Το Κυπριακό πρόβλημα έχει φύλο και είναι ανδρικό - Το μοντέλο της Λυσιστράτης και το ψήφισμα 1325 του ΟΗΕ

Φέτος γιορτάσαμε τα 20 χρόνια του ψηφίσματος 1325 του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών για τις Γυναίκες, την Ειρήνη και την Ασφάλεια το οποίο καλεί τα κράτη μέλη να συμπεριλάβουν γυναίκες στη διαδικασία επίλυσης συγκρούσεων και να ενσωματώσουν τη διάσταση του φύλου σε ειρηνευτικές διαδικασίες. Στην Κύπρο ακόμη να εφαρμοστεί αυτό το ψήφισμα. Δεν υπάρχει ούτε μία γυναίκα στη διαπραγματευτική ομάδα των ηγετών. Η διαδικασία των συνομιλιών και η εκπροσώπηση των δύο κοινοτήτων συνεχίζει να είναι ανδρική υπόθεση, αφού ποτέ στην ιστορία των συνομιλιών δεν είχαμε γυναίκα Πρόεδρο. Και όταν υπήρχε γυναίκα στη διαπραγματευτική ομάδα απουσίαζε η φεμινιστική προσέγγιση.

Ούτε σήμερα οι γυναίκες έχουν ρόλο και λόγο στην ειρηνευτική διαδικασία. Στην ομάδα των συνταγματολόγων για παράδειγμα, που σχηματίστηκε πρόσφατα με στόχο να πλαισιώσει τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας ενόψει της άτυπης πενταμερούς διάσκεψης, δεν υπάρχει έστω και μια γυναίκα ακαδημαϊκός.

Το «Λεωφορείο της Ειρήνης».

Γυναίκες εν δράσει 

Η απουσία των γυναικών από τα κέντρα αποφάσεων και τη διαπραγματευτική ομάδα του ηγέτη της μιας και της άλλη κοινότητας δεν οφείλεται στην αδράνεια των ίδιων. Αντίθετα, οι γυναίκες της Κύπρου εδώ και αρκετά χρόνια έχουν αναπτύξει σημαντική δράση στο Κυπριακό. Έχουν δημιουργήσει δικοινοτικές ομάδες δράσης και μη κυβερνητικές οργανώσεις και εφάρμοσαν με επιτυχία αρκετά προγράμματα συμφιλίωσης και επαναπροσέγγισης.

Για παράδειγμα, η μη κυβερνητική οργάνωση «Hands Across the Divide» (HAD) που ιδρύθηκε το 2002 από γυναίκες της Κύπρου έχει θέσει σε εφαρμογή το πρότζεκτ «Λεωφορείο της Ειρήνης», δίνοντας έτσι την ευκαιρία στους ανθρώπους να γνωρίσουν χωριά στη μια ή την άλλη πλευρά αλλά και να συναντηθούν ξανά συγχωριανοί από πρώην μεικτά χωριά. Επίσης παρουσίασε σχέδιο με τίτλο «Λύση για την Κύπρο φιλική προς το φύλο» το οποίο παραδόθηκε στους δύο διαπραγματευτές και εκπροσώπους των τριών εγγυητριών δυνάμεων. Η Μάγδα Ζήνων που είναι ιδρυτικό μέλος δήλωσε στον «Π» ότι σε αυτή τη φάση η «HAD» σχεδιάζει την επόμενή της δράση που αφορά, όπως είπε, ένα έργο για την ανάπτυξη της γυναικείας επιχειρηματικότητας και απευθύνεται σε γυναίκες οι οποίες παράγουν και πουλάνε προϊόντα από τα σπίτια τους.



Συζήτηση με τον γ.γ. των Ηνωμένων Εθνών για το ρόλο της γυναίκας σε ειρηνευτικές διαδικασίες.



