριακή Διερευνητική Επιτροπή Αγνοουμένων. Τώρα είναι στην Επιτροπή Ανθρωπιστικών Υποθέσεων και εργάζεται πάνω στους «αδήλωτους / μη καταγεγραμμένους αγνοούμενους» ή «γνωστούς νεκρούς», αλλά των οποίων οι τάφοι δεν είναι γνωστοί ή δεν έχουν ερευνηθεί και ανασκαφεί από τη ΔΕΑ. Είμαστε τυχεροί που έχουμε κάποιον σαν τον Καλλή που συνεχίζει να ερευνά και να σκάβει για όσους δεν είναι στον «επίσημο κατάλογο των αγνοουμένων»... Τον συναντούμε και καθόμαστε στο περίπτερο κοντά στο νεκροταφείο για να μιλήσουμε για τους δύο «αδήλωτους / μη καταγεγραμμένους αγνοούμενους», Zubeyir και Hilmi Hilmi, πριν πάμε στα σημεία για να ρίξουμε μια ματιά.

Μαζί με τους συγγενείς των «αδήλωτων αγνοουμένων» και τον κύριο Καλλή και το μάρτυρα μας κύριο Huseyin, ερευνώντας στην Επισκοπή...

Η ιστορία τους

Όταν ξέσπασε ο πόλεμος στις 20 Ιουλίου 1974, τρεις Τουρκοκύπριοι τοποθετήθηκαν πάνω σε μια οικοδομή σε ένα αυτοσχέδιο στρατιωτικό φυλάκιο. Αυτοί ήταν οι Zubeyir Hamit, Orhan Ismail και Huseyin Behchet. Ο Huseyin Behchet, βλέποντας ότι η θέση τους περικυκλωνόταν από μια ομάδα Ελληνοκυπρίων στρατιωτών που στάλθηκαν από τη Λεμεσό, πήδηξε από αυτή την ταράτσα και είπε στον Zubeyir και τον Orhan να κάνουν το ίδιο. Επειδή κατάφερε να πηδήξει και να μείνει ζωντανός, είναι μαζί μας σήμερα για να μας δείξει ακριβώς σε ποιο κτήριο βρισκόντουσαν. Τόσο ο Zubeyir όσο και ο Orhan έχασαν τη ζωή τους και ο Orhan θάφτηκε κάτω από την οικοδομή και μετά από λίγο ο πατέρας του πήγε και βρήκε πού είχε θαφτεί και με τη βοήθεια των Ελληνοκυπρίων συγχωριανών του έβγαλε τα οστά του και τον έθαψαν σε έναν τάφο που έσκαψαν με τα χέρια στην είσοδο του τουρκοκυπριακού νεκροταφείου Επισκοπής. Δεν υπήρχε σημάδι, ούτε πέτρα, ούτε τίποτε στον τάφο του.

Ο «αδήλωτος αγνοούμενος» Zubeyir Hamit

Όσο για τον Zubeyir Hamit, εξακολουθεί να είναι «αγνοούμενος» και παρόλο που κανείς δεν τον είδε νεκρό ή δεν γνωρίζει πού είναι θαμμένος, η Κυπριακή Διερευνητική Επιτροπή Αγνοουμένων δεν τον έβαλε ποτέ στον επίσημο κατάλογο των αγνοουμένων. Επομένως, το όνομά του δεν περιλαμβάνεται στον κατάλογο. Αυτό σημαίνει ότι η ΔΕΑ δεν έκανε καμία έρευνα για αυτόν, αφού η ΔΕΑ ισχυρίζεται ότι μπορούν να δουλέψουν μόνο για όσους βρίσκονται στον επίσημο κατάλογο αγνοουμένων. Αλλά μια φορά, πριν από χρόνια, ο Ντενκτάς και ο Κληρίδης, οι δύο ηγέτες των δύο κοινοτήτων μας, είχαν συμφωνήσει ότι η ΔΕΑ θα ερευνήσει την τύχη όλων όσων περιλαμβάνονται στον επίσημο κατάλογο των αγνοουμένων, καθώς και όσων δεν περιλαμβάνονται στον επίσημο κατάλογο, αλλά που είναι θύματα πολέμου. Ωστόσο, αυτή η σημαντική συμφωνία έχει παραμεριστεί και η ΔΕΑ ερευνά μόνο για αυτούς που περιλαμβάνονται στον κατάλογο. Έτσι, τουλάχιστον, μου εξήγησαν λειτουργοί της ΔΕΑ σε διαφορετικές χρονικές στιγμές. Παρόλο που το ζήτημα αυτό θα μπορούσε να λυθεί πολύ εύκολα, έχει μείνει έτσι.

