«Μόνο οι Σκαλιώτες δεν έχουν ανάγκη να αποδείξουν κάτι»

Τα παλιά προξενεία με τους Δυτικούς, οι μεγάλοι εμπορικοί οίκοι, ο Λιπέρτης, ο Βαρλαάμ, η γιορτή του Κατακλυσμού, το Αρχαίο Κίτιον, το λευκαρίτικο κέντημα και οι αλυκές είναι ανάμεσα στα στοιχεία που καθορίζουν μέχρι σήμερα τον χαρακτήρα της Λάρνακας, σύμφωνα με τον Ιωσήφ Χατζηκυριάκο. Αυτά ενδιαφέρουν πάρα πολύ τον διευθυντή του «Ιδρύματος Φοίβου Σταυρίδη - Αρχεία Λάρνακας» και επίσημο αρχειοφύλακα της ιστορίας της πόλης και επαρχίας, για την καθημερινή προσπάθειά του να αρχειοθετήσει, να κατανοήσει και να ερμηνεύσει ιστορικές πληροφορίες που έχουν να κάνουν με αυτή και τον κόσμο της. Άλλωστε, όπως μας πληροφορεί, μέσα από την εκπόνηση της διδακτορικής του διατριβής έχει εντρυφήσει στην κοινωνική ανθρωπολογία.

Από το γραφείο του σε ένα κτήριο που οικοδομήθηκε στα τέλη του 19^ου αιώνα, της άλλοτε Οθωμανικής Τράπεζας και τώρα του ιδρύματος, μιλά στον «Π» για μία κοινωνία που διαχρονικά επιλέγει συνειδητά να μένει πίσω στην ανάπτυξη, κουβαλώντας, σε αντίθεση, όπως τονίζει, με τις υπόλοιπες πόλεις, έναν «κορεσμό», απότοκο μιας παρελθοντικής μέθεξης με τη Δύση. Επίσης ο Ιωσήφ Χατζηκυριάκος κάνει έναν απολογισμό του έργου του ιδρύματος, μετά από τέσσερα χρόνια λειτουργίας του. Να σημειωθεί ότι η Λάρνακα είναι η μόνη πόλη της Κύπρου, μετά τη Λεμεσό, που κατάφερε να δημιουργήσει και να οργανώσει ιστορικό αρχείο, για να το προσφέρει πίσω στο κοινό.





Το παραλιακό μέτωπο της παλιάς Σκάλας. Πηγή: Ιστορικό Αρχείο Δήμου Λάρνακας.

Σκαλιώτικη κοινωνία

Τι κοινωνία είναι η λαρνακιώτικη; Έχεις εντοπίσει κάποια σταθερά χαρακτηριστικά που να τη διακρίνουν από αυτές των άλλων πόλεων;

Αν και η Λάρνακα πάντα έβλεπε και συνεχίζει να βλέπει προς τα έξω, εντούτοις εξακολουθεί να έχει μια εσωστρέφεια. Ενώ στη Λεμεσό, την κυπριακή πόλη της εξωστρέφειας, οι Λεμεσιανοί βγαίνουν έξω τη νύχτα, οι Σκαλιώτες την ίδια ώρα πάνε σπίτι τους. Είναι εσωστρεφής κοινωνία η σκαλιώτικη.



Θα έλεγες ότι είναι «ανατολίτικη» κοινωνία;

Καθόλου. Είναι η λιγότερο ανατολίτικη κοινωνία της Κύπρου. Και ιστορικά η λιγότερο ανατολίτικη, λόγω των προξενείων. Αντιθέτως η πιο ανατολίτικη πόλη της Κύπρου είναι η Λευκωσία. Η Λευκωσία είναι ένα υπέροχο «Middle East», εξαιρετικά όμορφο. Και για να γνωρίζεις, οι Σκαλιώτες τον 19^ο αιώνα αποκαλούσαν τη Λευκωσία «το τουρκοχώρι».



«Τουρκοχώρι» τη Λευκωσία;

Βέβαια, γιατί την ίδια περίοδο οι κάτοικοι της πόλης μου φιλοξενούσαν τους Γάλλους, τους Ιταλούς, τους Μαλτέζους και τους υπόλοιπους Δυτικούς των προξενείων.





Τα αρχεία της Λάρνακας φιλοξενούνται σε ένα κτήριο που οικοδομήθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα, της άλλοτε Οθωμανικής Τράπεζας, στην οδό Ζήνωνος Κιτιέως.



