Κορωνοϊός: Μέσα από τα μάτια του προσωπικού πρώτης γραμμής

Με το βλέμμα στραμμένο στα νοσοκομεία και τις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας εκτυλίσσεται σε ολόκληρη την υφήλιο το δεύτερο κύμα της πανδημίας. Πλέον οι επιδημιολόγοι δεν βλέπουν κρούσματα αλλά νοσηλείες και εισαγωγές στις ΜΕΘ, με το σύστημα υγείας της Κύπρου να έχει ακόμα αντοχές. Το σύστημα όμως δεν «στέκει» από μόνο του. Το «σηκώνουν» στις πλάτες τους οι γιατροί, οι νοσηλευτές και το παραϊατρικό προσωπικό οι οποίοι τους τελευταίους εννέα μήνες εργάζονται ασταμάτητα κάτω από αντίξοες συνθήκες. Το ζήτημα όμως είναι τι επιπτώσεις έχει αυτό ως προς την ψυχοσύνθεση των συγκεκριμένων ατόμων. Μια νέα έρευνα του ΤΕΠΑΚ έρχεται να μελετήσει την ψυχοκοινωνική επιβάρυνση των νοσηλευτών συγκεκριμένα που εργάζονται σε μονάδες Covid-19 στην Κύπρο.

 Συναισθηματική εξάντληση

Προηγούμενες μελέτες έδειξαν ότι οι νοσηλευτές στις μονάδες SARS κατά την επιδημία του 2003 βίωναν υψηλότερη εργασιακή ένταση συγκριτικά με τους νοσηλευτές που εργάζονταν σε μονάδες που δεν παρείχαν φροντίδα σε νοσούντες με SARS. Στη μελέτη του ΤΕΠΑΚ παρουσιάστηκαν δεδομένα αναφορικά με τη διερεύνηση της σχέσης κοινωνικο-δημογραφικών χαρακτηριστικών και δεικτών ψυχοκοινωνικής επιβάρυνσης νοσηλευτών σε μονάδες Covid-19 στην Κύπρο. Βάσει των αποτελεσμάτων φάνηκε ότι η συναισθηματική εξάντληση των συμμετεχόντων ήταν σχετικά υψηλή, όπως όμως σχετικά υψηλή ήταν και η ικανοποίηση από την εργασία και η ικανοποίηση από την παρεχόμενη φροντίδα. Η συναισθηματική εξάντληση ήταν υψηλότερη στις δομές με περισσότερους από πέντε θανάτους την ημέρα, ενώ φάνηκε ότι επηρεάζονται περισσότερο οι νοσηλευτές από ό,τι οι προϊστάμενοι. Αυτό προκύπτει εξαιτίας της αμεσότητας στη σχέση νοσηλευτή-ασθενή, η οποία επηρεάζει άμεσα την ψυχολογία των νοσηλευτών. Επιπλέον, η έρευνα αποκάλυψε διαφορά στην ψυχολογική εξάντληση στους συμμετέχοντες των νοσηλευτηρίων της Λευκωσίας, συγκριτικά με εκείνους της Αμμοχώστου. Δεδομένου ότι στο Γενικό Νοσοκομείο Αμμοχώστου εδράζεται το νοσοκομείο αναφοράς, η κόπωση και η ψυχολογική εξάντληση του προσωπικού πρώτης γραμμής διαφέρει.

