Τα είπε όλα πριν φύγει για το τελευταίο του ταξίδι ο Χρυσόστομος - Οι μητροπολίτες, τα παλιόπαιδα και ο Τζο Λόου

Χθες, ο Χρυσόστομος Β’ οδηγήθηκε στην τελευταία του κατοικία, έχοντας αφήσει το στίγμα του στην Εκκλησία της Κύπρου, αλλά και στα δημόσια πράγματα. Δεν ήταν πολύ δύσκολο για κάποιον να γνωρίζει τις απόψεις του επί όλων των θεμάτων, καθώς τις εξωτερίκευε σε κάθε ευκαιρία, προκαλώντας συχνά εντάσεις, καθώς δεν είχε και τις καλύτερες σχέσεις με το «διπλωματικό τακτ». Ενίοτε –αν όχι πάντα– αδιαφορούσε για τις αντιδράσεις που προκαλούσαν όσα έλεγε και κάποιες φορές αντί να δρα πυροσβεστικά, έριχνε λάδι στη φωτιά. Από τα πυρά του, δεν είχε ξεφύγει ούτε η εφημερίδα μας, αλλά αυτό δεν τον εμπόδιζε να ανταποκρίνεται θετικά κάθε φορά που του ζητούσαμε να μας μιλήσει.

Κάποιες από τις απόψεις του μακαριστού Αρχιεπισκόπου είναι επίκαιρες και έχουν τη σημασία τους, ακόμα και τώρα που δεν βρίσκεται στη ζωή. Μίλησε μεταξύ πολλών άλλων, για την κρίση με την αναγνώριση της Εκκλησίας της Ουκρανίας, για τους μητροπολίτες και τις φιλοδοξίες για διαδοχή του, για τον θάνατό του και τη διαδοχολογία που είχε αναπτυχθεί όταν ασθένησε, για την πολιτογράφηση του Τζο Λόου και την άμμο από τη Λάρα.

Γελάω που περιμένουν να πεθάνω

Τον είχαμε ρωτήσει προσφάτως αν τον ενοχλεί σε προσωπικό επίπεδο, το ότι γινόταν συζήτηση του τύπου: «Ο Αρχιεπίσκοπος δεν πάει καλά», «ο Αρχιεπίσκοπος δεν θα ζήσει πολύ ακόμα»…

«Προσωπικά», απάντησε, «δεν με ενοχλεί και τις περισσότερες φορές γελάω και λέω, δεν ξέρω πόσο καιρό θα ζήσω. Μπορεί έναν μήνα, έξι μήνες, έναν χρόνο, δύο χρόνια; Δεν μπορώ να το ξέρω. Αυτό το ξέρει μόνο ο Θεός. Αλλά παίρνω σαν δεδομένο ότι έζησα δύο χρόνια. Αυτοί αδελφοί που ετοιμάζονται, δεν θα εκτεθούν;». Διερωτήθηκε μάλιστα, γιατί περιμένουν κάποιοι για χρόνια, «αφού ζω».

Αυτή η συζήτηση είχε υποστηρίξει ότι δεν του δημιουργούσε πικρία. «Δεν με στενοχωρεί αυτή η κατάσταση. Στενοχωριέμαι γιατί σκέφτομαι: 'πού πάει το ήθος'; Πρέπει να έχουμε και λίγο ήθος. Δεν μπορούμε για τον αδερφό μας και δη τον προϊστάμενο, τον Αρχιεπίσκοπο της τοπικής Εκκλησίας, να έχουμε τέτοιες συμπεριφορές».

