Τουρκική εισβολή/Μαρτυρία στον «Π»: Από το 286 ΜΤΠ, στα χέρια του Αττίλα – Ο Γολγοθάς μέχρι την απελευθέρωση

Ο Γαβριήλ Μουσκής έζησε, ως στρατιώτης στο 286 Μηχανοκίνητο Τάγμα Πεζικού (ΜΤΠ), τα γεγονότα της τουρκικής εισβολής και επιβίωσε. Εδώ και πολλά χρόνια ζει και εργάζεται στην Ελλάδα, όπου κατέφυγε μετά την απελευθέρωσή του από τις φυλακές της Τουρκίας, στις οποίες μεταφέρθηκε, βασανίστηκε και βίωσε την αβεβαιότητα για την επόμενη ημέρα, ακόμα και τον φόβο της μαζικής εκτέλεσης εκείνου και των άλλων Κυπρίων συγκρατουμένων του. Ο κ. Μουσκής, μισό σχεδόν αιώνα μετά, ανακαλεί στην μνήμη του τα τραγικά εκείνα γεγονότα και νιώθει την ανάγκη να τα παραθέσει, μιλώντας σε πρώτο πρόσωπο και περιγράφοντάς τα με γλαφυρότητα.

Στο 286 ΜΤΠ

Ο κ. Μουσκής κατετάγη στην Εθνική Φρουρά στις 20 Ιουλίου 1973 και μετά το πέρας της βασικής εκπαίδευσης, μετατέθηκε στο 286 ΜΤΠ, στην Κοκκινοτριμιθιά. Στο Τάγμα αυτό τον βρήκε η έναρξη του πραξικοπήματος στις 15 Ιουλίου 1974, ενώ πέντε μέρες μετά, άρχισε η τουρκική εισβολή στην Κύπρο. Οι στρατιώτες είχαν ξεκινήσει την πορεία τους προς την Κερύνεια, όπου είχε γίνει η απόβαση, ωστόσο, στον δρόμο, πριν από τον Κοντεμένο, η προηγούμενη και η δική τους φάλαγγα, είχαν δεχθεί βομβαρδισμό από τουρκικά μαχητικά.

Στην πορεία τους για την Κερύνεια, λάμβαναν εντολές για οπισθοχωρήσεις, αλλά και πολλές άλλες «ακαταλαβίστικες», όπως τις χαρακτηρίζει ο Γαβριήλ Μουσκής, ενώ ήταν εξοπλισμένοι με πενιχρά μέσα. Κι ενώ οι μάχες μαίνονταν και χάνονταν συνάδελφοί του, η δική του περιπέτεια αρχίζει να εκτυλίσσεται από την έναρξη της δεύτερης φάσης της εισβολής, στις 14 Αυγούστου 1974.

Ο κ. Μουσκής εξιστορεί τα γεγονότα, πλέον, σε πρώτο πρόσωπο…

Φωτογραφία του Γαβριήλ Μουσκή από την περίοδο της κατάταξής του στην Εθνική Φρουρά, τον Ιούλιο 1973.

Η δεύτερη φάση

Στον Άγιο Γεώργιο, μεταξύ Κοντεμένου και Σκυλλούρας, μας βρήκε η δεύτερη φάση της εισβολής, στις 14 Αυγούστου. Δεχθήκαμε έναν μεγάλο βομβαρδισμό, ευτυχώς, χωρίς να έχουμε απώλειες, αλλά οπισθοχωρήσαμε στην Σκυλλούρα, καθώς δεν είχαμε οπλισμό, πέρα από μερικά τυφέκια και πενιχρά άλλα όπλα, εκ των οποίων κάποια ήταν άχρηστα. Το απόγευμα της 15ης Αυγούστου τουρκικά τανκς είχαν φτάσει στον Άγιο Γεώργιο και ένας μόνιμος ανθυπολοχαγός, μου έδωσε εντολή να πάω να ενημερώσω την άλλη διμοιρία, 20-30 μέτρα παρακάτω, για να φύγουν. Όταν πήγα, διαπίστωσα πως είχαν ήδη φύγει, ενώ μέχρι να επιστρέψω, έφυγαν κι οι δικοί μου κι έμεινα μόνος.