 Επαγγελματική εξουθένωση

Κατά τη διάρκεια του πρώτου κύματος της πανδημίας το νοσηλευτικό προσωπικό των μονάδων Cοvid στην Κύπρο αν και βίωνε υψηλής έντασης στρες, ωστόσο αυτή η ένταση δεν φάνηκε είτε να μεταφράζεται σε επαγγελματική εξουθένωση λόγω της ταυτόχρονα υψηλής ικανοποίησης από την παρεχόμενη φροντίδα και της υψηλής εργασιακής ικανοποίησης. Ωστόσο, όπως διαφαίνεται όσο οι συνθήκες εργασίας παραμένουν πιεστικές, κλιμακώνονται περαιτέρω τα βιώματα συναισθηματικής με ταυτόχρονη μείωση της ικανοποίησης από την παρεχόμενη φροντίδα και την εργασιακή ικανοποίηση, συνθήκες που οδηγούν σε επαγγελματική εξουθένωση. Η επαγγελματική εξουθένωση είναι μια κατάσταση που επηρεάζει με δυσμενή τρόπο την ασφάλεια και την ποιότητα των υπηρεσιών υγείας, την ποιότητα ζωής και την υγεία των εργαζομένων, και για την αναστροφή της οποίας  απαιτούνται μακροχρόνιες παρεμβάσεις με υψηλό κόστος. Η ικανοποίηση των συμμετεχόντων από την παρεχόμενη πληροφόρηση σχετικά την κατάσταση της πανδημίας από τη διοίκηση των νοσηλευτηρίων ήταν κάτω του μετρίου, ενώ μέτρια προς υψηλή ήταν η ικανοποίηση από τον παρεχόμενο προστατευτικό εξοπλισμό έναντι του ιού. Υψηλή όμως ήταν και η δυσφορία από τον αντιλαμβανόμενο κοινωνικό στιγματισμό λόγω της εργασίας των συμμετεχόντων σε δομή Covid. O αυτό-αντιλαμβανόμενος στιγματισμός ήταν υψηλότερος στις γυναίκες και στους προϊστάμενους νοσηλευτικούς λειτουργούς, δεδομένα που σκιαγραφούν ξανά πού πρέπει να δοθεί έμφαση αναφορικά με σχετικές παρεμβάσεις. Μάλιστα, ο αυτό-αντιλαμβανόμενος στιγματισμός σχετίστηκε ισχυρά και θετικά με τη συναισθηματική εξάντληση, γεγονός που υποδηλώνει την ανάγκη εγγραμματισμού του γενικού πληθυσμού αναφορικά με την πανδημία και τους τρόπους μετάδοσης του ιού προκειμένου να προστατευτεί το προσωπικό υγείας από τέτοιες συμπεριφορές. Η ικανοποίηση από την παρεχόμενη πληροφόρηση και από τον προστατευτικό εξοπλισμό σχετίζονταν θετικά και ισχυρά με τη συνολική επαγγελματική ικανοποίηση και την ικανοποίηση από την παρεχόμενη φροντίδα. Με δεδομένο ότι η υψηλή επαγγελματική ικανοποίηση και η ικανοποίηση από την ποιότητα της παρεχόμενης φροντίδας είναι τα «αντίδοτα για την επαγγελματική εξουθένωση, μέρος των παρεμβάσεων οργανωτικής ενδυνάμωσης προτείνεται να στοχεύουν στην προαγωγή της αμεσότητας της παροχής έγκαιρης και έγκυρης πληροφόρησης από τους προϊστάμενους και επικεφαλής των νοσηλευτηρίων προς το προσωπικό των μονάδων Covid, αλλά και επαρκούς και κατάλληλου ατομικού προστατευτικού εξοπλισμού. Η πρόσβαση στην πληροφόρηση και στις υλικο-τεχνικές υποδομές συνιστά βασικό πυλώνα των παρεμβάσεων οργανωτικής ενδυνάμωσης.

 Μετα-τραυματικές διαταραχές

Προηγούμενα δεδομένα δείχνουν μεγαλύτερη συχνότητα συμπτωμάτων κατάθλιψης, μετα-τραυματικής διαταραχής και διαταραχών ύπνου στους νοσηλευτές που εργάζονταν σε μονάδες SARS, η συγκεκριμένη ομάδα διερεύνησε την ένταση συμπτωμάτων δευτερογενούς μετα-τραυματικής συνδρομής (ΔΜΣ), και τη σχέση της με κοινωνικο-δημογραφικούς και επαγγελματικούς παράγοντες σε νοσηλευτές που εργάζονταν σε μονάδες Covid κατά την περίοδο του πρώτου κύματος της πανδημίας. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι το 22,1% των συμμετεχόντων ανέφεραν κλινικά συμπτώματα ΔΜΣ. Η ένταση των συμπτωμάτων αυτών ήταν υψηλότερη στους συμμετέχοντες σε δομές της Λευκωσίας συγκριτικά με το νοσοκομείο αναφοράς στην Αμμόχωστο. Αυτό σχετίζεται με το ότι στο Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας χρησιμοποιείται η ΜΕΘ για ασθενείς με κορωνοϊό συνεπώς οι συνθήκες εργασίας είναι ακόμη πιο επιβαρημένες. Περίπου ένας στους πέντε συμμετέχοντες περιέγραψε κλινικά συμπτώματα μετα-τραυματικής διαταραχής σχετικά με την εργασία τους σε δομή Covid. Τα παραπάνω στοιχεία αποδεικνύουν την ανάγκη για άμεση ψυχολογική υποστήριξη προς τους «ήρωες της πρώτης γραμμής». Μπορεί κάποιοι να υποστηρίζουν ότι με τον εμβολιασμό κατά της νόσου η πανδημία θα αρχίσει να φθίνει, ωστόσο η μάχη που δίνεται στα νοσηλευτήρια δεν αναμένεται να τελειώσει τόσο εύκολα. Δεδομένου ότι οι πλείστοι εκ των εργαζομένων δουλεύουν υπό αυτές τις συνθήκες τους τελευταίους εννέα μήνες, αυξάνεται η ανάγκη για διασφάλιση τόσο της σωματικής όσο και της ψυχικής υγείας του ιατρικού και παραϊατρικού προσωπικού.