Ανδρικός εγωισμός 

Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι η «HAD», με τη στήριξη του Gender Advisory Team, προσκλήθηκε να συμμετάσχει σε συζήτηση στρογγυλής τραπέζης με τον γ.γ. των Ηνωμένων Εθνών σχετικά με την εφαρμογή του ψηφίσματος 1325 του Συμβουλίου Ασφάλειας. Ήταν η πρώτη φορά που γυναικεία οργάνωση μίλησε απευθείας με τον γ.γ. του ΟΗΕ για το Κυπριακό και την ειρήνη. Τη HAD εκπροσώπησε η Μάγδα Ζήνων και συνοδεύτηκε από δύο παρατηρήτριες, την κ. Σέλμα Μπολαγίρ από το HAD και τη δρα Μαρία Χατζηπαύλου από το Gender Advisory Team. Μάλιστα ο κ. Γκουτέρες εκμυστηρεύτηκε στις τρεις Κύπριες ότι του είχε προκαλέσει απόγνωση το πείσμα και ο εγωισμός των ανδρών που συμμετείχαν στις τελευταίες διαπραγματεύσεις για το Κυπριακό και εξέφρασε την άποψη ότι η παρουσία γυναικών στις συνομιλίες στο Κραν Μοντανά ίσως να βοηθούσε στο να αποφευχθεί το ναυάγιο της διαδικασίας επίλυσης του προβλήματος.



«Σκεφτόμαστε πολυδιάστατα» 

Εκ μέρους της HAD μίλησε στον «Π» ακόμη ένα ιδρυτικό μέλος, η ποιήτρια Nese Yasın που έγραψε τους στίχους του τραγουδιού «Η δική μου η πατρίδα». «Η συμμετοχή των γυναικών», ανέφερε, «στην ειρηνευτική διαδικασία ενοχλούσε πάντα τους σκληροπυρηνικούς πολιτικούς. Το έχω βιώσει αυτό, όλα αυτά τα χρόνια στην Κύπρο. Το θάρρος των γυναικών να λένε τα πράγματα με το όνομά τους και ο τρόπος με τον οποίο τα εκφράζουν, κλονίζουν τα επιχειρήματα των εθνικιστών και του μιλιταρισμού». Και όπως εξήγησε «Οι γυναίκες γενικά σκέφτονται πιο πολυδιάστατα - σκέφτονται και τις ανάγκες και τους φόβους, τις ανησυχίες και τα συναισθήματα αντί μόνο πεισματικά τις πολιτικές θέσεις». Εξέφρασε μάλιστα την αισιόδοξη εκτίμηση ότι «οι Κύπριες, και από τις δύο πλευρές, θα μπορούσαν αν ήταν πιο συνδεδεμένες και είχαμε πιο δυνατή κοινωνία των πολιτών να κάνουν μια επανάσταση».



Συμβουλευτική Ομάδα για το Φύλο

Το 2009 ιδρύθηκε η Συμβουλευτική Ομάδα για το Φύλο με Ελληνοκύπριες και Τουρκοκύπριες -ακαδημαϊκούς και ακτιβίστριες, μερικές από το Hands Across the Divide- που εργάζονται αποκλειστικά για την εφαρμογή του 1325 στο πλαίσιο της Κύπρου και την ενσωμάτωση των διατάξεων για την ισότητα των φύλων στην τοπική συμφωνία ειρήνης και στο μελλοντικό Σύνταγμα. Παρουσίασαν συστάσεις πολιτικής σχετικά με τη Διακυβέρνηση, την Οικονομία, την Ιθαγένεια και το Περιουσιακό, οι οποίες οδήγησαν σε πολλές συναντήσεις μεταξύ της ομάδας και των διαπραγματευτών για τη συζήτησή τους. Επίσης, η Συμβουλευτική Ομάδα για το Φύλο και το Κυπριακό Λόμπι Γυναικών άσκησαν πίεση στους ηγέτες των 2 κοινοτήτων και το 2015 ιδρύθηκε η Τεχνική Επιτροπή Ισότητας των Φύλων, η οποία έκανε ουσιαστική δουλειά και ήταν σίγουρα ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση.



Η ακαδημαϊκός, ακτιβίστρια και φεμινίστρια Μαρία Χατζηπαύλου.



