Απουσιάζει η κουλτούρα ανθρωπίνων δικαιωμάτων

Δεν υπάρχει, δυστυχώς, κουλτούρα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τόσο σε αρμόδια θεσμικά όργανα του κράτους, όσο και ευρύτερα στην κυπριακή κοινωνία, και αυτό το βιώνουμε και στην αντιμετώπιση της πανδημίας του κορωνοϊού», παρατηρεί σε συνέντευξή του στον «Π» ο Αριστοτέλης Κωνσταντινίδης, αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Δικαίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Τμήμα Νομικής του Πανεπιστημίου Κύπρου.

Τονίζει ότι αυτή είναι και η κεντρική διαπίστωση του προσχεδίου της πρώτης Εθνικής Στρατηγικής για την Προστασία και Προώθηση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στην Κύπρο, που μετά από πρόταση του Υπουργικού Συμβουλίου ετοίμασε και παρουσίασε ο ίδιος πριν έναν χρόνο ακριβώς σε ημερίδα που συνδιοργάνωσαν στις 10 Δεκεμβρίου 2019 στη Λευκωσία το Υπουργείο Δικαιοσύνης, η Αστυνομία και ο Παγκύπριος Δικηγορικός Σύλλογος με την ευκαιρία της Παγκόσμιας Ημέρας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, που είναι η 10η Δεκεμβρίου κάθε χρόνου.

Ο καθηγητής αναφέρει ότι αυτή τη στιγμή το προσχέδιο «βρίσκεται στο τελικό στάδιο έγκρισης από την αρμόδια διυπουργική επιτροπή (αποτελούμενη από τους υπουργούς Παιδείας, Εσωτερικών και Εργασίας) πριν πάει στο Υπουργικό Συμβούλιο για τελική έγκριση», και ανέφερε ότι «υπήρξε καθυστέρηση στη διαδικασία έγκρισής του, πιθανόν λόγω της πανδημίας». Χαρακτηριστικά, είπε ότι «όταν απουσιάζει η δικαιωματική προσέγγιση ευάλωτων ομάδων και κοινωνικών προβλημάτων, δημιουργούνται δυσλειτουργίες και συνεχίζονται παθογένειες».


Πανδημία και απαγορεύσεις

Δίνοντας μία αναλυτική περιγραφή της κατάστασης σε σχέση με την πανδημία, ο καθηγητής Κωνσταντινίδης μας είπε ότι «τα αρμόδια κρατικά όργανα δεν έθεσαν στο επίκεντρο τις αρχές ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά υπήρξε μία αποκλειστικά υγειονομική προσέγγιση χωρίς να ληφθούν υπόψη κάποιες αρχές ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως πρωτίστως η αρχή της αναλογικότητας, σύμφωνα με την οποία επιτρέπονται μεν περιορισμοί στα ανθρώπινα δικαιώματα για σκοπούς δημοσίου συμφέροντος, όπως είναι η προστασία της δημόσιας υγείας, όχι όμως η εξουδετέρωση του πυρήνα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ιδιαίτερα στο πρώτο κύμα της πανδημίας οι αρχές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ήταν «εκτός κάδρου», τόσο για τα θεσμικά όργανα, όσο και ευρύτερα στην κοινωνία. Στο πρώτο κύμα υπήρξαν υπερβολικές και μακρόχρονες απαγορεύσεις που δεν επιβλήθηκαν στα πλείστα άλλα κράτη της Ευρώπης, όπως και έντονη και αυστηρή καταστολή, και επιβολή προστίμου, χωρίς συχνά να υπάρχει επικίνδυνη συμπεριφορά για τη δημόσια υγεία. Στο δεύτερο κύμα που βιώνουμε τώρα, έχουν απαγορευθεί επ’ αόριστον οι διαδηλώσεις, ακόμα κι αν γίνονται με μάσκες και κρατούνται αποστάσεις, ενώ ταυτόχρονα επιτρέπονται πλείστες άλλες δραστηριότητες που συνεπάγονται συνωστισμό, ακόμη και σε κλειστούς χώρους». Στο σημείο αυτό επεσήμανε ότι «ενώ υπάρχουν προβληματικές απαγορεύσεις, παρατηρούνται βελτιώσεις στην προσέγγιση σε αυτό το δεύτερο κύμα που συνάδουν με την αρχή της αναλογικότητας, όπως η κλιμάκωση των μέτρων, οι εξαιρέσεις σε μέτρα, περισσότερη ενημέρωση, επιστημονική και στατιστική τεκμηρίωση στα πλείστα μέτρα».


