Γ. Παμπορίδης για Κύπρο και Ελλάδα μετά τα τουρκολιβυκά μνημόνια: «Παντελής έλλειψη στρατηγικής»

Με την υπογραφή των δύο μνημονίων συναντίληψης με την κυβέρνηση της Λιβύης για οριοθέτηση μεταξύ τους θαλάσσιων ζωνών, η Τουρκία άνοιξε πολλά μέτωπα στην Ανατολική Μεσόγειο, αφού δημιουργεί προβλήματα στους σχεδιασμούς της Κύπρου, της Ελλάδας, του Ισραήλ, της Αιγύπτου, της Γαλλίας και της Ιταλίας για την αξιοποίηση του φυσικού αερίου της εν λόγω περιοχής. Η Τουρκία στέλνει το μήνυμα ότι δεν θα επιτρέψει να προχωρήσει η εκμετάλλευση του φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου χωρίς αυτήν. «Εδώ και επτά-οκτώ χρόνια τα πράγματα στην Ανατολική Μεσόγειο σιγοβράζουν. Επτά-οκτώ χρόνια είναι ικανότατος χρόνος για κάθε κράτος της περιοχής να διαγνώσει και να προβλέψει με ασφάλεια πού πάνε τα πράγματα. Ωστόσο, Ελλάδα και Κύπρος εμφανίζονται παντελώς απροετοίμαστες να παρακολουθήσουν τις κινήσεις της Άγκυρας, λες και αυτές ήταν απρόβλεπτες. Στους ‘παροικούντες την Ιερουσαλήμ’ οι σημερινές εξελίξεις ήταν απόλυτα αναμενόμενες και κατ' ελάχιστον οι εμπλεκόμενες χώρες όφειλαν να είχαν τρέξει ως πιθανά σενάρια και όσα συνέβησαν με το Μπαρμπαρός αλλά και το Φατίχ και το Γιαβούζ, όσα συνέβησαν με τη Λιβύη και όσα θα συμβούν με τον Λίβανο και τη Συρία» σημειώνει ο Γιώργος Παμπορίδης, νομικός με διδακτορικό στο Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας και το Ναυτικό Δίκαιο*.

Έστω απειλώντας…



Και για να γίνω πιο συγκεκριμένος, συνεχίζει ο δρ Παμπορίδης, η Κύπρος οφείλει να πιέσει τον Λίβανο για επικύρωση της ήδη συναφθείσας διακρατικής σύμβασης οριοθέτησης ΑΟΖ, απειλώντας -εάν χρειαστεί- με προσφυγή σε διαιτησία του Κεφ. VII της UNCLOS III. «Παράλληλα, έπρεπε εδώ και καιρό να κινηθούμε για υπογραφή αντίστοιχης σύμβασης οριοθέτησης ΑΟΖ με τη Συρία, όσο οι σχέσεις Δαμασκού - Άγκυρας είναι τεταμένες. Αν χαθεί αυτό το παράθυρο, θα χαθεί μια μοναδική ευκαιρία και η περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου θα βυθιστεί ακόμα βαθύτερα σε χάος, με τις εξελίξεις βεβαίως να αποβαίνουν εις βάρος των κυπριακών συμφερόντων. Παρότι η Κυπριακή Δημοκρατία αποτέλεσε την πρώτη δύναμη που κινήθηκε αποφασιστικά για την εδραίωση του Δικαίου της Θάλασσας στην περιοχή, με τον Γλαύκο Κληρίδη και τον Τάσσο Παπαδόπουλο, τα τελευταία χρόνια αποτύχαμε να εκμεταλλευτούμε το συγκριτικό αυτό πλεονέκτημα και ως εκ τούτου μας έχουν προσπεράσει οι εξελίξεις και σήμερα τρυπούν τουρκικά γεωτρύπανα τον κυπριακό βυθό, όχι μόνο της κατεχόμενης Κύπρου αλλά και των ελεύθερων περιοχών», συμπληρώνει, προσθέτοντας ότι οι παλινδρομήσεις της Αθήνας και η προφανής απουσία οποιουδήποτε σχεδιασμού ή στρατηγικής αποθρασύνουν τον Ερντογάν και τον καθιστούν πρωταγωνιστή στην περιοχή.