Το μοντέλο της Λυσιστράτης

Όλοι γνωρίζουμε την ιστορία της Λυσιστράτης που έπεισε τις γυναίκες στην Αθήνα και στη Σπάρτη να αναλάβουν ειρηνευτική δράση, κηρύσσοντας ερωτική αποχή μέχρι να πεισθούν οι σύζυγοί τους και να αποφασίσουν τη λήξη του Πελοποννησιακού Πολέμου. Εκείνο που μάλλον δεν γνωρίζουμε είναι την επιτυχημένη εφαρμογή του μοντέλου της Λυσιστράτης σε κάποιες χώρες όπως η Κολομβία, όπου οι γυναίκες αποφάσισαν να χρησιμοποιήσουν το σώμα και τη σεξουαλικότητά τους για να πείσουν τους άνδρες να αναλάβουν δράση και να καθαρίσουν ορισμένους εμπορικούς δρόμους από τους διακινητές ναρκωτικών οι οποίοι τις παρενοχλούσαν. Τελικά οι γυναίκες της Κολομβίας πέτυχαν τον σκοπό τους. Θα μπορούσαν οι Κύπριες να πετύχουν τον στόχο της λύσης μέσα από την εφαρμογή του ειρηνευτικού μοντέλου της Λυσιστράτης; Ίσως να τον πετύχαιναν αν λειτουργούσαν αυτόνομα και έξω από τα κομματικά παιχνίδια, δήλωσε στον «Π» η ακαδημαϊκός, ακτιβίστρια και φεμινίστρια Μαρία Χατζηπαύλου.

Η κ. Χατζηπαύλου μίλησε εκ μέρους της Συμβουλευτικής Ομάδας για το Φύλο αναφέροντας ορισμένες δράσεις όπως ήταν η προσπάθεια ένταξης της έμφυλης διάστασης στις διαπραγματεύσεις. «Παρουσιάσαμε», ανέφερε, «τις προτάσεις μας στους διαπραγματευτές και των δύο πλευρών οι οποίοι έδειξαν ενδιαφέρον και έκαναν τα δικά τους σχόλια. Έτσι άρχισαν να υλοποιούνται μια σειρά δράσεις που είχαμε προτείνει, όπως η παρουσία ειδικού για τα θέματα του φύλου. Στη συνέχεια ασκήσαμε πιέσεις για να δημιουργηθεί μια τεχνική επιτροπή για τη διάσταση του φύλου και το 2010 στην έκθεσή του ο τότε γ.γ. του ΟΗΕ συμπεριέλαβε μια παράγραφο όπου έκανε αναφορά στη Συμβουλευτική Ομάδα για το Φύλο και καλούσε τους ηγέτες να λάβουν υπόψη τις προτάσεις μας». Επεσήμανε επίσης τη διαχρονική απουσία της γυναίκας από τις ειρηνευτικές διαδικασίες στο Κυπριακό με εξαίρεση, όπως είπε, τη Στέλλα Σουλιώτη που ήταν μέλος της διαπραγματευτικής ομάδας επί Μακαρίου και μετέπειτα. «Ήταν πολύ καλή αλλά δεν ήταν φεμινίστρια και δεν είχε αυτές τις ευαισθησίες στο θέμα των γυναικών», ανέφερε. Η παρουσία των γυναικών δεν είναι αρκετή εξήγησε. «Χρειάζεται», συμπλήρωσε, «να υπάρχει φεμινιστική προσέγγιση και συνειδητότητα του φύλου».

«Το Κυπριακό πρόβλημα», κατέληξε, «έχει φύλο και είναι ανδρικό. Αν το πάρουμε ιστορικά από την εποχή της ΕΟΚΑ θα δούμε ποιοι πήραν τις αποφάσεις με τον ένοπλο αγώνα κ.λπ. Κυριαρχούν οι άνδρες όπως κυριαρχεί και η ανδρική ανάλυση και προσέγγιση στο Κυπριακό. Τα τελευταία χρόνια αρχίσαμε να κάνουμε φεμινιστικές αναλύσεις στο Κυπριακό αλλά οι πολιτικοί δεν διαβάζουν τα κείμενά μας».



