Η πανδημία αποκαλύπτει την ανισότητα των φύλων

Η πανδημία έπληξε περισσότερο τις γυναίκες, αντίθετα με την οικονομική κρίση που είχε πλήξει περισσότερο «ανδροκρατούμενα» επαγγέλματα, στοιχειοθετεί μέσα από σχετική εμπεριστατωμένη μελέτη της η πρόεδρος του Ιδρύματος Προώθησης Ισότητας «Υπατία», εμπειρογνώμονας σε θέματα φύλου δρ Άννα Πηλαβάκη. Τονίζει στη μελέτη της που εκδόθηκε τον Ιούλιο του 2020 με τίτλο «Οι έμφυλες επιπτώσεις της πανδημίας Covid-19» ότι το φαινόμενο αυτό «δεν οδήγησε μόνο στην απώλεια των μισθών και στον περιορισμό των ανθρώπων στο σπίτι, αλλά και στην εμφάνιση έντονων ανισοτήτων και διακρίσεων, τόσο στην Κύπρο όσο και στις άλλες χώρες».

 Εργαζόμενες και οικιακό φορτίο

 Επισημαίνεται στη μελέτη ότι «η εμφάνιση της πανδημίας συνοδεύτηκε από την απαγόρευση της κυκλοφορίας, το κλείσιμο των περισσότερων επιχειρήσεων, των σχολείων, των νηπιαγωγείων και των βρεφονηπιοκομικών σταθμών» και ότι δημιούργησε καταστάσεις στις οποίες «οικογένειες με μικρά ή και μεγάλα παιδιά ήταν υποχρεωμένες να είναι μαζεμένες σε διαμερίσματα, χωρίς αυλή ή βεράντα και χωρίς κάποιο χώρο για να παίξουν και να εκτονωθούν τα παιδιά τους. Πολλές οικογένειες χωρίς καμία αποταμίευση, με χρέη σε τράπεζες», συνεχίζει η μελέτη, «βρέθηκαν ξαφνικά να εξαρτώνται από επιδόματα του 60% του μισθού τους ή και καθόλου εάν ήταν νεοπροσληφθέντες/θείσες. Οι εργαζόμενες μητέρες με την εξ αποστάσεως εργασία, για όσες εργάζονταν με αυτόν τον τρόπο και ιδιαίτερα στη δημόσια υπηρεσία, αναγκάζονται να εργάζονται από το σπίτι, έχοντας τα παιδιά τους μαζί τους και να εξοντώνονται στον διπλό ή τριπλό ρόλο τους ως εργαζόμενες, μητέρες και οικοκυρές ταυτόχρονα. Αυτό αύξησε την απλήρωτη φροντίδα και το οικιακό φορτίο των γυναικών στο σπίτι, καθιστώντας τες λιγότερο ικανές να αναλάβουν ή να εξισορροπήσουν την αμειβόμενη εργασία».

