Το παιγνίδι με τα πρατήρια - Συνέντευξη Δρος Αγησιλάου, εμπειρογνώμονα σε θέματα Ανταγωνισμού, για τις τιμές στα καύσιμα

Ολοκληρώνοντας σήμερα, με το δ’ μέρος, τη σειρά δημοσιευμάτων στον «Π» αναφορικά με το κεφάλαιο για τον καθορισμό και τον έλεγχο των τιμών των καυσίμων, ο Δρ Παναγιώτης Αγησιλάου, αναλύει θέματα ανταγωνισμού στα πετρελαιοειδή και διευκρινίζει αρμοδιότητες της Επιτροπής Προστασίας του Ανταγωνισμού (ΕΠΑ), καθώς και ποια διορθωτικά μέτρα μπορεί αυτή να λάβει (επιβάλει). Το σημαντικότερο απ’ όλα όσα λέει, όμως, ο ειδικός στα θέματα ανταγωνισμού, αφορά τη σχέση εταιρειών πετρελαιοειδών και πρατηρίων. Ο Δρ Αγησιλάου έχει αναγνωριστεί ως ένας από τους κορυφαίους οικονομολόγους παγκοσμίως (Global Leader) στον τομέα των οικονομικών του ανταγωνισμού στην έκδοση του 2020 Who’s Who Legal: Competition. Είναι ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος της Trojan Economics [περισσότερα για το ποιος είναι ο Δρ Αγησιλάου εδώ: https://trojaneconomics.com/2020/07/28/wwl2020agisilaou/].

Μηχανισμοί ελέγχου

Ποιοι είναι οι μηχανισμοί ελέγχου των τιμών των καυσίμων στην Κύπρο, ώστε να υπάρχει υγιής ανταγωνισμός και να μην παρατηρούνται φαινόμενα αισχροκέρδειας;

Υπάρχουν δύο μηχανισμοί ελέγχου των τιμών καύσιμων στην Κύπρο. Με βάση των περί Πετρελαιοειδών (Καθορισμός Ανώτατων Τιμών Πώλησης σε Ειδικές Περιπτώσεις) Νόμο του 2004 (Ν. 115(I)/2004), παρέχεται η εξουσία στον υπουργό Ενέργειας, Εμπορίου και Βιομηχανίας να εκδώσει διάταγμα με το οποίο να καθορίζονται ανώτατες τιμές πώλησης καύσιμων για περίοδο μέχρι 45 ημερών. Αυτό μπορεί να γίνει σε περιπτώσεις όπου στη βάση αποτελεσμάτων έρευνας που διεξάγεται από εξουσιοδοτημένους λειτουργούς, προκύπτει ότι το ύψος των τιμών είναι υπερβολικά υψηλό και δεν δικαιολογείται από τις εγχώριες και διεθνείς συνθήκες, συμπεριλαμβανομένων των τιμών εισαγωγής. Επιπρόσθετα, με βάση τον περί της Προστασίας του Ανταγωνισμού Νόμο του 2022 (Ν. 13(Ι)/2022), η Επιτροπή Προστασίας του Ανταγωνισμού (ΕΠΑ) έχει αρμοδιότητα να εξετάζει είτε κατόπιν καταγγελίας είτε αυτεπάγγελτα, τυχόν αντιανταγωνιστικές συμφωνίες μεταξύ επιχειρήσεων (γνωστές και ως καρτέλ) που αφορούν μεταξύ άλλων τον καθορισμό του ύψους των τιμών. Ακόμη, μπορεί να εξετάζει και περιπτώσεις που σχετίζονται με καθορισμό αθέμιτων τιμών από επιχειρήσεις που κατέχουν είτε μεμονωμένα είτε συλλογικά δεσπόζουσα θέση στην αγορά. Σε περίπτωση διαπίστωσης παράβασης, η Επιτροπή Προστασίας του Ανταγωνισμού μπορεί να επιβάλει διοικητικό πρόστιμο, ανάλογα με τη σοβαρότητα και τη διάρκεια της παράβασης, που ανέρχεται μέχρι και το 10% του κύκλου εργασιών της παραβαίνουσας επιχείρησης ή επιχειρήσεων. Επιπρόσθετα, η ΕΠΑ δύναται να επιβάλει διορθωτικά μέτρα, είτε συμπεριφορικού είτε διαρθρωτικού χαρακτήρα, σε περίπτωση που αυτό κριθεί αναγκαίο για να αρθούν οι στρεβλώσεις που υπάρχουν στον ανταγωνισμό.