Αυτοί, εκτός από κτήρια, άφησαν μια κληρονομιά στην πόλη;

Μα απόγονοί τους ζουν εδώ ακόμα. Εκτός από κτήρια, οι Μαντοβάνοι είναι εδώ, οι Πιερίδη, οι Πάλμα, οι Μπερώ. Βέβαια άλλες οικογένειες χάθηκαν, συνέβαλαν όμως κι εκείνες σημαντικά στην εξέλιξη αυτής της πόλης. Εξαιτίας της παρουσίας των Δυτικών ξέρεις τι έχει η Λάρνακα, που μου αρέσει πάρα πολύ και δεν φαίνεται (αν δεν είσαι από εδώ δεν το γνωρίζεις); Οι Λαρνακείς είναι οι άνθρωποι οι οποίοι δεν έχουν ανάγκη να αποδείξουν κάτι! Και γι’ αυτό τον λόγο είναι «low profile»: δεν βλέπεις ακριβά αυτοκίνητα να κυκλοφορούν, δεν βλέπεις κόσμο να «παρελαύνει» μέσα στα περιοδικά με τα ακριβά του ρούχα. Πάσχει η Λευκωσία από αυτή τη «νόσο». Η Λεμεσός την εκδηλώνει διαφορετικά: πουλά μια τρέλα, ένα «καρναβάλι» - και δεν εννοώ, βέβαια, τη γιορτή του καρναβαλιού. Η Πάφος προσπαθεί να το αποδείξει ακόμα, γιατί έχει αυτό το αίσθημα κατωτερότητας, πως δεν υπάρχει, ενώ υπάρχει μια χαρά. Η Λάρνακα θεωρεί ότι δεν έχει ανάγκη να αποδείξει τίποτα, γιατί ήταν κάτι από πάντα. Είχε τα μεγάλα εμπορικά κέντρα, τους μεγάλους εμπορικούς οίκους, τα προξενεία κ.ά. Είναι μία πόλη χορτασμένη. Μία πόλη η οποία μάλιστα επιλέγει. Και πολλοί την έχουν κατηγορήσει γι' αυτό. Επιλέγει όμως συνειδητά τη μη εξέλιξη.



Θα εννοείτε την πρόσφατη περίπτωση με την άρνηση των κατοίκων να μετατραπεί το λιμάνι της πόλης σε λιμάνι βαριάς βιομηχανίας.

Βεβαίως είναι κι αυτό, αλλά μπορούμε να πάμε πολύ πριν: στο θέμα του σιδηρόδρομου επί Αγγλοκρατίας. Και πολύ πριν ακόμα, στο θέμα του Κυβερνείου: όταν έφτασαν το 1878 στην Κύπρο οι Άγγλοι, ζήτησαν την οικία του Ριχάρδου Ματέι στις σημερινές Φοινικούδες που ύστερα έγινε το ξενοδοχείο «τέσσερα φανάρια», να γίνει Κυβερνείο. Εφόσον τα προξενεία βρίσκονταν σε αυτή την πόλη, θεωρούσαν ότι η πρωτεύουσα είναι αυτή η πόλη - έτσι δεν συμβαίνει σε όλες τις χώρες; Ο Ματέι και οι Σκαλιώτες είπαν όμως όχι. Άρα, οι Σκαλιώτες «επιλέγουν» να μην έχουν ψηλά κτήρια. Απλώς θα κτίσουν δυο-τρεις πύργους για να πουν «το έχουμε κι εκείνο και να πάμε παρακάτω». Επιλέγει η Λάρνακα να μείνει πίσω. Επιλέγει να είναι μετρημένη η ανάπτυξή της. Γιατί επιλέγει να είναι «Λάρνακα».



Οι αλυκές επηρεάζουν τη Λάρνακα;

Οι αλυκές δυστυχώς είναι μια ευλογία, την οποία έχουμε πει κατάρα. Κατάλαβες; Δεν είναι. Την έχουμε πει.





 «Το Ίδρυμα Φοίβου Σταυρίδη - Αρχεία Λάρνακας είναι κάτι περισσότερο από τα αρχεία του», τονίζει στον «Π» ο διευθυντής δρ Ιωσήφ Χατζηκυριάκος.

4 χρόνια λειτουργίας 

Να περάσουμε στο έργο του Ιδρύματος Φοίβου Σταυρίδη - Αρχεία Λάρνακας, όπου φιλοξενούνται σημαντικά αρχεία της πόλης, με βάση-πυρήνα αυτό του λογοτέχνη, ερευνητή, συλλέκτη και εκδότη της πόλης. Στα τέσσερα χρόνια λειτουργίας του τι έχει καταφέρει;

Το πρώτο που κατάφερε ήταν μέσα σε τέσσερα χρόνια ένα σύνολο 586 χαρτοκιβωτίων που μας κληροδότησε ο Φοίβος Σταυρίδης να γίνουν αρχείο. Περίπου 13 χιλιάδες τόμοι βιβλίων και 17 χιλιάδες αρχειακά τεκμήρια, άτακτα φυλαγμένα (φωτογραφίες, επιστολές, χειρόγραφα, εφημερίδες κ.λπ.), να ταξινομηθούν και να αρχειοθετηθούν σε ποσοστό 95-97%. Επίσης είναι κι άλλες οικογένειες που μας δώρισαν τα αρχεία τους, όπως αυτό του σπουδαίου λόγιου Ιερώνυμου Βαρλαάμ, του γνωστού ως ο δάσκαλος του Λιπέρτη - αλλά είναι πολύ περισσότερο από «δάσκαλος του Λιπέρτη». Είναι το αρχείο Νίκου Δημητρίου (υπουργός επί Μακαρίου και πρέσβης) και της συζύγου του Ναδίνας, το αρχείο του Νεοκλή Κυριαζή (αντιδήμαρχος Λάρνακας και εκδότης των «Κυπριακών χρονικών»), του Τζουζέπε Μπασκοτίνι (πρόξενος κατά τον 18^ο αιώνα της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας, Βενετικής καταγωγής, ο οποίος παντρεύτηκε τρεις φορές στην Κύπρο, με τρεις καθολικές Κύπριες - η οικογένειά του ζει ακόμα στην Κύπρο), του Σπύρου Πετρακίδη, Αντωνάκη Οικονόμου κ.ά.