Τότε, βρήκα έναν άλλον στρατιώτη, τον Νίκο Παντελή, ο οποίος επίσης δεν είχε αντιληφθεί την φυγή των υπολοίπων και ξεκινήσαμε να φύγουμε μαζί. Να περάσουμε, δηλαδή, κάτω από την Αγία Μαρίνα Σκυλλούρας και να φτάσουμε νότια, χωρίς να γνωρίζουμε τις αποστάσεις, ούτε το τι θα αντιμετωπίσουμε. Στα 15-20 λεπτά που πορευόμασταν, άρχισαν οι Τούρκοι να πυροβολούν. Εμείς έπρεπε να καλυφθούμε, τόσο από τις σφαίρες, όσο και από τις πυρκαγιές, που ξέσπασαν σε σπαρτά.

Η σύλληψη

Γύρω στις 03:00 τα ξημερώματα φτάσαμε στον Κοντεμένο. Βρήκαμε τα δύο πρώτα – άδεια από την πρώτη φάση της εισβολής – σπίτια του χωριού και ο Νίκος ήθελε να μπει στο ένα για να δει αν θα μπορούσαμε να βρούμε κάτι να φάμε. Περιμένοντάς τον, βλέπω ένα τζιπ. Για καλή μου τύχη, στην κουζίνα υπήρχε μια συρταρωτή πόρτα με ταπετσαρία. Αν δεν έβλεπες το χερούλι της, δεν αντιλαμβανόσουν την ύπαρξή της. Έβγαλα τον εξοπλισμό, το κράνος και το όπλο και τα έκρυψα στο μπάνιο και έκλεισα την πόρτα, για να φαίνεται πως δεν είχα κάτι που να έδειχνε ότι ήμουν σε κατάσταση μάχης.

Όταν κατέβηκαν από το όχημα, αντιλήφθηκα πως ήταν Τούρκοι. Έκλεισα, σιγά-σιγά, την πόρτα της κουζίνας, βγήκα από την κύρια είσοδο του σπιτιού και πάω στο διπλανό σπίτι, του οποίου, ευτυχώς, ήταν ανοιχτό το παράθυρο του μπάνιου. Με την βοήθεια του Νίκου, κατάφερα να μπω. Κρυφτήκαμε σε ένα δωμάτιο και, μετά από ένα τέταρτο, μπήκαν οι Τούρκοι στην κουζίνα και μετά από λίγο έφυγαν, χωρίς να ψάξουν στο υπόλοιπο σπίτι. Ωστόσο, επέστρεψαν σε μερικά λεπτά, αφού, φαίνεται ότι είδαν κάτι που τους κίνησε το ενδιαφέρον – ίσως να ήταν ο εξοπλισμός μου, που είχα κρύψει στο διπλανό σπίτι. Έψαξαν δύο δωμάτια και στην συνέχεια σταμάτησαν σε αυτό που ήμασταν κρυμμένοι, εγώ και ο Νίκος. Άνοιξαν την πόρτα, μας είδαν, εμείς σηκώσαμε τα χέρια ψηλά κι ο Τούρκος στρατιώτης μας φώναξε στα ελληνικά να βγούμε έξω, όπου είδαμε ολόκληρο λόχο και το σπίτι περικυκλωμένο, ενώ υπήρχαν και άρματα μάχης.

Μας συνέλαβαν, μας έδεσαν τα χέρια και μας κτύπησαν, περισσότερο για να μας σπάσουν το ηθικό. Στην συνέχεια μας σήκωσαν και μας είπαν να πάμε πίσω από το σπίτι και να ξαπλώσουμε σε αντίθετες πλευρές, για να μην βλεπόμαστε. Ήρθε ένας Τούρκος αξιωματικός και μας κτύπησε με το κοντάκι του όπλου του. Στην συνέχεια, μας σήκωσαν ξανά, μας μετέφεραν σε άλλο σημείο, όπου ένας άλλος Τούρκος αξιωματικός μας κτύπησε και πάλι και μετά μας πρόσφερε τσιγάρο. Μετά το τσιγάρο, όμως, έβγαλε πιστόλι.