H ειδική αντιπρόσωπος του γενικού γραμματέα του ΟΗΕ στην Κύπρο Ελίζαμπεθ Σπέχαρ.



Η Σπέχαρ για τις Κύπριες

Κληθείσα να σχολιάσει το όλο θέμα η ειδική αντιπρόσωπος του γενικού γραμματέα του ΟΗΕ στην Κύπρο Ελίζαμπεθ Σπέχαρ δήλωσε στον «Π» ότι: «ο ΟΗΕ δεν προωθεί την ουσιαστική συμμετοχή των γυναικών στην οικοδόμηση ειρήνης για να είναι απλώς ‘πολιτικά ορθός’. Σε όλο τον κόσμο έχουμε δει θετικά αποτελέσματα όταν οι γυναίκες συμμετέχουν ενεργά και ουσιαστικά στις συζητήσεις και τη λήψη αποφάσεων σε περιοχές όπου υπάρχουν συγκρούσεις. Η Κύπρος δεν αποτελεί εξαίρεση». Εξηγώντας περαιτέρω τη μεγάλη σημασία που έχει η συμμετοχή των γυναικών στην ειρηνευτική διαδικασία η κ. Σπέχαρ είπε ότι «οι γυναίκες στην Κύπρο τείνουν να φέρνουν μαζί τους και τις προοπτικές των οικογενειών τους, των κοινοτήτων τους και της κοινωνίας στο σύνολό της - και με αυτό τον τρόπο υπάρχει η ευκαιρία για καλύτερη κατανόηση του τι έχει σημασία στην καθημερινότητα όλων των Κυπρίων».



Η ασφάλεια 

«Υπάρχουν ζητήματα πέραν της εθνικότητας που ως γυναίκες μας ενώνουν», ανέφερε στον «Π» η κ. Ρένα Χόπλαρου. «Δηλαδή», συνέχισε, «μπορεί ως γυναίκα να έχω περισσότερα κοινά με μια Τουρκοκύπρια από αυτά που μας χωρίζουν. Αν αύριο γίνει πόλεμος θα κινδυνεύουμε και οι δύο από βιασμούς, φτώχεια και διακρίσεις εντός της κοινότητάς μας. Οι πιο ευάλωτες ομάδες σε μια εμπόλεμη κατάσταση είναι οι γυναίκες και τα κορίτσια. Παρ' όλα αυτά δεν καταφέραμε να αναδείξουμε την έμφυλη διάσταση του προβλήματος και να υπερβούμε τα εθνικά στεγανά, ώστε να έρθουν στην επιφάνεια και κάποιες νέες πολιτικές ταυτότητες πέραν του εθνικού μας προβλήματος».

«Το ζήτημα της ασφάλειας», συμπλήρωσε, «συζητείται με έναν πιο στρατιωτικό τρόπο και δεν λαμβάνει υπόψη τις ανησυχίες και τους φόβους των γυναικών. Για παράδειγμα οι Τουρκοκύπριες μητέρες φοβούνται ότι τα παιδιά τους θα τύχουν δυσμενών διακρίσεων σε νοσοκομεία και άλλους κρατικούς οργανισμούς. Την ώρα δηλαδή που οι άνδρες διαπραγματευτές συζητούν για τον αριθμό των στρατευμάτων που θα παραμείνει μετά τη λύση, οι Ελληνοκύπριες μητέρες εκφράζουν φόβους για το ενδεχόμενο οι Τούρκοι στρατιώτες να παρενοχλούν τις κόρες τους».



Δύο γυναίκες μόνο στο τραπέζι, η κ. Ρένα Χόπλαρου ως επικεφαλής των διακοινοτικών επαφών του ΔΗΣΥ και η κ. Fazilet Οzdenefe του CTP.