Σχέδια μάχης της ΕΟΚΑ από τον δήμαρχο Λυκούργο

Σύμφωνα με τον Ιωσήφ Χατζηκυριάκο, αυτό το διάστημα ετοιμάζεται και θα το παραλάβει το ίδρυμα, το πολύ σημαντικό αρχείο του τομεάρχη της ΕΟΚΑ, διπλωμάτη-πρέσβη και δημάρχου Λάρνακας Γιώργου Λυκούργου. Αναφέρει ότι πρόκειται για ένα εξαιρετικά σημαντικό αρχείο για την ΕΟΚΑ, αφού, μεταξύ άλλων, περιλαμβάνει επιστολές του από τις βρετανικές φυλακές, βιβλία και καλλιτεχνικά σχέδια από τη φυλακή, καθώς και σχέδια μάχης από τη μετέπειτα δράση του ως τομεάρχης. Παράλληλα αντλούνται σημαντικές πληροφορίες για την επιτροπή αποκατάστασης αγωνιστών της ΕΟΚΑ που δημιουργήθηκε κατόπιν εντολής του Προέδρου Μακαρίου και με μέλος -διορισμένο απευθείας από τον Μακάριο- τον Γιώργο Λυκούργο. «Πρόκειται για την επιτροπή στην οποία αποτείνεσαι και ως αγωνιστής ζητάς κάποια αποζημίωση», εξηγεί ο διευθυντής του ιδρύματος. ‘«Στο ίδιο αρχείο βρίσκουμε σημαντικό υλικό από τη διπλωματική του καριέρα σε πρεσβείες, όπως στο Παρίσι, τη Δαμασκό, την Τεχεράνη κ.ά., αλλά και από τα μετέπειτα δέκα χρόνια δημαρχίας του στη Λάρνακα», προσθέτει.



Η Λάρνακα από τη θάλασσα (1878). Οι σημαίες που κυματίζουν στην παραλία φανερώνουν την παρουσιά των προξενείων και ξένων εμπορικών αποστολών που είχαν έδρα στην πόλη.

«Τσιαττιστά» και λευκαρίτικα

Την ίδια ώρα το Ίδρυμα Φοίβου Σταυρίδη - Αρχεία Λάρνακας είναι κάτι περισσότερο από τα αρχεία του, που είναι η βάση του. Ο Ιωσήφ Χατζηκυριάκος εξηγεί: «Είναι η βιβλιοθήκη του, ως συμπληρωματικό εργαλείο των αρχείων, είναι οι εικαστικές εκθέσεις που διοργανώνει, είναι και οι εκδόσεις του. Μέσα σε τέσσερα χρόνια ετοιμάσαμε δέκα εκδόσεις, που δεν είναι λίγες. Τώρα πάει στο τυπογραφείο ο τρίτος και τελευταίος τόμος του κόρπους των 'τσιαττιστών του παλιομάτου' από τη γιορτή του Κατακλυσμού της Λάρνακας. Σημαντικό έργο το συγκεκριμένο κόρπους, γιατί για πρώτη φορά αντιμετωπίζεται το 'τσιαττιστό' επίσημα ως μια τέχνη συμπλεγματική, μια τέχνη διαδραστική-performance, και όχι μόνο ως λαϊκή ποίηση. Είναι επιτελεστική πράξη. Επίσης το ίδρυμα τρέχει για δεύτερη χρονιά πρόγραμμα για το λευκαρίτικο κέντημα, σε συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας και το Ίδρυμα Πολιτιστικής δημιουργίας για νέους και παιδιά, διδάσκουμε σε εκπαιδευτικούς το λευκαρίτικο κέντημα, επιμεληθήκαμε το Μουσείο Καλαμουργικής στα Λιβάδια, συνεργαζόμαστε με το Τμήμα Αρχαιοτήτων για προγράμματα στο Αρχαίο Κίτιον, δώσαμε στο εξωτερικό διαλέξεις για τις ιδιαιτερότητες της πόλης και επαρχίας Λάρνακας, σε Ιταλία και Ρωσία, εκπαιδεύουμε ξένους φοιτητές του Erasmous κ.ά. Αξίζει τέλος να τονίσουμε ότι ως ίδρυμα εγγράψαμε στον Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO τη γιορτή του Κατακλυσμού».