Φόρμουλα - ανταγωνισμός

Είναι γνωστή η φόρμουλα υπολογισμού της λιανικής τιμής των καυσίμων;

Η φόρμουλα υπολογισμού της λιανικής τιμής των καύσιμων δεν είναι δημόσια γνωστή. Πρόκειται για μια φόρμουλα που χρησιμοποιεί η Υπηρεσία Προστασίας του Καταναλωτή (ΥΠΚ), προκειμένου να ελέγχει εάν οι τιμές πώλησης καύσιμων είναι δικαιολογημένες βάσει των τιμών εισαγωγής και των περιθωρίων κέρδους των εταιρειών πετρελαιοειδών, των διανομέων και των πρατηριούχων. Η ανησυχία που φαίνεται να υπάρχει σε σχέση με την αποκάλυψη της εν λόγω φόρμουλας είναι ότι μπορεί να αποτελέσει εργαλείο στα χέρια κυρίως των εταιρειών πετρελαιοειδών, προκειμένου να αυξήσουν τις χονδρικές τιμές πώλησης καύσιμων. Εφόσον η φόρμουλα διαπιστώνει μέχρι σήμερα ότι οι εν λόγω τιμές δικαιολογούνται, τότε ενδεχομένως να αφήνει και κάποια περιθώρια για περαιτέρω αύξηση των τιμών χωρίς να αλλάζουν τα συμπεράσματα που προκύπτουν από την εφαρμογή της. Εκτιμώ ότι αν υπήρχαν τέτοιες δυνατότητες για αυξήσεις στις χονδρικές τιμές χωρίς να αλλάζουν τα συμπεράσματα των εκτιμήσεων βάσει της φόρμουλας, θα είχαν εξαντληθεί μέχρι σήμερα. Επομένως, η πιο πάνω ανησυχία δεν φαίνεται να είναι βάσιμη. Σε λιανικό επίπεδο εκτιμώ ότι η δημοσιοποίηση της φόρμουλας δεν θα αλλάξει κάτι, καθότι υπάρχει μεγάλος αριθμός πρατηρίων και υφίσταται μεταξύ τους έντονος ανταγωνισμός. Δεν πρέπει επίσης να παραγνωρίζεται ότι το μεγαλύτερο μέρος των πρατηριούχων έχει περιορισμένο βαθμό ελευθερίας ως προς τη διαμόρφωση του ύψους των τιμών αντλίας, λόγω της αποκλειστικής προμήθειας καυσίμων από τις εταιρείες πετρελαιοειδών σε καθορισμένες χονδρικές τιμές. Με τη δημοσιοποίηση της φόρμουλας θα καταστεί εφικτός ο έλεγχός της και ο εντοπισμός τυχόν αδυναμίων της ώστε να βελτιωθεί.

Στη φόρμουλα ελέγχου της λιανικής τιμής των καυσίμων λαμβάνεται υπόψη ο ανταγωνισμός;

Το ερώτημα πρέπει να απαντηθεί από αυτούς που έχουν σχεδιάσει την εν λόγω φόρμουλα. Εξ όσων αντιλαμβάνομαι η φόρμουλα αποτελεί προσαρμογή προηγούμενης φόρμουλας που εφαρμοζόταν στην περίοδο που η αγορά καύσιμων ήταν ρυθμισμένη. Εάν οι προσαρμογές που έγιναν αφορούν μόνο στοιχεία κόστους, τότε είναι βέβαιο ότι δεν λαμβάνεται υπόψη ο ανταγωνισμός. Τα περιθώρια κέρδους ενδεχομένως να λαμβάνουν υπόψη τον ανταγωνισμό νοουμένου ότι λαμβάνουν υπόψη τη δομή της αγοράς, τη φύση του ανταγωνισμού, τον βαθμό συμμετρίας των επιχειρήσεων και τη διαφοροποίηση τού κόστους. Με δεδομένο ότι μέχρι σήμερα διαπιστώνεται ότι οι τιμές καύσιμων είναι δικαιολογημένες, φαίνεται ότι ο ανταγωνισμός λειτουργεί ενδεχομένως καλύτερα από ό,τι προβλέπει η φόρμουλα!