Είναι προτεστάντες

Ο Χρυσόστομος Β’, παρά το ότι δεν ήθελε να το παραδεχθεί, ήταν πικραμένος γιατί κάποιοι επίσκοποι δεν έδειξαν ενδιαφέρον για τη δύσκολη κατάσταση της υγείας του. «Τους είπα ότι ενώ ήξεραν πως είμαι άρρωστος, γιατί δεν ρώτησαν ποτέ, 'ρε αδελφέ τι κάνεις; Πού πας; Θέλεις καμιά βοήθεια'; Δεν με ρώτησαν ποτέ και ήρθαν να διαμαρτυρηθούν γιατί δεν μείναμε ουδέτεροι στο θέμα της Ουκρανίας. Αν δεν θέλουν να συλλειτουργήσουμε, ώρα τους καλή, αλλά τους είπα πως είναι εκτός εκκλησίας. Τους είπα: 'Δεν είστε μέλη της Εκκλησίας της Κύπρου. Είστε προτεστάντες. Θα κάνει ο καθένας εκκλησία δική του; Πάτε λάθος, κύριοι'. Ο Λεμεσού ήρθε και συλλειτουργήσαμε μαζί με τον βοηθό του. Οι μόνοι που μείνανε είναι ο Κύκκου με τον Ταμασού».

Όπως είπε, νόμιζε πως οι δύο μητροπολίτες είχαν παρασυρθεί. «Δεν θέλω να πιστεύω ότι ο Κύκκου πιάνει χρήματα ή έχει ανάγκη χρημάτων από τη Μόσχα. Δεν έχει. Μπορεί να έχει ο Ταμασού που ένας Ρώσος του έχτισε και εκκλησία εκεί πάνω κ.λπ. κ.λπ. κ.λπ». Για τους μητροπολίτες Λεμεσού και Μόρφου, είχε πει πως «δεν ορθοφρονούν» στο θέμα της Ουκρανίας.

Ο επόμενος Αρχιεπίσκοπος

Ο Χρυσόστομος Β’, έχοντας πλήρη αντίληψη της κατάστασης της υγείας του, δεν είχε κανένα πρόβλημα να συζητάει για τον επίσκοπο που θα τον διαδεχόταν, χωρίς επισήμως να προκρίνει την εκλογή οποιουδήποτε. Στο ερώτημα για το ποιον θα ήθελε ως διάδοχό του στον αρχιεπισκοπικό θρόνο, η απάντηση ήταν «θα ήθελα να κάτσουν κάτω να συνεργαστούν και να πουν, 'έλα, εμείς θα σε ψηφίσουμε εσένα, γιατί θεωρούμε ότι η εκκλησία κάτω από τον Θεό δεν παθαίνει τίποτα'. Εκείνο που φοβούμαι είναι το εθνικό θέμα. Αν δεν έχει Αρχιεπίσκοπο που να έχει άποψη στο εθνικό θέμα, πολύ φοβούμαι θα χάσουμε την Κύπρο». Στην επίμονη ερώτηση, αν ο ίδιος έχει κάποια προσωπική επιλογή, απάντησε: «Δεν είναι δική μου η επιλογή και δεν πρέπει να κάνω επιλογή. Εκείνον που θα θέλει ο λαός και ο κλήρος».

Πάντως, είχε πει πως τον θλίβει να συζητούν για τη διαδοχή πριν πεθάνει. «Με θλίβει», είχε πει, «γιατί όσοι σκέφτονται έτσι, είναι μικροί και θα παραμείνουν μικροί. Εγώ θέλω ο διάδοχός μου να είναι μεγάλος. Θέλω να είναι προσωπικότητα. Δεν θέλω να είναι μικρός άνθρωπος. Εκείνοι που μανικώνονται και χτενίζουν τα γένια τους, συνήθως δεν γίνονται».

Παραδέχθηκε ότι πολλές φορές σκέφτηκε να παραιτηθεί: «Έφτασα στο σημείο πολλές φορές να πω ότι δεν αξίζει κανείς να δουλεύει για την εκκλησία, όταν οι εντός της εκκλησίας τον κατηγορούν ασύστολα, και ενώ ξέρουν την αλήθεια, προσπαθούν να τον συκοφαντήσουν. Αυτό είναι ανεπίτρεπτο».