Όταν οι αδικίες μεγαλώνουν

Η δρ Πηλαβάκη προσθέτει ότι «την ίδια στιγμή, με την πλειοψηφία των εργαζομένων να είναι γυναίκες, ο τομέας της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, το λιανικό εμπόριο, οι φούρνοι και άλλες επιχειρήσεις πρώτης ανάγκης που ήταν ανοικτές έθεταν σε άμεσο κίνδυνο τις γυναίκες αυτές και τις οικογένειές τους. Η πανδημία τελικά έπληξε περισσότερο τις γυναίκες, αντίθετα με την οικονομική κρίση που είχε πλήξει περισσότερο 'ανδροκρατούμενα' επαγγέλματα. Όπως αναφέρει το UN Women, οι άτυπες γυναίκες, οι μετανάστες/στριες, οι νέοι/ες και οι φτωχότερες στον κόσμο, μεταξύ άλλων ευάλωτων ομάδων, είναι πιο ευαίσθητες σε απολύσεις και περικοπές θέσεων εργασίας. Η ανεργία αυξήθηκε από 11,5% τον Φεβρουάριο σε 32,2% τον Απρίλιο. Οι γυναίκες θα πληγούν δυσανάλογα περισσότερο από την οικονομική ύφεση του κορωνοϊού παρά οι άνδρες και αυτό θα καθυστερήσει περαιτέρω τη γεφύρωση του έμφυλου χάσματος στις αμοιβές και γενικότερα της έμφυλης ανισότητας σε όλους τους τομείς. Ενώ οι γυναίκες εκπροσωπούνται υπερβολικά στην πρώτη γραμμή της καταπολέμησης της πανδημίας, εντούτοις θα υποφέρουν σοβαρότερα από την κοινωνικοοικονομική κρίση που θα ακολουθήσει, σε αντίθεση με προηγούμενες οικονομικές κρίσεις. Στην ΕΕ το 76% των εργαζομένων στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης είναι γυναίκες, αλλά και σε άλλες βασικές θέσεις εργασίας, όπως ταμίες σουπερμάρκετ, όπου οι γυναίκες αποτελούν το 82% όλων των ταμιών στην ΕΕ, σύμφωνα με στοιχεία που συγκεντρώθηκαν από το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων (EIGE). Στον τομέα του τουρισμού, που ακόμα υποφέρει, με βάση μελέτες καταδεικνύεται ότι οι γυναίκες είναι ήδη πιο πιθανό να βρίσκονται σε προσωρινή, μερική απασχόληση και επισφαλή απασχόληση, να λαμβάνουν χαμηλότερες αμοιβές και να έχουν ασθενέστερη κοινωνική προστασία. Το βάρος είναι επίσης ιδιαίτερα υψηλό για τους μονογονείς. Οι γυναίκες αποτελούν σχεδόν το 85% όλων των μονογονεϊκών οικογενειών στην ΕΕ και σχεδόν οι μισές μονογονεϊκές οικογένειες κινδυνεύουν ήδη από φτώχεια ή κοινωνικό αποκλεισμό, προειδοποίησε το EIGE. Η πανδημία της Covid-19 αποκαλύπτει ασταμάτητα την ανισότητα των φύλων σε όλα τα σχήματα και τις μορφές της και με αυτόν τον τρόπο οι υπάρχουσες αδικίες επιδεινώνονται με ταχύ ρυθμό. Η απουσία της ένταξης της διάστασης του φύλου στις δημόσιες πολιτικές σημαίνει ότι λαμβάνονται αποφάσεις χωρίς να αποτελέσει παράγοντα ανάλυσης ο αντίκτυπος των αποφάσεων αυτών και στα δύο φύλα. Σε αυτή την πανδημία φυσικά έγιναν όλα τόσο γρήγορα, που τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο λήφθηκαν πολλές αποφάσεις μέσα σε λίγες ημέρες, χωρίς να διερευνηθούν σε βάθος οι επιπτώσεις τους σε διάφορα επίπεδα, συμπεριλαμβανομένης και της έμφυλης διάστασης».

Σεξουαλική και αναπαραγωγική υγεία

Η μελέτη περιλαμβάνει αναλυτική περιγραφή των επιπτώσεων της πανδημίας ανά θεματική ενότητα. Σε ό,τι αφορά την υγεία, επισημαίνεται μεταξύ άλλων ότι οι ανησυχίες στον ιατρικό κόσμο σχετικά με την Covid-19 είναι πολλές και «μεταξύ αυτών είναι η έλλειψη κατανόησης για το πώς ο ιός μπορεί να επηρεάσει διαφορετικά τις γυναίκες και τους άνδρες και πώς αυτή η έλλειψη μπορεί να εμποδίσει την παροχή της πιο κατάλληλης και εξατομικευμένης φροντίδας για όλους τους ασθενείς με Covid-19». Σε ό,τι αφορά τη σεξουαλική και αναπαραγωγική υγεία, τονίζεται ότι «όταν τα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης είναι υπερβολικά φορτισμένα και οι πόροι ανακατανέμονται για την αντιμετώπιση της πανδημίας, αυτό μπορεί να διαταράξει περαιτέρω τις υπηρεσίες υγείας που είναι μοναδικές για την ευημερία των γυναικών και των κοριτσιών, όπως η υγειονομική περίθαλψη πριν και μετά τον τοκετό, η πρόσβαση σε ποιοτικές υπηρεσίες σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας, η φροντίδα διάσωσης της ζωής τους και η υποστήριξη για τις επιζώσες από έμφυλη βία». Σε σχέση με τους επαγγελματίες υγείας, αναφέρεται στη μελέτη ότι «οι γυναίκες αποτελούν τη μεγάλη πλειονότητα των επαγγελματιών υγείας και κοινωνικής φροντίδας, περίπου το 70%, ειδικά ως νοσοκόμες, μαίες και εργαζόμενες στον τομέα της υγείας, και αντιπροσωπεύουν την πλειονότητα του προσωπικού παροχής υπηρεσιών σε εγκαταστάσεις υγείας ως καθαρίστριες, στα πλυντήρια και ως φροντίστριες. H εμπειρία από προηγούμενες επιδημίες (π.χ. SARS) σύμφωνα με τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας δείχνει ότι το 20% όσων νοσούν είναι επαγγελματίες υγείας με κίνδυνο τη μετάδοση του ιού και στα μέλη της οικογένειάς τους, περιλαμβανομένων των παιδιών τους».