Κόμματα boys club 

Η κ. Χόπλαρου αναφέρθηκε και στο πρότζεκτ που εφαρμόζουν σήμερα με την οικονομική υποστήριξη της Κοινοπολιτείας, το οποίο υλοποιείται μέσα από επισκέψεις σε διάφορα χωριά και τον σχηματισμό ομάδων ελεύθερης συζήτησης που αποτελούνται από γυναίκες όλων των εθνοτικών και θρησκευτικών κοινοτήτων του νησιού. «Μέσα σε αυτές τις ομάδες» εξήγησε, «συζητούμε για το πώς βιώνουν την ασφάλειά τους στην προσωπική και καθημερινή τους ζωή και πώς την αντιλαμβάνονται όταν συζητούμε το Κυπριακό. Ο στόχος μας είναι να ακουστεί η φωνή αυτών των γυναικών αλλά και να δημιουργηθεί ένα λόμπινγκ και μια συμμαχία γυναικών στην Κύπρο όπου θα προτάσσει διάφορα αιτήματα».

Σε ό,τι αφορά τα κόμματα στην Κύπρο η κ. Χόπλαρου ανέφερε ότι «οι γυναίκες μέσα σε αυτά τα boys club πρέπει συνέχεια να αποδεικνύουν την αξία τους. Υπήρχαν φορές που ήμουν η μόνη γυναίκα μέλος της αντιπροσωπείας του κόμματος. Δεν είναι εύκολο για μια γυναίκα να βιώνει μια τέτοια κατάσταση. Ο αέρας είναι απέναντί της».



Η πρώην Πρώτη Κυρία Ανδρούλλα Βασιλείου.



Ο ρόλος της Πρώτης Κυρίας 

Στο ψήφισμα 1325 του Συμβουλίου Ασφαλείας που καλεί τα κράτη να συμπεριλάβουν τις γυναίκες στις διαδικασίες ειρήνευσης αναφέρθηκε και η πρώην Πρώτη Κυρία Ανδρούλλα Βασιλείου. «Στην περίπτωση της Κύπρου», όπως είπε, «είναι λίγες οι γυναίκες που συμμετείχαν στην ομάδα εργασίας για το Κυπριακό. Ο σύζυγός μου είχε εντάξει στη διαπραγματευτική του ομάδα τη Στέλλα Σουλιώτη και τη συνταγματολόγο Claire Palley».

Αναφερόμενη στη δική της περίπτωση ως Πρώτη Κυρία, η κ. Βασιλείου είπε ότι δεν είχε λόγο στα θέματα του Κυπριακού και βίωνε ως θεατής την όλη διαδικασία των συνομιλιών. Μάλιστα θυμήθηκε εκείνο τον πολύ δύσκολο, όπως τον χαρακτήρισε, μήνα στη Νέα Υόρκη όπου πραγματοποιούνταν διαπραγματεύσεις μεταξύ του Γιώργου Βασιλείου και του Ραούφ Ντενκτάς με τον γ.γ. του ΟΗΕ Πέρες ντε Κουεγιάρ και παρακολουθούσε σιωπηλή κάθε απόγευμα τις συζητήσεις που λάμβαναν χώρα μεταξύ του πρώην Προέδρου Γιώργου Βασιλείου, της διαπραγματευτικής του ομάδας και των αρχηγών των κομμάτων. «Δεν ήταν εύκολο», είπε, «για εμένα που είχα την άποψή μου και ήμουν πολιτικοποιημένη να παρακολουθώ σιωπηλή τη διαδικασία».

Ερωτηθείσα κατά πόσο μια γυναίκα σύζυγος Προέδρου της Δημοκρατίας μπορεί να διαδραματίσει κάποιο ρόλο στη διαδικασία διαπραγματεύσεων η κ. Βασιλείου απάντησε ότι το Σύνταγμα δεν προβλέπει κάτι τέτοιο και άρα δεν μπορεί να έχει ρόλο και λόγο μια Πρώτη Κυρία. Ως σύζυγος του Προέδρου μπορεί να ακούσει τους προβληματισμούς του και να εκφράσει την άποψή της αλλά μέχρι εκεί. «Θα μπορούσαν όμως να έχουν θετική επίδραση οι καλές σχέσεις μεταξύ των συζύγων των δύο ηγετών αλλά και πάλι δεν πρέπει να καλλιεργούμε ψευδαισθήσεις», κατέληξε η κ. Βασιλείου.