Εταιρείες - πρατήρια

Λειτουργεί ο ανταγωνισμός στα καύσιμα, στην Κύπρο; Εταιρεία πετρελαιοειδών, που ελέγχει μεγάλο μέρος της αγοράς, προμηθεύεται καύσιμα από το διυλιστήριο της μητρικής εταιρείας. Το διανέμει σε πρατήρια που φέρουν τη δική της επωνυμία εκ των οποίων ένας αριθμός αυτών, ελέγχεται από αδελφή της εταιρεία. Πωλεί καύσιμα και σε τρίτες εταιρείες. Επίσης, άλλη εταιρεία πετρελαιοειδών έχει και δικά της, αλλά και ανεξάρτητα πρατήρια. Οι δύο μαζί ελέγχουν περισσότερο από το 60%-70% της αγοράς. Πόσο υγιής είναι αυτός ο ανταγωνισμός;

Η απάντηση στο ερώτημα προϋποθέτει καλή γνώση των δομικών και άλλων χαρακτηριστικών λειτουργίας ολόκληρης της εφοδιαστικής αλυσίδας καύσιμων. Σε μία σχετικά πρόσφατη έρευνα που διεξήγαγε η Επιτροπή Προστασίας του Ανταγωνισμού στον ευρύτερο τομέα των πετρελαιοειδών, δεν διαπίστωσε ουσιαστικά προβλήματα με τη λειτουργία του ανταγωνισμού. Ωστόσο, παρατήρησε ότι η αύξηση του αριθμού των ανεξάρτητων πρατηρίων θα συνέβαλλε στην ενίσχυση της έντασης του ανταγωνισμού. Είναι γεγονός ότι σε χονδρικό επίπεδο παρουσιάζονται δομικής φύσεως ζητήματα, που παρεμποδίζουν την ανάπτυξη ουσιαστικού ανταγωνισμού που θα οδηγούσε ενδεχομένως σε χαμηλότερες τιμές. Αυτά τα ζητήματα οφείλονται στο ότι η πλειοψηφία των πρατηρίων στην Κύπρο ανήκει σε μικρό αριθμό εταιρειών πετρελαιοειδών, οι οποίες είναι καθετοποιημένες καθότι δραστηριοποιούνται και σε άλλα επίπεδα της εφοδιαστικής αλυσίδας (π.χ. εισαγωγή, μεταφορά, αποθήκευση). Οι πρατηριούχοι που διαχειρίζονται πρατήρια με τα εμπορικά σήματα των εν λόγω εταιρειών, είναι συμβατικά υποχρεωμένοι να προμηθεύονται αποκλειστικά από αυτές, σε μη διαπραγματεύσιμες τιμές. Από την άλλη, ορισμένοι ανεξάρτητοι πρατηριούχοι δεν δεσμεύονται από συμφωνίες αποκλειστικής προμήθειας και είναι σε θέση να εξασφαλίζουν καλύτερες χονδρικές τιμές λόγω επιλογών που έχουν για την προμήθεια καύσιμων. Αυτή ήταν και μια παρατήρηση της Επιτροπής Προστασίας του Ανταγωνισμού που αναφέρθηκε πιο πάνω. Περαιτέρω, ορισμένες εταιρείες πετρελαιοειδών δραστηριοποιούνται και σε επίπεδο λιανικής διάθεσης καύσιμων μέσω ιδιοδιαχειριζόμενων πρατηρίων που βρίσκονται σε μικρή απόσταση από άλλα πρατήρια των εν λόγω εταιρειών που διαχειρίζονται πρατηριούχοι. Αυτή η κατάσταση δημιουργεί τον κίνδυνο πρόκλησης αθέμιτου ανταγωνισμού από τα ιδιοδιαχειριζόμενα πρατήρια που ενδεχομένως να μπορούν να εξασφαλίζουν καλύτερες χονδρικές τιμές λόγω εσωτερικής πληροφόρησης ή μπορούν να επιβιώσουν με χαμηλότερα περιθώρια κέρδους, σε άλλα γειτονικά πρατήρια των οποίων η κερδοφορία συμπιέζεται σε βαθμό που απειλείται η οικονομική τους βιωσιμότητα. Μπορεί να επωφελείται πρόσκαιρα ο καταναλωτής, αλλά αυτό δεν οφείλεται στην καλή λειτουργία του μηχανισμού της αγοράς και μακροπρόθεσμα ο έλεγχος μεγαλύτερου αριθμού πρατηρίων από τις εταιρείες πετρελαιοειδών, θα περιορίσει τον ανταγωνισμό σε λιανικό επίπεδο. Τα πιο πάνω είναι απόρροια των δομικής φύσεως προβλημάτων που ενδεχομένως να υπάρχουν στην αγορά και τα οποία επηρεάζουν την ομαλή λειτουργία του ανταγωνισμού. Αφετηρία για τη διόρθωση των όποιων στρεβλώσεων πρέπει να είναι η διενέργεια μιας ευρύτερης και καλά δομημένης δημόσιας διαβούλευσης με καθορισμένα χρονοδιαγράμματα και με απόλυτη διαφάνεια, με σκοπό να αναζητηθούν οι απόψεις και εισηγήσεις όλων των εμπλεκομένων προσώπων ή φορέων.