Αλλού τους τρώει…

Τη διαμάχη του με τους μητροπολίτες Λεμεσού και Κύκκου για το θέμα της Ουκρανίας, ο Χρυσόστομος Β’ την απέδιδε στις αρχιεπισκοπικές εκλογές του 2006, όταν ήταν ανθυποψήφιοί του και κατάφερε να εκλεγεί ο ίδιος.

«Ούτε ο ένας, ούτε ο άλλος ξέχασαν ότι δεν βγήκαν Αρχιεπίσκοποι και βγήκα εγώ. Από κει ξεκινάνε όλα. Ξέρανε πως εγώ, κουτσός άνθρωπος και με καρκίνο, είπα στη Σύνοδο να μείνουμε ουδέτεροι, γιατί ίσως είμαι ο μόνος που μπορώ να μπω στο μέσον για να φέρω κοντά τον Οικουμενικό και τον Μόσχας. Έχει τώρα τρία χρόνια και δεν ήρθε ένας να με ρωτήσει: 'Βρε αδελφέ, τι κάνεις;'. Είμαι άρρωστος και έπεσα και δυο τρεις φορές χάμω. Το δεξί μου πόδι έχει έξι χρόνια που δεν κινείται καλά και κάποτε πέφτω. Το καλοκαίρι έπεσα στο διαμέρισμα, έσπασα τον σπόνδυλό μου και πήγα και έκανα εγχείρηση. Όταν έφυγα από τη Σερβία και πήγα στη Βουλγαρία, πάλι έπεσα αλλά δεν έσπασα τίποτα. Δεν θα είχα κανέναν να με κοιτάξει.

Τους ρώτησα πώς προέκυψε αυτό το όψιμο ενδιαφέρον τους για την Ουκρανία. Τρία χρόνια πήγα και είδα τους 9 από τους 13 προκαθήμενους και δεν ήρθε κανένας να με ρωτήσει. Γιατί δεν ήρθαν να με δουν και να με ρωτήσουν, γιατί το έκανα και πήγαν στους δημοσιογράφους; Αυτό είναι κακεντρέχεια. Αν σκότωνα τη μάνα ή τον αδελφό τους, θα είχε και έλεος. Γιατί δεν ήρθατε να μου πείτε κάτι, τους ρώτησα.

Ε, αλλού τους τρώει και αλλού κνίθονται. 'Γιατί να γίνω εγώ Αρχιεπίσκοπος;', αυτό είναι το πρόβλημά τους».

Η κομμουνιστική Εκκλησία της Ρωσίας

Ο Χρυσόστομος Β’, αναφερόμενος στην κρίση για την Εκκλησία της Ουκρανίας, την απέδιδε στην κομμουνιστική νοοτροπία των Ρώσων, πιστεύοντας πως η κρίση δεν ήταν θρησκευτική αλλά πολιτική. Στην παρατήρηση ότι σήμερα δεν υπάρχει κομμουνισμός στη Ρωσία, απαντούσε: «Εσύ νομίζεις πως δεν υπάρχει. Εκεί που γεννήθηκε, πέθανε ο κομμουνισμός, αλλά η νοοτροπία του κομμουνιστή μένει. Έχουν τον εθνικισμό τώρα και προβάλλουν τη σλαβική καταγωγή τους. Αλλά και οι Ουκρανοί Σλάβοι είναι, και με την επίθεση που δέχθηκαν μισούν τους Ρώσους. Θα περάσουνε πολλά χρόνια και μερικές γενιές για να συμφιλιωθούν.

Εγώ ποτέ δεν πίστεψα ότι το θέμα ήταν εκκλησιαστικό. Είναι άκρως πολιτικό και δεν αφορά μόνο την Ουκρανία. Η Ρωσία έπιασε δύο επαρχίες της Γεωργίας. Έπιασε δύο επαρχίες της Ουκρανίας. Έπιασε ένα αρκετά μεγάλο ορθόδοξο κομμάτι της Πολωνίας. Η πολωνική εκκλησία είναι μικρή, αλλά της έπιασε ένα κομμάτι που είχε μισό εκατομμύριο ορθόδοξους. Πήρε κομμάτι και της Ρουμανίας. Όπου είχε σύνορα η Ρωσία έπιανε.

