Πώς γίνονται οι (νόμιμες) παρακολουθήσεις στην Κύπρο

Εμπεριστατωμένης ενημέρωσης για την κείμενη νομοθεσία που διέπει τις παρακολουθήσεις ιδιωτικής επικοινωνίας στην Κύπρο έτυχε σήμερα στη Βουλή η αντιπροσωπεία της εξεταστικής επιτροπής PEGA του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η οποία, θυμίζουμε συγκροτήθηκε στις 10 Μαρτίου 2022 με εντολή τη διερεύνηση παραβιάσεων και/ή κακοδιοίκησης στη χρήση του λογισμικού Pegasus ή άλλου αντίστοιχου λογισμικού παρακολούθησης. Η υπό αναφορά επιτροπή καλείται να συλλέξει πληροφορίες αναφορικά με τη χρήση τέτοιων λογισμικών παρακολούθησης τόσο από κράτη μέλη όσο και από τρίτες χώρες. Την επίσκεψη κλιμακίου της Επιτροπής σε Κύπρο και Ελλάδα εισηγήθηκε ο Κύπριος ευρωβουλευτής του ΑΚΕΛ και αντιπρόεδρος της εν λόγω επιτροπής, κ. Γιώργος Γεωργίου.

Οι νομοθεσίες για τις παρακολουθήσεις

Σύμφωνα, λοιπόν, με την ενημέρωση που έτυχε η αντιπροσωπεία της εξεταστικής επιτροπής PEGA από Βουλή και γενικό εισαγγελέα, οι νόμιμες παρακολουθήσεις τηλεφωνικών συνδιαλέξεων και όχι μόνο, επιτρέπονται στην Κύπρο με βάση τις ακόλουθες νομοθεσίες:

1. Συνταγματική κατοχύρωση του απόρρητου της αλληλογραφίας και της επικοινωνίας: Στο Άρθρο 17 του Συντάγματος κατοχυρώνεται το απαραβίαστο του απορρήτου της αλληλογραφίας και κάθε άλλης μορφής επικοινωνίας προσώπου εφόσον αυτή διεξάγεται με μη απαγορευμένα από το νόμο μέσα. Σημειώνεται ότι , το άρθρο αυτό, πριν την τροποποίησή του το 2010, προνοούσε ότι ο νομοθέτης μπορούσε να περιορίσει την άσκηση του εν λόγω δικαιώματος μόνο στις περιπτώσεις προσώπων που εκτίουν ποινή φυλάκισης ή τελούν σε προφυλάκιση ή σε σχέση με την επαγγελματική αλληλογραφία ή επικοινωνία πτωχευσάντων προσώπων. Με την έκτη τροποποίηση του Συντάγματος το 2010, δίνεται η δυνατότητα επέμβασης στο δικαίωμα του απορρήτου στις ακόλουθες περιπτώσεις:

• Προσώπων που τελούν σε φυλάκιση ή προφυλάκιση.
• Κατόπιν δικαστικού εντάλματος σύμφωνα με τις διατάξεις νόμου και μετά από αίτηση του γενικού εισαγγελέα εφόσον η επέμβαση αποτελεί αναγκαίο μέτρο προς το συμφέρον της ασφάλειας της Δημοκρατίας ή την αποτροπή, διερεύνηση ή δίωξη των ποινικών αδικημάτων που ρητώς καταγράφονται στην παράγραφο (2) του Άρθρου 17 του Συντάγματος. Ενδεικτικά αναφέρονται ο φόνος εκ προμελέτης, η ανθρωποκτονία, αδικήματα διαφθοράς, η εμπορία ενηλίκων ή ανηλίκων προσώπων και αδικήματα σχετικά με την παιδική πορνογραφία.
• Κατόπιν δικαστικού διατάγματος σύμφωνα με τις διατάξεις του νόμου, για τη διερεύνηση ή δίωξη σοβαρού ποινικού αδικήματος για το οποίο προβλέπεται ποινή φυλάκισης πέντε ετών και άνω και η επέμβαση αφορά πρόσβαση στα σχετικά με ηλεκτρονική επικοινωνία δεδομένα κίνησης και θέσης και στα συναφή δεδομένα που είναι αναγκαία για την αναγνώριση του συνδρομητή ή και του χρήστη.

2. Ο περί Προστασίας του Απορρήτου της Ιδιωτικής Επικοινωνίας (Παρακολούθηση Συνδιαλέξεων) Νόμος (Ν.92(Ι)/1996): Η εν λόγω νομοθεσία ψηφίστηκε το 1996 και το 2020 τροποποιήθηκε προκειμένου να ρυθμιστεί κατά τρόπο περιοριστικό το νομικό πλαίσιο για τις επιτρεπόμενες περιπτώσεις παρακολούθησης συνδιαλέξεων. Οι κυριότερες διατάξεις του εν λόγω νόμου προβλέπουν τα ακόλουθα:

• Δικαστικό ένταλμα παρακολούθησης: Ο γενικός εισαγγελέας υποβάλει μονομερή αίτηση στο Δικαστήριο για την έκδοση του εν λόγω διατάγματος (ή την παράταση αυτού) κατόπιν υποβολής γραπτού αιτήματος του Αρχηγού της Αστυνομίας ή του Διοικητή της ΚΥΠ ή οποιουδήποτε ανακριτή. Ο Δικαστής εκδίδει το δικαστικό ένταλμα εφόσον πληρούνται τα ακόλουθα: (α) Υπάρχει εύλογη υποψία ότι πρόσωπο διαπράττει/διέπραξε/αναμένεται να διαπράξει αδίκημα ή ότι κινδυνεύει η ασφάλεια της Δημοκρατίας. (β) Υπάρχει εύλογη υποψία ότι η συγκεκριμένη ιδιωτική επικοινωνία συνδέεται ή είναι συναφής με το πιο πάνω αδίκημα ή με τον κίνδυνο για την ασφάλεια της Δημοκρατίας. (γ) Είναι προς το συμφέρον της δικαιοσύνης η έκδοση του εν λόγω εντάλματος.