Ενοχλεί συμφέροντα
Θα αφεθεί ανενόχλητη η Τουρκία να συνεχίσει τις προκλήσεις της στην Ανατολική Μεσόγειο;

Μόνη μας ελπίδα η μεγαλομανία του νεοοθωμανού σουλτάνου, που η δίνη της τον οδήγησε να "ενοχλήσει" τα συμφέροντα των Αιγυπτίων στη Λιβύη, αλλά και των Ισραηλινών και κατ' επέκταση των Ευρωπαίων. Μέχρι πριν τη συνομολόγηση των Μνημονίων Κατανόησης με το καθεστώς της Τρίπολης, ο ελληνισμός σύσσωμος έχασκε ανήμπορος να αντιδράσει στις προκλήσεις της Άγκυρας. Τώρα όμως που πείραξε Κάιρο, Ρώμη, Παρίσι και εξ αντανακλάσεως Τελ Αβίβ και Ουάσινγκτον, μπορεί να το πληρώσει πολύ ακριβά. Ο δικός μου φόβος είναι ότι όταν αντιληφθεί ο Ερντογάν τα ατοπήματά του στη Λιβύη θα επιστρέψει στους "καλούς του πελάτες" για να κατευνάσει τα εθνικιστικά του παραληρήματα. Δυστυχώς, δεν υπάρχει ιδανικότερο θύμα για κάτι τέτοιο από την Κύπρο. Το στοίχημα, λοιπόν, είναι -όταν η Άγκυρα θα εισπράξει την αντίδραση των μεγάλων στη Λιβύη και θα στραφεί με όλο της το μένος ενάντια στη Λευκωσία και ενδεχομένως και στην Αθήνα- να έχουμε ήδη οικοδομήσει ικανές και επαρκείς συνέργειες με τρίτους ώστε να μην καταλήξουμε απελπιστικά μόνοι. Κι εδώ, φυσικός μας σύμμαχος θα έπρεπε να ήταν η ΕΕ, με την οποία όμως αποτύχαμε να οικοδομήσουμε την απαιτούμενη σχέση αξιοπιστίας που θα μας επέτρεπε σήμερα να διεκδικούμε έμπρακτη στήριξη με αξιώσεις.

Για να οικοδομήσουμε τέτοιες συνέργειες, πρέπει να έχουμε σωστή ανάλυση των εξελίξεων και ανάλογους σχεδιασμούς. Έχουμε;

Το βαθύτερο ζήτημα στην πατρίδα μας είναι η παντελής έλλειψη στρατηγικού προγραμματισμού. Η προχειρότητα και ο ευσεβοποθισμός που μας χαρακτηρίζουν ως λαό επεκτείνονται και στις αρμόδιες υπηρεσίες του κράτους και πολιτευόμαστε με γνώμονα την εικόνα και τις εντυπώσεις παρά την ουσία. Η Κύπρος σήμερα συνεχίζει να βρίσκεται υπό μια τρίτη εισβολή, ενώ αν προσθέσουμε τις εξελίξεις στο Βαρώσι και την πράσινη γραμμή, αλλά και τη σταδιακή ακύρωση του FIR Λευκωσίας και την κατασκευή ναυτικών και αεροπορικών βάσεων στα κατεχόμενα, αποδεικνύεται ότι είμαστε στο έλεος του κατακτητή χωρίς κανένα δίχτυ ασφαλείας. Ευελπιστούμε ότι κάποιος από μηχανής θεός θα προστρέξει και θα μας σώσει ως διά μαγείας.
 

Έσο έτοιμος

Ο κ. Παμπορίδης το 2012 έγραφε στο βιβλίο του «Οι Υδρογονάνθρακες της Κυπριακής Δημοκρατίας» ότι η Ελλάδα είναι το μόνο κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης που δεν έχει διεκδικήσει δική της αποκλειστική οικονομική ζώνη (ΑΟΖ). Κύριος λόγος για τη στάση αυτή της Ελλάδας είναι το γεγονός ότι η τυχόν ανακήρυξη ελληνικής ΑΟΖ, αν δεν συνοδεύεται με αντίστοιχη ενεργή πολιτική θωράκισης των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας εντός της ΑΟΖ της, μπορεί να οδηγήσει σε ένταση και πιθανόν σε ρήξη των σχέσεών της με την Τουρκία. «Πράγματι, ενόσω η Ελλάδα δεν είναι έτοιμη να προχωρήσει σε κινήσεις πραγματικής εκμετάλλευσης της ΑΟΖ της, δεν έχει λόγο να ανακινήσει τέτοιο ζήτημα. Θα πρέπει ωστόσο να είναι έτοιμη, σε περίπτωση που η Τουρκία προκαλέσει διά της έμπρακτης αμφισβήτησης των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας επί της ΑΟΖ της (ή έστω επί της υφαλοκρηπίδας της), να διεκδικήσει ΑΟΖ και να συνομολογήσει με όλους τους πρόθυμους γείτονές της σχετικές συμβάσεις οριοθέτησης της ΑΟΖ. Αυτό θα ήταν το ελάχιστο που η Ελλάδα θα έπρεπε να πράξει στην παρούσα φάση» επισημαίνει. Σήμερα, λοιπόν, που η Τουρκία έπραξε όσα αναμενόταν να πράξει, ο δρ Παμπορίδης υποδεικνύει ότι «η Ελλάδα εμφανίζεται απροετοίμαστη να προστατεύσει τα κυριαρχικά της δικαιώματα ανακηρύσσοντας ΑΟΖ έστω με την Κύπρο, εκμεταλλευόμενη τις προκλήσεις της Άγκυρας και μετατρέποντας το πρόβλημα σε ευκαιρία».