Εκείνο ήταν το αποκορύφωμα. Τελικά, όμως, την γλυτώσαμε, δεν μας πυροβόλησε. Μας έβαλαν, όμως, σε ένα τζιπ και μας μετέφεραν στον Ασώματο, όπου υπήρχαν κι άλλοι αιχμάλωτοι. Χώρισαν τα γυναικόπαιδα από τους άνδρες 18-50 ετών. Στις 16 Αυγούστου, μας έβαλαν σε δύο λεωφορεία και μας μετέφεραν στο Κιόνελι κι από εκεί στο Σεράι, όπου παραμείναμε πέντε ημέρες. Είκοσι προς 21η Αυγούστου, μας μετέφεραν στην Κερύνεια κι από εκεί στην Μερσίνη και στα Άδανα της Τουρκίας. Περίπου, μία βδομάδα, περάσαμε και στην πόλη Αντιγιαμάν. Εν τω μεταξύ, είχαμε περάσει και από διάφορες ανακρίσεις, πολιτικές και στρατιωτικές, ενώ την δεύτερη ημέρα στις φυλακές της Τουρκίας, ήρθε ο Ερυθρός Σταυρός και κατέγραψε τα ονόματά μας. Δυστυχώς, όμως, υπήρχαν κελιά τα οποία δεν φαίνονταν και σε αυτά δεν έγινε καταγραφή των αιχμαλώτων. Όσων τα ονόματα καταγράφηκαν, μεταδόθηκαν και μέσω ραδιοφώνου.

Προς Κερύνεια, μετ’ εμποδίων

Στις 20 προς 21 Αυγούστου, γύρω στις 03:00 τα ξημερώματα, μας βάζουν στα φορτηγά, για να επιστρέψουμε στην Κερύνεια. Μας είπαν ότι θα γινόταν ανταλλαγή αιχμαλώτων. Ήμασταν δεμένοι πισθάγκωνα, τόσο μέσα στα καμιόνια, όσο και, αργότερα, μέσα στα αμπάρια των μεταγωγικών πλοίων, ενώ ήταν δεμένα και τα μάτια μας. Μέσα στα φορτηγά, μας απειλούσαν και με τις ξιφολόγχες, ενώ κάποιους τους είχαν τραυματίσει, χωρίς, ευτυχώς, να υπάρξουν θύματα. Οκτώ ώρες κράτησε η μεταφορά μας στην Μερσίνη και ακολούθως ξεκινήσαμε για Άδανα, όπου μας υποδέχθηκαν με ξύλο. Μας τοποθέτησαν στους θαλάμους και μερικές ημέρες αργότερα μας κάλεσαν για πολιτική ανάκριση.

Επάγγελμα: Μαθητής

Χαρακτηριστική ήταν η ερώτηση τι δουλειά κάναμε προτού πάμε φαντάροι. Εγώ απάντησα ότι ήμουν μαθητής. Την ημέρα που θα ερχόταν η Ερυθρά Ημισέληνος να μας επισκεφθεί, για σκοπούς προπαγάνδας, ενόψει και της παρουσίας τηλεοπτικών συνεργείων, είπαν πως θα μας έφερναν επιτραπέζια παιχνίδια, βιβλία, μας ρώτησαν τι θέλαμε να φάμε και επέτρεψαν σε έναν ιερέα, ο οποίος βρισκόταν μαζί μας, να μας κάνει προσευχή. Ωστόσο, αργότερα, ο ιερέας βασανίστηκε, ενώ, φυσικά, δεν μας έφεραν τα όσα μας είχαν τάξει.

Ένα βράδυ, μας είπαν ότι θα μας έδιναν καταλόγους και αν το όνομά μας περιλαμβανόταν, θα φεύγαμε, χωρίς να μας έχουν ενημερώσει για πού. Το πιο αισιόδοξο σενάριο στο μυαλό μας, ήταν το ότι θα μας μετέφεραν σε άλλη φυλακή. Όταν βγήκαμε από τις φυλακές, όσων τα ονόματα ήταν στους καταλόγους, μας είχαν δέσει ξανά τα μάτια. Μετά από κάποιες ώρες, φτάσαμε στις φυλακές της πόλης Αντιγιαμάν, όπου περάσαμε ξανά από στρατιωτική ανάκριση.