Το κράτος κερδίζει από τις αυξήσεις στα καύσιμα

Πλαφόν στις χονδρικές τιμές

Κληθείς να πει κατά πόσον μπορεί να μειωθεί η λιανική τιμή των καυσίμων και ποιος θα ήταν ο ορθός τρόπος, ο Δρ Παναγιώτης Αγησιλάου ανέφερε ότι «ο καλύτερος τρόπος για να διασφαλιστεί ότι οι τιμές που πληρώνουν οι καταναλωτές είναι οι χαμηλότερες δυνατές, είναι η καλή και ανόθευτη λειτουργία του μηχανισμού της αγοράς». Μόνο αυτό μπορεί να εξασφαλίσει ανταγωνιστικές τιμές μακροπρόθεσμα, συμπλήρωσε. «Επομένως, είναι κρίσιμο να διασφαλιστεί ότι υπάρχουν οι απαραίτητες προϋποθέσεις για να λειτουργήσει ο ανταγωνισμός στην αγορά. Εντούτοις, στον βαθμό που οι τιμές είναι υπερβολικά υψηλές ή/και μη ανταγωνιστικές, ενδεχομένως να πρέπει να υπάρξουν άλλου τύπου παρεμβάσεις, ώστε να υπάρχει πιο άμεση μείωση των τιμών. Αυτό άλλωστε είναι και το ζητούμενο σε περιπτώσεις όπου οι τιμές είναι ιδιαίτερα αυξημένες κυρίως λόγω εξωγενών παραγόντων με αποτέλεσμα να διαβρώνεται η αγοραστική δύναμη των καταναλωτών» πρόσθεσε.

Η μείωση του φόρου κατανάλωσης των καυσίμων είναι ένας καλός τρόπος για τη μείωση τής τιμής των καυσίμων;

Η μείωση του φόρου κατανάλωσης μπορεί να επιτύχει τον στόχο της άμεσης μείωσης των τιμών. Δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής ότι σε περιόδους ιδιαίτερα αυξημένων τιμών καύσιμων, το κράτος έχει μεγαλύτερες εισροές από τον φόρο κατανάλωσης και τον ΦΠΑ που επιβαρύνουν τον καταναλωτή. Με άλλα λόγια, τη στιγμή που οι καταναλωτές βλέπουν τα πραγματικά τους εισοδήματα να μειώνονται, ένα μεγάλο μέρος από την πρόσθετη επιβάρυνση των καταναλωτών μεταφέρεται στο κράτος. Κατά συνέπεια, βραχυπρόθεσμα η μείωση του φόρου κατανάλωσης μπορεί να είναι ένας σχετικά εύκολος και άμεσος τρόπος για να μειωθούν οι τιμές των καύσιμων.

Πλαφόν;

Μήπως να σκεφτούμε πλαφόν στη λιανική τιμή των καυσίμων στην Κύπρο;

Θεωρώ ότι η επιβολή ανώτατης επιτρεπόμενης λιανικής τιμής καυσίμων δεν θα επιφέρει οποιαδήποτε βελτίωση. Οι πρατηριούχοι δεν έχουν μεγάλη ευελιξία όσον αφορά τον καθορισμό του ύψους των λιανικών τιμών καυσίμων, καθότι το μεγαλύτερο μέρος αυτών προμηθεύονται σε χονδρικές τιμές που καθορίζονται από τις εταιρείες πετρελαιοειδών. Επίσης, ο μεγάλος αριθμός πρατηρίων και η ένταση του ανταγωνισμού σε λιανικό επίπεδο διασφαλίζει ότι οι τιμές αντλίας είναι σε λογικά επίπεδα, έχοντας ως σημείο αναφοράς τις χονδρικές τιμές προμήθειας. Εκτιμώ ότι ο καθορισμός ανώτατων χονδρικών τιμών πώλησης καύσιμων ενδεχομένως να είχε καλύτερα αποτελέσματα. Έχοντας υπόψη την ένταση του ανταγωνισμού σε λιανικό επίπεδο, θα διασφαλιζόταν ότι οι όποιες μειώσεις τιμών θα μετακυλούνταν άμεσα στους καταναλωτές. Μία τέτοια εξέλιξη θα ήταν και προς όφελος των εταιρειών πετρελαιοειδών, καθότι η μείωση των τιμών θα εξασφάλιζε τη διατήρηση ή/και την αύξηση της ζήτησης και τον περιορισμό των κινήτρων στροφής ορισμένων καταναλωτών σε πρατήρια των κατεχομένων.