Η πρώην υπουργός Εξωτερικών Ερατώ Κοζάκου Μαρκουλλή.



Μια γυναίκα υπουργός Εξωτερικών

Όλα αυτά τα χρόνια βλέπουμε τα πράγματα μέσα από έναν ανδρικό φακό, δήλωσε στον «Π» η πρώην υπουργός Εξωτερικών Ερατώ Κοζάκου Μαρκουλλή. Και πρόσθεσε ότι «η διαδικασία λύσης του Κυπριακού ήταν πάντοτε ανδροκρατούμενη». Κληθείσα να σχολιάσει το γεγονός ότι ήταν μια γυναίκα υπουργός Εξωτερικών, η κ. Μαρκουλλή επεσήμανε το γεγονός ότι την κυβερνητική ατζέντα καθορίζει ο εκάστοτε Πρόεδρος, ο οποίος ήταν άνδρας σε όλες τις προεδρικές θητείες από το 1960 μέχρι σήμερα. «Δεν είχαμε ποτέ», ανέφερε, «γυναίκα Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας».

«Υπάρχουν προβλήματα», συνέχισε, «στην προσέγγιση του Κυπριακού μέσα από την κοινοτική οπτική, βλέποντας τα πράγματα περισσότερο εθνικιστικά παραβλέποντας τα προβλήματα που υπάρχουν στις κοινωνίες της κάθε κοινότητας, όπως είναι για παράδειγμα οι διακρίσεις με βάση το φύλο. Αν και έχουν γίνει πάρα πολλές εισηγήσεις από την Τεχνική Επιτροπή για την Ισότητα των Φύλων, ουδέποτε στις διαπραγματεύσεις για το Κυπριακό τέθηκαν αυτά τα ζητήματα. Όλες οι εισηγήσεις έμειναν στα συρτάρια. Και δεν μιλάμε μόνο για την ισότητα μεταξύ γυναίκας και άνδρα αλλά για την οπτική του φύλου που διαπερνά όλα τα θέματα. Για παράδειγμα οι γυναίκες πώς τη βιώνουν την ασφάλεια; Μέσα από μια μιλιταριστική προσέγγιση όπως τη βλέπουν οι άνδρες ή υπάρχουν άλλα θέματα ασφάλειας που ανησυχούν περισσότερο τη γυναίκα; Επειδή λοιπόν όλοι οι ηγέτες αλλά και όλοι οι διαπραγματευτές μέχρι σήμερα ήταν άνδρες αυτά τα ζητήματα δεν έχουν τεθεί ακόμη».



Η Καίτη Κληρίδου ίδρυσε και υπήρξε επικεφαλής της Γραμματείας Κοινοτικής Επαναπροσέγγισης και της Ενδυνάμωσης της Κοινωνίας των Πολιτών του ΔΗΣΥ.



«Φταίει ο τρόπος σκέψης»

Βέβαια η Καίτη Κληρίδη εξέφρασε διαφορετική άποψη για το θέμα της συμμετοχής των γυναικών στην ειρηνευτική διαδικασία, λέγοντας ότι ναι μεν θα είναι ένα πολύ θετικό στοιχείο και θα βοηθήσει τη διαδικασία αλλά δεν θα λύσει το πρόβλημα. «Ας μην έχουμε ψευδαισθήσεις», ανέφερε. «Το πρόβλημα», σημείωσε, «έγκειται στον τρόπο σκέψης της κοινωνίας, ανδρών και γυναικών. Η λύση του Κυπριακού θα επιτευχθεί μέσα από αλλαγές στην εκπαίδευση, ώστε να μάθουν οι πολίτες να σκέφτονται και την άλλη πλευρά και να σταματήσουν να θεωρούν ότι έχουν σε όλα δίκιο». Το Κυπριακό, όπως είπε, δεν αφορά τόσο τα θέματα του φύλου όσο τα προβλήματα που δημιουργεί σε μια κοινωνία ο εθνικισμός.