Και η ρωσική εκκλησία, επί Σοβιετικής Ένωσης, έβαζε παντού μητροπολίτες Ρώσους. Δεν θεωρούν το Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης Οικουμενικό γιατί βλέπουν το θέμα πληθυσμιακά. Μέχρι τον 17ο αιώνα, όλοι ήταν κάτω από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Την πρώτη αυτοκεφαλία την πήρε η Εκκλησία της Ρωσίας. Πίεζε η Ρωσία ως μεγάλη χώρα και η καημένη η Κωνσταντινούπολη ήταν κάτω από την μπότα του αλλόθρησκου.

Εγώ είχα ρωτήσει τον Οικουμενικό Πατριάρχη, αν όταν εκδίδονταν οι Τόμοι Αυτοκεφαλίας όριζαν και σύνορα. Μου απάντησε καταφατικά. Η Ουκρανία δεν ανήκε στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Μόσχας. Υπάρχει επιστολή που είχε σταλεί στον πατριάρχη Μόσχας και του έδινε το δικαίωμα, λόγω αποστάσεως, να χειροτονεί τον μητροπολίτη Κίεβου, αλλά να μνημονεύει πρώτα τον Οικουμενικό Πατριάρχη, στον οποίο ανήκει, και κατά δεύτερο λόγο, τιμής ένεκεν, τον Μόσχας. Αυτό γινόταν μέχρι το 1917 που οι Μπολσεβίκοι έκαναν την επανάσταση. Μετά μπορούσε το Οικουμενικό Πατριαρχείο να πει τίποτα στην κραταιά αυτοκρατορία του κομμουνισμού; Όταν έπεσε ο κομμουνισμός, ο Οικουμενικός Πατριάρχης απαίτησε να επανέλθουν τα πράγματα στην προηγούμενη κατάσταση και οι Ρώσοι του είπαν: 'Ξέχνα το. Δεν σε μνημόνευαν 70 χρόνια και θα σε μνημονεύουν τώρα;'».

Ο Μόρφου μας κοροϊδεύει

Ο Χρυσόστομος Β’ δεν έκρυβε και τον προβληματισμό του για τα όσα έλεγε κατά καιρούς ο μητροπολίτης Μόρφου Νεόφυτος. «Κοροϊδεύει τους πάντες. Δεν έχει διανοητικό πρόβλημα. Λέει πράγματα ακαταλαβίστικα. Μερικοί τον αποκαλούν τρελό. Εγώ δεν πιστεύω κάτι τέτοιο. Κάνει οπαδούς όπως κάνει και ο Λεμεσού. Μαθαίνω πως είπε ο Μόρφου ότι έχει παραπάνω οπαδούς από τον Λεμεσού και έτσι όταν θα φύγει ο Αρχιεπίσκοπος, θα γίνει αυτός και όχι ο Αθανάσιος».

Ήμουν το μη χείρον…

Για το πώς τα κατάφερε να εκλεγεί Αρχιεπίσκοπος το 2006, ενώ ήταν τρίτος στις προτιμήσεις των ψηφοφόρων, εξήγησε πως το θεωρούσε βέβαιο.