 Περί οικονομικών προβλημάτων

Σχεδόν το 40% των ανθρώπων στην Ευρώπη αναφέρουν ότι η οικονομική τους κατάσταση είναι χειρότερη από ό,τι πριν από την πανδημία, σύμφωνα με μελέτη σχετικά με τα οικονομικά προβλήματα λόγω Covid-19. Όσον αφορά δε την απασχόληση, η μελέτη περιλαμβάνει αποτελέσματα έρευνας του Ελληνο-Αμερικανικού Εμπορικού Επιμελητηρίου που πραγματοποιήθηκε μεταξύ Απριλίου-Μαΐου 2020 σε συνεργασία με την Επιτροπή Women in Business (WIB) για τις επιπτώσεις του κορωνοϊού στην καθημερινότητα αλλά και στην εργασία, σύμφωνα με τα οποία «οι γυναίκες φαίνεται ότι επιβαρύνθηκαν περισσότερο από την εμφάνιση και την ταχύτατη εξάπλωση της Covid-19» και «αν και οι συνέπειες της πανδημίας θα πλήξουν όλους τους ανθρώπους, περισσότερο αντιμέτωπες με την ανεργία θεωρείται ότι θα βρεθούν οι γυναίκες».

Για το θέμα της συμφιλίωσης οικογενειακών και εργασιακών ευθυνών, η δρ Πηλαβάκη αναφέρεται στα συμπεράσματα σχετικής έρευνας του Ελληνο-Αμερικανικού Εμπορικού Επιμελητηρίου, που συστήνει μεταξύ άλλων ότι αυτή την περίοδο της κρίσης λόγω πανδημίας «θα πρέπει να γίνουν καίρια βήματα για την ενδυνάμωση, την ενίσχυση και την ενθάρρυνση της γυναικείας απασχόλησης. Ταυτόχρονα θα πρέπει να γίνουν βήματα ώστε η ενασχόληση των γυναικών με τη μη αμειβόμενη εργασία στο σπίτι, με τη φροντίδα των παιδιών και των ηλικιωμένων, να μην γίνεται τροχοπέδη στη δική τους επαγγελματική και προσωπική εξέλιξη».

 Οι ευάλωτες ομάδες πληθυσμού

Η μελέτη περιλαμβάνει περιγραφή των επιπτώσεων της πανδημίας στους/στις μετανάστες/στριες, στις οικιακές εργαζόμενες και σε άλλες ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού. Αναφέρει μεταξύ άλλων ότι «οι αναφορές τεκμηριώνουν τα αυξανόμενα επίπεδα διακρίσεων και ξενοφοβίας εναντίον των μεταναστών/στριών και σε ορισμένες περιπτώσεις επισιτιστική ανασφάλεια, απολύσεις, επιδείνωση των συνθηκών εργασίας, συμπεριλαμβανομένων της μείωσης ή της μη πληρωμής των μισθών, των περιορισμένων ή ανεπαρκών συνθηκών διαβίωσης και των αυξημένων περιορισμών στις μετακινήσεις ή στις αναγκαστικές επιστροφές (όπου μπορεί να είναι στιγματισμένοι/ες ως φορείς του ιού). Στην Κύπρο παρατηρήθηκε έντονα το φαινόμενο απόλυσης οικιακών και άλλων εργαζόμενων λόγω της καραντίνας και της αναστολής λειτουργίας της πλειονότητας των επιχειρηματικών μονάδων, χωρίς ωστόσο να υπάρχει σχετική μέριμνα για λήψη επιδομάτων ή βοήθειας σε τρόφιμα, ρουχισμό και/ή στέγασή τους. Δυστυχώς, οι μετανάστριες οικιακές εργαζόμενες είναι πιο εκτεθειμένες από το ντόπιο προσωπικό με παραβιάσεις των ανθρωπίνων και εργασιακών δικαιωμάτων, ιδίως λόγω των μειονεκτημάτων που οφείλονται σε ρατσιστικές στερεότυπες αντιλήψεις, στην έλλειψη μηχανισμών προστασίας και βοήθειας τόσο στις χώρες προορισμού όσο και στις χώρες αποστολής και στις αρνητικές συνέπειες που συνδέονται με την ανεπίσημη οικιακή εργασία. Ορισμένες ομάδες χρειάζονται πρόσθετη υποστήριξη, όπως τα ηλικιωμένα άτομα που ζουν μόνα τους και οι µονογονεϊκές οικογένειες που προσπαθούν να αντεπεξέλθουν, και που οι δύο κατηγορίες είναι δυσανάλογα πιθανό να είναι γυναίκες. Μια άλλη ευπαθής ομάδα είναι οι γυναίκες μετανάστες ή χωρίς έγγραφα που μπορεί να ανησυχούν για πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας ή χρειάζονται γλωσσική υποστήριξη για να κατανοήσουν ακόμα και τις διάφορες κυβερνητικές εγκυκλίους που εκδίδονται και αφορούν απαγορευτικά και περιοριστικά μέτρα λόγω κορωνοϊού . Οι γυναίκες με ευθύνες φροντίδας, άτυποι/ες εργαζόμενοι/ες, οικογένειες χαμηλού εισοδήματος και νέοι βρίσκονται υπό ιδιαίτερη πίεση».