Ο «αδήλωτος αγνοούμενος» Hilmi Hilmi

Στην πραγματικότητα, η λύση είναι πολύ απλή: οι δύο επίσημοι ηγέτες των δύο κοινοτήτων μας, ο κ. Νίκος Αναστασιάδης και ο κ. Ersin Tatar, μπορούν να συναντηθούν και να επιβεβαιώσουν την πίστη τους στη συμφωνία Ντενκτάς-Κληρίδη και μπορούν να ανακοινώσουν ότι οι όροι συμφωνίας για τη ΔΕΑ είναι εντός αυτών των γραμμών. Στην πραγματικότητα, τόσο το ελληνοκυπριακό γραφείο της ΔΕΑ όσο και το τουρκοκυπριακό γραφείο της ΔΕΑ εκτελούν το έργο τους υπό την «ομπρέλα» των αντίστοιχων επίσημων ηγεσιών τους. Επομένως, ο Αναστασιάδης και ο Tatar πρέπει να λύσουν αυτό το πρόβλημα. Με αυτόν τον τρόπο, ο δρόμος της ΔΕΑ μπορεί να ανοίξει επίσημα για έρευνες για όλους όσους «κατηγοριοποιούνται» ως «αδήλωτοι αγνοούμενοι» ή «γνωστοί νεκροί», αλλά στην πραγματικότητα είναι «αγνοούμενοι», αφού ο τόπος ταφής τους δεν είναι γνωστός. Δεν είναι η πρώτη φορά που γράφω γι’ αυτό και ούτε θα είναι η τελευταία, είμαι σίγουρη γι’ αυτό. Κάποτε ένας λειτουργός της ΔΕΑ, πριν από μερικά χρόνια, μου είχε εξηγήσει τον λόγο πίσω από αυτήν την περίεργη αδιαλλαξία ως εξής: Αυτός ο λειτουργός είχε ισχυριστεί ότι η Τουρκία ήταν αντίθετη στις έρευνες για τους «γνωστούς νεκρούς» αφού οι οικογένειές τους θα μηνύσουν την Τουρκία. Δεν ξέρω αν ο λειτουργός το επινόησε, ή αν αυτό ήταν αλήθεια ή ψέμα – δεν έχω καμία συγκεκριμένη απόδειξη για αυτό. Το μόνο που ξέρω είναι ότι η Τουρκία συνεισφέρει με διάφορους τρόπους σε αυτήν την επιτροπή και είναι μέρος του ανθρωπιστικού ζητήματος των «αγνοουμένων». Για τον λόγο αυτό, η ίδια η ΔΕΑ μπορεί να προσπαθήσει να ξεκινήσει διάλογο με την Τουρκία για τους «αδήλωτους αγνοούμενους» και τους «γνωστούς νεκρούς» προκειμένου να «πείσει» την Τουρκία, αν πράγματι η Τουρκία έχει πρόβλημα με αυτό. Αν αυτό δεν είναι αλήθεια και η Τουρκία δεν έχει καμία σχέση με αυτό το θέμα, τότε γιατί δεν λένε ανοιχτά ποιο είναι το θέμα; Και αυτό πρέπει να ξεκαθαριστεί.