«Εκείνοι που ήταν του ΑΚΕΛ, επ’ ουδενί θα τους άφηνε ο Χριστόφιας να ψηφίσουν τον Λεμεσού. Άγιο Όρος δεν ψήφιζαν με τίποτα. Κάποιος δικός μου πλησίασε τον Αναστασιάδη που ήταν πρόεδρος του ΔΗΣΥ τότε και τον ρώτησε ποιον θα υποστήριζε μεταξύ των Λεμεσού και Πάφου και ο Αναστασιάδης είπε πως προτιμά τον Πάφου. Δεν είπε τίποτα για τον Κύκκου, γιατί ήταν του Νικηφόρου ο ΔΗΣΥ. Αυτό που είπε είναι ότι αν έφευγε ο Κύκκου από τη μέση, θα ψήφιζε εμένα. Οπότε εγώ ήμουν υπερσίγουρος ότι την πλειοψηφία την είχα εγώ, αλλά δεν το έλεγα. Μεταξύ δύο κακών, το μη χείρον βέλτιστον. Δεν με ήθελαν, αλλά από τη στιγμή που θα έφευγε ο Κύκκου, η εκλογή θα ήταν δική μου».

Τα «παλιόπαιδα» του Βατοπαιδίου

Ήταν γνωστή η αντιπαράθεση του Χρυσόστομου Β’ με τους Βατοπαιδινούς, η οποία έχει εκδηλωθεί στην πιο έντονη μορφή της όταν είχε οδηγηθεί στο Συνοδικό Δικαστήριο ο μητροπολίτης Λεμεσού Αθανάσιος. Αυτή η αντιπαράθεση δεν φαίνεται να έληξε μέχρι το τέλος της ζωής του Χρυσόστομου Β’. Είχε πει στον «Π» πως «ο Γέροντας του (Αθανάσιου) και οι πρώτοι Βατοπαιδινοί, ο Εφραίμ, ο Αθανάσιος κ.λπ. ήσαν κοντά μου. Ήταν παιδάκια με κοντά παντελόνια και ήταν στον Σταυρό της Μύθης, εκεί που είναι το γκολφ σήμερα. Ήσαν όλοι επτά… ήσαν όλοι παλιόπαιδα και όταν το πληροφορήθηκα ότι δεν ήσαν σωστοί, είπα στον Γέροντά τους να σηκωθεί να φύγει. Τους ξεσήκωσε ούλους και έφυγαν. Θα τους έδιωχνα ούτως ή άλλως. Εγώ νόμιζα ότι οι μιτσιοί ήταν καλοί, αλλά εν ήταν καλοί ούτε οι μιτσιοί και εκ των υστέρων είπα, καλά έκαναν και φύγαν όλοι. Αλλά τον Γέροντα τον έδιωξα κακήν κακώς και του Λεμεσού ακόμα λίγο να του τις αστράψω». Ωστόσο, σε κάποια φάση, υπήρξε ανακωχή γιατί, όπως είπε ο Χρυσόστομος Β’, «εγώ ήθελα να μην κατεβάσουμε την εκκλησία στο πεζοδρόμιο, αλλά δεν εφάνη ούτε εκείνος έντιμος και ορίστε σήμερα τι κάνει».

Ο «εντιμότατος» Τζο Λόου

Ο Χρυσόστομος Β’ είχε βρεθεί στο μάτι του κυκλώνα με την υπόθεση των «χρυσών» διαβατηρίων, καθώς είχε μεσολαβήσει για την πολιτογράφηση του Μαλαισιανού απατεώνα Τζο Λόου. Μάλιστα, είχε δεχθεί και δύο επιταγές ύψους €310.000. «Εγώ ούτε τον ήξερα, ούτε είχαμε οποιαδήποτε σχέση. Εκείνος στον οποίο είχαμε πουλήσει το χωράφι και έχτιζε επαύλεις, μου είχε πει να στείλω στον υπουργό (Σ. Χάσικο) ένα σημείωμα. Μου ανήγγειλε ότι ο Τζο Λόου θα κάνει και μια δωρεά προς την Αρχιεπισκοπή και του είπα να τον φέρει να του κάνουμε ένα τραπέζι, να τον ευχαριστήσουμε. Τον είδα για λίγα λεπτά την ώρα που τρώγαμε. Την επιταγή δεν την πήραμε από τα χέρια του. Μετά, μια εταιρεία έδωσε την εντολή και εξέδωσε την επιταγή. Εγώ δεν ήξερα πόσα χρήματα θα έδινε. Αφού η επιταγή δόθηκε προς την Αρχιεπισκοπή, είπα να εκδώσουμε άλλη επιταγή προς τη Θεολογική Σχολή».