Εκεί, είχαμε ζητήσει από έναν Τούρκο λοχία, ο οποίος ήταν πολύ καλό παιδί, και μας έφερε ένα μολύβι. Πάνω σε τσιγαρόχαρτα, είχαμε γράψει τα ονόματα και άλλων αιχμαλώτων, για να μάθουμε αν είχαν απελευθερωθεί, κάτι που έγινε και για το οποίο ενημερωθήκαμε.

Αποχαύνωση και αδιαφορία

Κατά κάποιον τρόπο, είχαμε αποχαυνωθεί. Δεν γνωρίζαμε αν κάποια στιγμή θα ξαναβλέπαμε τους δικούς μας, δεν γνωρίζαμε το τι θα ακολουθούσε και μας είχε καταβάλει και μια αδιαφορία. Ξαφνικά, μας είχαν ενημερώσει ότι θα πηγαίναμε «πίσω», αλλά χωρίς να μας πουν πού ακριβώς. Αργότερα, είδαμε ότι φτάναμε ξανά στα Άδανα, ενώ μας είχαν πει ότι θα πηγαίναμε για απελευθέρωση.

Στα Άδανα μας έδωσαν μια μπλε κάρτα, στην οποία μας είπαν να γράψουμε τα ονοματεπώνυμά μας, πού μένουμε, τι σπουδάζουμε, και άλλα στοιχεία. Προσωπικά, συμπέρανα ότι, όταν απάντησα σε προηγούμενη πολιτική ανάκριση ότι ήμουν μαθητής, προτού καταταγώ στον στρατό, διαδραμάτισε κάποιο ρόλο. Αργότερα, πληροφορηθήκαμε πως οι πρώτες απελευθερώσεις αιχμαλώτων αφορούσαν τους μαθητές, φοιτητές, τραυματίες, ιερείς και εκπαιδευτικοί. Οπότε, ανάμεσα σε αυτούς, ενταχθήκαμε κι εμείς, γι’ αυτό αφεθήκαμε νωρίτερα ελεύθεροι, τελικά, τον Σεπτέμβριο του 1974. Όσοι ήταν στρατιωτικοί, απελευθερώθηκαν έναν μήνα αργότερα.

Μετά την απελευθέρωσή του από τις φυλακές της Τουρκίας και την επιστροφή του στην Κύπρο, στο πλαίσιο της ανταλλαγής αιχμαλώτων.

Ξανά στην Κύπρο

Γύρω στις 21 Σεπτεμβρίου, μας μετέφεραν ξανά στην Κύπρο και στην κατεχόμενη Λευκωσία. Στις 24 Σεπτεμβρίου, έγινε η ανταλλαγή αιχμαλώτων, στο Λήδρα Πάλας. Κάθε ένας από εμάς, που κατέβαινε από το τουρκικό λεωφορείο, αντιστοιχούσε σε τρεις Τούρκους/Τουρκοκύπριους.

Όταν η διαδικασία ολοκληρώθηκε, μεταφερθήκαμε στην Ξενοδοχειακή Σχολή και, μετά από ενάμιση μήνα, κάναμε ένα ζεστό μπάνιο, βγάλαμε τα βρώμικα ρούχα που φορούσαμε και ξαναγίναμε, κατά κάποιον τρόπο, ξανά άνθρωποι. Στην συνέχεια, ο καθένας μετέβη εκεί όπου δήλωσε ως κατοικία, με τους συγγενείς μας να μας παραλαμβάνουν. Δύο μέρες μετά, ήρθαν στην Κύπρο και οι γονείς μου από την Ελλάδα, όπου είχαν μεταβεί στις 15 Ιουλίου για μια οικογενειακή υποχρέωση, αλλά τους πρόλαβαν τα γεγονότα.

Για την αιχμαλώτισή μου έμαθαν όταν δόθηκαν οι πληροφορίες από τον Ερυθρό Σταυρό, αν και αυτές ήταν συγκεχυμένες και έκαναν λόγο για τραυματισμό μου. Δεν μπορούσαν βεβαίως να κάνουν κάτι…