 Καταφύγια για θύματα βίας

Σε ό,τι αφορά τη βία κατά των γυναικών, η μελέτη επισημαίνει ότι «η τρέχουσα κατάσταση με την πανδημία και τον υποχρεωτικό περιορισμό στο σπίτι δυστυχώς απέδειξε ότι για πολλές γυναίκες η παραμονή στο σπίτι δεν σημαίνει ότι μένουν ασφαλείς. Οι αναφορές για ενδοοικογενειακή κακοποίηση», συνεχίζει, «έχουν αυξηθεί σε όλες τις χώρες, όπως και στην Κύπρο, πέραν του 30%. Μία από τις πιο επείγουσες δράσεις που πρέπει να αναλάβουν τα κράτη είναι να διαθέτουν επαρκείς και κατάλληλες εγκαταστάσεις σε θύματα βίας, για εκείνες τις γυναίκες που πρέπει να ξεφύγουν από μια επικίνδυνη κατάσταση στο σπίτι, να διασφαλίσουν ότι οι ΜΚΟ και τα καταφύγια έχουν τους πόρους για να δημιουργήσουν επιπλέον χώρο, να έχουν περισσότερες ώρες λειτουργίας για τις τηλεφωνικές γραμμές βοήθειας και τεχνογνωσία για σύνδεση στο διαδίκτυο».

Για μια ευημερούσα κοινωνία

Η δρ Άννα Πηλαβάκη αναφέρει συμπερασματικά στη μελέτη της ότι «η κρίση της πανδημίας πρέπει να είναι μια ευκαιρία για να συνειδητοποιήσουμε περισσότερο τι δημόσιες υποδομές έχουμε στην υγεία, την εκπαίδευση και γενικότερα χρειαζόμαστε μια συνεχή εκτίμηση για το ποιες είναι οι βασικές υπηρεσίες και ανάγκες της κοινωνίας μας. Σε επίπεδο υγειονομικό τα στατιστικά στοιχεία από ολόκληρο τον κόσμο καταδεικνύουν ότι ο νέος κορωνοϊός χτυπάει περισσότερο τους άνδρες, όμως σε επίπεδο οικονομικό, από την αγορά εργασίας μέχρι τον επιχειρηματικό στίβο, οι γυναίκες είναι αυτές που καλούνται να σηκώσουν το μεγαλύτερο βάρος των συνεπειών της πανδημίας. Σε παγκόσμιο επίπεδο, περίπου το 70% των εργαζομένων στον τομέα της υγείας είναι γυναίκες, γεγονός που τις κάνει πιο εκτεθειμένες στην πανδημία. Η ίση συμμετοχή των γυναικών στην οικονομική και κοινωνική ζωή είναι απαραίτητη για την πρόληψη και την παροχή βοήθειας στις κοινωνίες μετάβασης από την ευθραυστότητα. Η επένδυση στη φωνή και στην αντιπροσώπευση των γυναικών, καθώς και η προώθηση της πλήρους κοινωνικής και οικονομικής τους ένταξης σε αυτές τις πιο δύσκολες συνθήκες θα είναι απαραίτητες για να βοηθήσουν τις χώρες να βγουν από την κρίση της Covid-19 και να θέσουν τα θεμέλια για πιο περιεκτική, ανθεκτική, ειρηνική και ευημερούσα κοινωνία».