Διυλιστήρια

Ήταν λάθος το κλείσιμο των διυλιστηρίων στην Κύπρο;

Το μέγεθος της αγοράς σε συνάρτηση με την παραγωγική δυναμικότητα των διυλιστηρίων στην Κύπρο, καθιστούσαν τη συνέχιση της λειτουργία τους οικονομικά ασύμφορη. Επομένως, το κλείσιμο το διυλιστηρίων αποτελούσε ορθή απόφαση. Δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής ότι υπάρχουν χώρες με διυλιστήρια στις οποίες οι τιμές καύσιμων είναι υψηλότερες από την Κύπρο.

Στην Ελλάδα δημοσιεύονται καθημερινά οι τιμές διυλιστηρίου και υπάρχει αρχείο με τις καθημερινές τιμές διυλισμένων προϊόντων τα τελευταία χρόνια. Γιατί στην Κύπρο δεν γίνεται κάτι παρόμοιο και ξοδεύτηκαν χιλιάδες ώρες συζήτησης για τιμές Βrent και τιμές Platts;

Η δημοσίευση τιμών διυλιστηρίου δεν θα εξυπηρετούσε κάτι λόγω του ότι οι αγορές καυσίμων από διυλιστήρια του εξωτερικού γίνεται στη βάση δεικτών τιμών όπως είναι ο δείκτης Platts Μεσογείου (Fob Italy). Εξ όσων γνωρίζω, οι τιμές αυτές λαμβάνονται υπόψη από την Υπηρεσία Προστασίας Καταναλωτή κατά την εφαρμογή της φόρμουλας.

Εν συντομία:

*** «Δεν πρέπει να παραγνωρίζεται ότι το μεγαλύτερο μέρος των πρατηριούχων έχει περιορισμένο βαθμό ελευθερίας ως προς τη διαμόρφωση του ύψους των τιμών αντλίας, λόγω της αποκλειστικής προμήθειας καυσίμων από τις εταιρείες πετρελαιοειδών σε καθορισμένες χονδρικές τιμές»

*** Η ΕΠΑ «παρατήρησε ότι η αύξηση του αριθμού των ανεξάρτητων πρατηρίων θα συνέβαλλε στην ενίσχυση της έντασης του ανταγωνισμού»

*** «Είναι γεγονός ότι σε χονδρικό επίπεδο παρουσιάζονται δομικής φύσεως ζητήματα, που παρεμποδίζουν την ανάπτυξη ουσιαστικού ανταγωνισμού που θα οδηγούσε ενδεχομένως σε χαμηλότερες τιμές»

*** «Η πλειοψηφία των πρατηρίων στην Κύπρο ανήκει σε μικρό αριθμό εταιρειών πετρελαιοειδών, οι οποίες είναι καθετοποιημένες καθότι δραστηριοποιούνται και σε άλλα επίπεδα της εφοδιαστικής αλυσίδας (π.χ. εισαγωγή, μεταφορά, αποθήκευση)»

*** «Οι πρατηριούχοι που διαχειρίζονται πρατήρια με τα εμπορικά σήματα των εν λόγω εταιρειών, είναι συμβατικά υποχρεωμένοι να προμηθεύονται αποκλειστικά από αυτές, σε μη διαπραγματεύσιμες τιμές»

*** «Ορισμένοι ανεξάρτητοι πρατηριούχοι δεν δεσμεύονται από συμφωνίες αποκλειστικής προμήθειας και είναι σε θέση να εξασφαλίζουν καλύτερες χονδρικές τιμές λόγω επιλογών που έχουν για την προμήθεια καύσιμων»

*** «Εκτιμώ ότι ο καθορισμός ανώτατων χονδρικών τιμών πώλησης καύσιμων ενδεχομένως να είχε καλύτερα αποτελέσματα. Έχοντας υπόψη την ένταση του ανταγωνισμού σε λιανικό επίπεδο, θα διασφαλιζόταν ότι οι όποιες μειώσεις τιμών θα μετακυλούνταν άμεσα καταναλωτές»

*** «Βραχυπρόθεσμα, η μείωση του φόρου κατανάλωσης μπορεί να είναι ένας σχετικά εύκολος και άμεσος τρόπος για να μειωθούν οι τιμές των καύσιμων»

kateliadi@politis-news.com