Τα θετικά βήματα

Ο καθηγητής επεσήμανε κάποιες βελτιώσεις που έχουν σημειωθεί το τελευταίο διάστημα στην Κύπρο και σε άλλα θέματα στο κεφάλαιο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. «Έχουν γίνει κάποια θετικά βήματα στην έμφυλη ισότητα», είπε, και ανέφερε ως παραδείγματα την πρόσφατη λειτουργία του Σπιτιού της Γυναίκας και την ψήφιση νόμου ενάντια στον σεξισμό. «Αλλά», πρόσθεσε, «αυτά είναι προς το παρόν αποσπασματικά, χρειάζεται ολιστική αναδιαμόρφωση του νομικού και του θεσμικού πλαισίου που να συνάδει πλήρως με τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης». Τόνισε, πάντως, «ως πολύ θετικό το ότι συνεχίζεται η πολύ καλή, ανθρωποκεντρική διαχείριση και μία δικαιωματική προσέγγιση στις φυλακές». Την περίπτωση των φυλακών την είχε παρουσιάσει και στο προσχέδιό του στην περσινή ημερίδα, ως «success story», αναφερόμενος στη μεγάλη αλλαγή που επήλθε στο σωφρονιστικό ίδρυμα προς την κατεύθυνση του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των κρατουμένων μετά την ανάληψη της διοίκησης από τη σημερινή διευθύντρια Άννα Αριστοτέλους και την ομάδα της.


Όχι στο φιλανθρωπικό μοντέλο

Υπενθυμίζουμε ότι στο κείμενο του προσχεδίου της Εθνικής Στρατηγικής που ο καθηγητής Αριστοτέλης Κωνσταντινίδης ετοίμασε -όπως υπογραμμίζεται- στη βάση των σύγχρονων αρχών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, σύμφωνα με τις συνταγματικές, ενωσιακές και διεθνείς υποχρεώσεις της Κύπρου, μετά και από διαβούλευση με μη κυβερνητικές οργανώσεις, περιγράφεται αρχικά η κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Κύπρο σήμερα και διαπιστώνεται ένα «ικανοποιητικό και διαρκώς βελτιούμενο νομοθετικό πλαίσιο», αλλά και «θεσμικές αδυναμίες και ελλείψεις κατά την εφαρμογή (π.χ. μικρός αριθμός καταδικαστικών αποφάσεων), ιδίως σε θέματα διακρίσεων και ευάλωτων ομάδων». Επίσης, διαπιστώνεται «απουσία δικαιωματικής κουλτούρας σε τμήματα του κρατικού μηχανισμού (έλλειψη εκπαίδευσης στα ανθρώπινα δικαιώματα, κατεστημένες νοοτροπίες, στερεοτυπικές αντιλήψεις, υποστελέχωση, απουσία αποτελεσματικού συντονισμού κ.ά.)» και τονίζεται η ανάγκη για εμπέδωση «δικαιωματικής προσέγγισης ενάντια στο 'φιλανθρωπικό μοντέλο' αντιμετώπισης των ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού. Ακόμα, γίνεται αναφορά στο Κυπριακό, και ιδιαίτερα στις πτυχές που αφορούν τους εγκλωβισμένους, τους αγνοούμενους και το περιουσιακό σε σχέση με την καταπάτηση στοιχειωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων συμπατριωτών μας από την κατοχική Τουρκία.