«Είμαστε Μαζί»

Στο πλαίσιο της προσπάθειας ενδυνάμωσης των επαγγελματιών υγείας και των φοιτητών σχετικά με την ψυχολογική δυσφορία που σχετίζεται με την πανδημία Covid-19  αναπτύχθηκε η τηλεφωνική γραμμή υποστήριξης «Είμαστε Μαζί». Η γραμμή λειτουργεί από τις αρχές Απριλίου 2020, και κατά τη διάρκεια του πρώτου μήνα της λειτουργίας της ελήφθη ένας περιορισμένος αριθμός κλήσεων, και οι επαγγελματίες υγείας που χρησιμοποίησαν τη γραμμή ήταν επίσης περιορισμένοι σε αριθμό. Το 20% των χρηστών ήταν νοσηλευτές επείγουσας και εντατικής φροντίδας. Επίσης, οι περισσότεροι από τους χρήστες ήταν γυναίκες. Οι ερευνητές κατέληξαν στην ανάγκη εφαρμογής πρόσθετων μέτρων για την καταγραφή και την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας της τηλεφωνικής γραμμής στήριξης «Είμαστε Μαζί», με έμφαση  στον βαθμό κάλυψης των αναγκών των χρηστών της, ενώ παράλληλα επισημάνθηκε η ανάγκη να προβληθεί περισσότερο η υπηρεσία αυτή στους επαγγελματίες υγείας, και ειδικά σε αυτούς που εργάζονται στην πρώτη γραμμή αντιμετώπισης της πανδημίας.

Η έκκληση μιας νοσηλεύτριας

Στο πρώτο κύμα της πανδημίας βγήκαμε έξω στα μπαλκόνια για να χειροκροτήσουμε τους γιατρούς, τους νοσηλευτές και όσους έκαναν υπεράνθρωπες προσπάθειες για την καταπολέμηση της πανδημίας. Ωστόσο η κατάσταση τώρα με το δεύτερο κύμα είναι πολύ πιο δύσκολη. Όπως αναφέρει στον «Π» μία εκ των νοσηλευτών που εργάζεται εδώ και μήνες σε θάλαμο για Covid-19, η κούραση των τελευταίων εννέα μηνών έχει αρχίσει να καταβάλλει το προσωπικό. Η ίδια θέλησε να διατηρήσει την ανωνυμία της καθότι δεν θεωρεί σημαντικό να ακουστεί το όνομά της, αλλά η μάχη που δίνει καθημερινά μαζί με τους υπόλοιπους συναδέρφους της. Όπως μας εξήγησε η προσπάθεια που γίνεται τους τελευταίους μήνες στα νοσηλευτήρια που φιλοξενούν ασθενείς με κορωνοϊό είναι κάτι περισσότερο από υπεράνθρωπη. Συχνά τα νοσηλευτήρια ενισχύονται με προσωπικό αλλά αυτό δεν είναι αρκετό όσο αυξάνονται τα περιστατικά και ιδιαίτερα τα βαριά περιστατικά. Υπάρχουν άτομα τα οποία είναι κλινήρη, επομένως χρειάζονται περισσότερη φροντίδα και συνεχή επιτήρηση από το προσωπικό. «Πολλές φορές τελειώνει η βάρδια σου αλλά δεν μπορεί να πας σπίτι», δηλώνει η νοσηλεύτρια η οποία σημειωτέον είναι μαμά δύο παιδιών. Όπως εξήγησε είναι δύσκολο να επιστρέφεις σπίτι και να μην μπορείς να αγκαλιάσεις τους γονείς ή τα παιδιά σου, να μην ξέρεις αν στην προσπάθεια να σώσεις τις ζωές κάποιων συμπολιτών σου νόσησες και μεταφέρεις τον ιό στον σπίτι σου. «Το χειρότερο είναι να βλέπεις ανθρώπους να πεθαίνουν μόνοι τους, χωρίς τα αγαπημένα τους πρόσωπα, και να προσπαθείς να πείσεις τον εαυτό σου ότι δεν πρέπει να σε πάρει από κάτω γιατί δεν υπάρχει χρόνος για κάτι τέτοιο» τόνισε απευθύνοντας έκκληση προς όλους για τήρηση των μέτρων. «Νιώθω αηδία όταν βλέπω άτομα να μην τηρούν τα μέτρα» υπογράμμισε για να προσθέσει ότι η συμμόρφωση στα υγειονομικά πρωτόκολλα είναι ένδειξη σεβασμού προς τις ευπαθείς ομάδες αλλά και προς όλους αυτούς που εργάζονται νύχτα μέρα στα νοσοκομεία».