Ο Δικαστής μπορεί να δώσει οδηγίες να ενημερώνεται ο γενικός εισαγγελέας της Δημοκρατίας από τον Αρχηγό της Αστυνομίας ή τον διοικητή της ΚΥΠ, ανάλογα με την περίπτωση, με τακτικές εβδομαδιαίες εκθέσεις ή κατά τακτά χρονικά διαστήματα σχετικά με την πρόοδο που έχει επιτευχθεί αναφορικά με την παρακολούθηση και την ανάγκη συνέχισής της.

• Αίτηση για πρόσβαση σε καταγεγραμμένο περιεχόμενο ιδιωτικής επικοινωνίας: Ο γενικός εισαγγελέας με μονομερή αίτηση μπορεί να ζητήσει την έκδοση διατάγματος για πρόσβαση ή επιθεώρηση και λήψη καταγεγραμμένου περιεχομένου ιδιωτικής επικοινωνίας από ή εκ μέρους του ίδιου ή του Αρχηγού της Αστυνομίας ή οποιουδήποτε ανακριτή. Για να υποβληθεί η αίτηση πρέπει να είναι προς το συμφέρον της ασφάλειας της Δημοκρατίας ή για αποτροπή, διερεύνηση ή δίωξη των αδικημάτων της υποπαραγράφου Β της παραγράφου 2 του Άρθρου 17 του Συντάγματος. Ενδεικτικά αναφέρονται ο φόνος εκ προμελέτης, η ανθρωποκτονία, αδικήματα διαφθοράς, η εμπορία ενηλίκων ή ανηλίκων προσώπων και αδικήματα σχετικά με την παιδική πορνογραφία.

Για να εκδοθεί το διάταγμα πρέπει να υπάρχει εύλογη υποψία ή πιθανότητα ότι πρόσωπο διέπραξε/αναμένεται να διαπράξει/διαπράττει αδίκημα ή υπάρχει εύλογη υποψία ή πιθανότητα να κινδυνεύει η ασφάλεια της Δημοκρατίας, ότι συγκεκριμένη ιδιωτική επικοινωνία συνδέεται ή είναι συναφής με το αδίκημα ή με τον κίνδυνο για την ασφάλεια της Δημοκρατίας, καθώς και ότι είναι προς το συμφέρον της δικαιοσύνης η έκδοση του εν λόγω εντάλματος.

Τονίζεται, ότι η εφαρμογή των διατάξεων του παρόντος Νόμου αξιολογείται από Τριμελή Επιτροπή, η οποία διορίζεται δυνάμει των διατάξεων του Νόμου για την ΚΥΠ και ελέγχει, μεταξύ άλλων, την τήρηση των όρων και της διαδικασίας άρσης του απορρήτου προς εκτέλεση δικαστικού εντάλματος παρακολούθησης.

3. Ο περί Διατήρησης Τηλεπικοινωνιακών Δεδομένων με σκοπό τη διερεύνηση Σοβαρών Ποινικών Αδικημάτων Νόμος (Ν. 183(Ι)/2007): Με τον υπό αναφορά νόμο η Δημοκρατία εναρμονίστηκε με την Οδηγία 2006/24/ΕΚ για τη διατήρηση δεδομένων που παράγονται ή υποβάλλονται σε επεξεργασία σε συνάρτηση με την παροχή διαθεσίμων στο κοινό υπηρεσιών ηλεκτρονικών επικοινωνιών ή δημοσίων δικτύων επικοινωνιών. Στον νόμο προβλέπεται η διαδικασία για εξασφάλιση διατάγματος του δικαστηρίου με σκοπό την εξασφάλιση δεδομένων που έχουν σχέση με τη διερεύνηση σοβαρού ποινικού αδικήματος (π.χ. δεδομένα κίνησης και θέσης και τα συναφή δεδομένα που είναι αναγκαία για την αναγνώριση του συνδρομητή ή και του χρήστη).

Ειδικότερα, ο γενικός εισαγγελέας της Δημοκρατίας δύναται να εγκρίνει την αίτηση έκδοσης του εν λόγω διατάγματος κατόπιν αίτησης αστυνομικού ανακριτή εφόσον ικανοποιηθεί ότι η έκδοση αυτού δύναται να παράσχει μαρτυρία για τη διάπραξη σοβαρού ποινικού αδικήματος. Ο δικαστής δύναται να εκδώσει το εν λόγω διάταγμα εφόσον ικανοποιηθεί ότι με βάση τα γεγονότα τα οποία υποβλήθηκαν υπάρχει εύλογη υποψία ή πιθανότητα ότι πρόσωπο διέπραξε/αναμένεται να διαπράξει/διαπράττει σοβαρό ποινικό αδίκημα ή υπάρχει εύλογη υποψία ή πιθανότητα ότι συγκεκριμένα δεδομένα συνδέονται ή είναι συναφή με σοβαρό ποινικό αδίκημα.