Για τη δεύτερη επιταγή των €10.000, «εγώ το έμαθα εκ των υστέρων. Η επιταγή αυτή πήγε για ένα ίδρυμα που έχω κάνει στο χωριό μου. Τους είχε πει ο developer να τη βγάλουν. Εγώ δεν τους είπα τίποτα. Και ο developer μου είχε δώσει χρήματα από τα χρήματα που είχε κερδίσει για το ίδρυμα στο χωριό. Για το ίδρυμα δεν ενοχλώ ιδιώτες. Ενοχλώ μερικές εταιρείες της Αρχιεπισκοπής, γιατί είναι για το δημόσιο συμφέρον. Δεν είναι μόνο για το χωριό μου. Είναι για ολόκληρη την επαρχία Πάφου. Όταν κάνεις κάτι που είναι για το δημόσιο συμφέρον, δεν πρέπει ούτε να φοβάσαι ούτε να ντρέπεσαι».

Διασκέδαζα που με βρίζανε…

Στη δεκαετία του ’90, ως μητροπολίτης Πάφου είχε δεχθεί έντονη κριτική για την αφαίρεση τόνων άμμου από την παραλία της Λάρας, όπου αναπαράγονται οι χελώνες καρέτα–καρέτα, με σκοπό να χρησιμοποιηθεί για γήπεδο γκολφ στην Τσάδα. Και για εκείνη την περίπτωση, ο Χρυσόστομος Β’ ήταν αφοπλιστικά αποστασιοποιημένος. «Η Μητρόπολη Πάφου ποτέ δεν έκανε γήπεδο γκολφ στην Τσάδα. Είχα παραχωρήσει τον χώρο σε έναν ιδιώτη ο οποίος έκανε το γκολφ. Κάποια στιγμή, μου είπε πως χρειαζόταν άμμο της θάλασσας γιατί δεν έκανε η σπαστή και του είπα να πάει να βρει και αν δεν βρει, να ζητήσει άδεια από το κράτος. Εγώ δεν ασχολήθηκα».

Ωστόσο, μέχρι σήμερα, πολλοί πιστεύουν πως ο ίδιος, επιδεικνύοντας αυταρχισμό, πήγε και πήρε την άμμο για να κάνει γκολφ. «Πολλές φορές αποδεχόμουν ευθύνες για πράγματα στα οποία δεν είχα εμπλοκή. Μάλιστα, εκείνη η υπόθεση με την άμμο, πήγε και στα δικαστήρια. Έγινε δίκη.

Μετά τη δίκη, ήρθε ο δικαστής, άνοιξε την πόρτα, έβαλε το κεφάλι του μέσα στο γραφείο, χωρίς να μπει. Μου είπε πως δίκασε την υπόθεση και διαπίστωσε πως δεν είχα καμία ανάμειξη. Με ρώτησε: 'Γιατί δεχθήκατε όλο αυτό το φορτίο;'. Το έλεγα και γελούσα και επειδή δεν είχα καμία ανάμειξη, ήξερα πως δεν μπορούσε κανένα δικαστήριο να μου προσάψει καμία κατηγορία και να μου επιβληθεί οποιαδήποτε τιμωρία. Γελούσα και το διασκέδασα. Του λέω του δικαστή: 'Δεν το ξέρεις ότι έχω παντρευτεί; Δεν θα μείνω γεροντοπαλίκαρο στο ράφι. Με μπροστά μου, με πίσω μου'. Ο δικαστής δεν μπορούσε να δεχθεί ότι αποδέχθηκα αυτό το φορτίο. 'Βρε αδελφέ, του λέω, έκαναν το λάθος και με ψήφισαν, δεν θέλω άλλη ψήφο. Κανεί με εδώ'».