Από την καλή θέληση

Επειδή η ΔΕΑ δεν ασχολείται με αυτό το πρόβλημα, η κατάσταση με τους «αδήλωτους αγνοούμενους» ή τους «γνωστούς νεκρούς» είναι απελπιστική. Φυσικά, μερικές φορές η ΔΕΑ έχει πιο ήπιο τόνο σε αυτό και έκανε κάποια δουλειά σε αυτό, αλλά κατ' αρχήν δεν ενδιαφέρονται για τους «αδήλωτους αγνοουμένους». Αυτή η κατάσταση δεν πρέπει να εξαρτάται από την καλή θέληση κάποιου ατόμου – θα πρέπει να είναι αρχή και να δεσμεύεται από ένα πρωτόκολλο, ώστε η ΔΕΑ να μπορεί να εργάζεται για αυτές τις κατηγορίες «αγνοουμένων», όπως ακριβώς κάνει για εκείνους που περιλαμβάνονται στον επίσημο κατάλογο αγνοουμένων. Έχουμε δείξει διάφορα μέρη και με αυτό το πρόσχημα η ΔΕΑ δεν σκάβει εκείνα τα μέρη. Στην πάροδο των χρόνων δείξαμε με διάφορους μάρτυρες ένα πηγάδι στη Γύψου όπου υπάρχουν περίπου 15 Ελληνοκύπριοι «αδήλωτοι αγνοούμενοι» ή «γνωστοί νεκροί». Γύρω από το χωριό Σίντα υπάρχει το «Πηγάδι του Μούσταφου» όπου είχαν σκοτωθεί και θαφτεί δύο «αδήλωτοι αγνοούμενοι». Ένας Ελληνοκύπριος φίλος έχει δουλέψει πολλά χρόνια για να δείξει το πηγάδι αυτό πολλές φορές σε εμάς και στη ΔΕΑ, αλλά δεν γίνονται εκσκαφές με το πρόσχημα ότι αυτοί οι δύο Ελληνοκύπριοι είχαν μπει στον κατάλογο με τους «γνωστούς νεκρούς», παρόλο που είναι «αγνοούμενοι». Είχαμε δείξει στους λειτουργούς της ΔΕΑ αρκετές φορές μαζί με έναν αναγνώστη ένα μέρος στο Μπογάζι Αμμοχώστου, που είχε ο ίδιος σκάψει με ένα σhιήρο (μπουλντόζα) και έθαψε εκεί έναν Ελληνοκύπριο, αλλά και πάλι η ΔΕΑ αρνείται να σκάψει εκεί, υποστηρίζοντας ότι ο Ελληνοκύπριος που είναι θαμμένος εκεί μπορεί να αναγνωριστεί ως «γνωστός νεκρός». Δυστυχώς, δεν γίνεται καμία σοβαρή δουλειά για τέτοιες περιπτώσεις, και αυτή είναι η θλιβερή κατάσταση.

Και αφού η κατάσταση είναι έτσι, υπάρχει μόνο ένας τρόπος για τους «αδήλωτους αγνοούμενους»: Αν ο πιθανός τόπος ταφής είναι στο νότιο μέρος του νησιού μας, οι συγγενείς να υποβάλουν αίτηση στην Επιτροπή Ανθρωπιστικών Υποθέσεων στην Κυπριακή Δημοκρατία. Ο Ξενοφών Καλλής, που έχει κάνει τεράστιο έργο για όσους έχουν θαφτεί σε ομαδικό τάφο στην αυλή του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αθαλάσσας που βομβαρδίστηκε από τουρκικά πολεμικά αεροσκάφη το 1974 και κατάφερε να βρει εκείνους που ήταν θαμμένοι στον ομαδικό τάφο, τόσο Τουρκοκύπριους όσο και Ελληνοκύπριους ασθενείς εκείνη την εποχή, συνεχίζει να εργάζεται για τους ανθρώπους μας που τοποθετήθηκαν σε κατηγορίες, όπως «γνωστοί νεκροί» ή «αδήλωτοι αγνοούμενοι». Ο Καλλής έκανε την έρευνα και τις εκσκαφές και για το NORATLAS. Είναι μεγάλη ευκαιρία για τους συγγενείς των «αδήλωτων αγνοουμένων» το γεγονός ότι ο Καλλής κάνει τόσο σημαντικό έργο στην Επιτροπή Ανθρωπιστικών Υποθέσεων, αφού έχει περάσει όλη του τη ζωή δουλεύοντας για τους «αγνοούμενους». Ξεκινώντας από τη δεκαετία του 1990, εργάστηκε για δεκαετίες για τη ΔΕΑ, όπου ήταν στέλεχος μέχρι τα τελευταία χρόνια. Και οι συγγενείς των «αδήλωτων αγνοουμένων», Zubeyir Hamit και Hilmi Hilmi, του ζήτησαν να εργαστεί για τους αγαπημένους τους.

(Το δεύτερο μέρος του άρθρου σε επόμενη έκδοση)