Υπάρχει τρόπος να συμμορφωθεί η Άγκυρα;




Στο βιβλίο του «Οι Υδρογονάνθρακες της Κυπριακής Δημοκρατίας», ο δρ Γιώργος Παμπορίδης κάνει μια σύντομη αναφορά στις εξελίξεις στη διεθνή νομολογία, ως απάντηση στο κατά πόσον υπάρχει ορατός και σύννομος τρόπος να συμμορφωθεί η Άγκυρα: «Τη 14η Μαρτίου του 2012 το Διεθνές Δικαστήριο για το Δίκαιο της Θάλασσας, που συστάθηκε βάσει των προνοιών της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982, εξέδωσε την απόφασή του επί της διαφοράς που αφορούσε την οριοθέτηση των ναυτικών συνόρων μεταξύ του Μπανγκλαντές και της Μιανμάρ στον κόλπο της Βεγγάλης. Πρόκειται για την πρώτη διασυνοριακή διαφορά που τίθεται ενώπιον του συγκεκριμένου δικαιοδοτικού οργάνου και επιλύεται δυνάμει των προνοιών της Σύμβασης των ΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982.

Όπως στο Καστελόριζο

«Παρότι η συγκεκριμένη αποτελεί διαφορά μεταξύ παρακείμενων κρατών, είναι ενδιαφέρουσα η προσέγγιση που υιοθέτησε το συγκεκριμένο δικαστήριο στο θέμα των ναυτικών συνόρων της νήσου St. Martin. Η συγκεκριμένη νήσος ανήκει μεν στο Μπανγκλαντές, ωστόσο βρίσκεται γεωγραφικά μπροστά από την ακτογραμμή της Μιανμάρ. Σύμφωνα με τις θέσεις του Μπανγκλαντές, η νήσος αυτή θα έπρεπε να συνυπολογισθεί κατά τον καθορισμό της ‘μέσης γραμμής’. Αντίθετα, η Μιανμάρ αντέτεινε ότι το νησί St. Martin αποτελεί ‘ειδική περίπτωση (special circumstance)’, ικανή να εισαγάγει εξαίρεση ως αυτήν που προνοεί το άρθρο 15 της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας του ’82. Αντίστοιχο επιχείρημα θυμίζουμε ότι προβάλλει και η Τουρκία για το σύμπλεγμα των νησιών Μεγίστης (Καστελόριζο). Το δικαστήριο απέρριψε τον συγκεκριμένο ισχυρισμό τονίζοντας ότι νομολογιακά η απόδοση του χαρακτηρισμού ‘ειδική περίπτωση’ κατά την εξαίρεση του άρθρου 15 αφορά μόνο νησιά ή νησίδες που αποτελούν ‘ασήμαντα θαλάσσια στοιχεία (insignificant maritime features)’. Το δικαστήριο αναγνώρισε ότι η νήσος St. Martin αποτελούσε σημαντικό γεωγραφικό σημείο λόγω μεγέθους αλλά και λόγω του πληθυσμού και της οικονομικής και άλλης δραστηριότητας που αναπτύσσεται επί της νήσου. Ως εκ τούτου, το δικαστήριο δεν θεώρησε τη νήσο ‘ειδική περίπτωση’ και επομένως δεν δικαιολογείτο το να μην ληφθεί υπόψη η νήσος στον καθορισμό της ‘μέσης γραμμής’».

Να προετοιμαστούμε

«Η πιο πάνω θέση αποτελεί κατ’ αρχήν δικαίωση των ελληνικών θέσεων και ενισχύει την ελληνική επιχειρηματολογία ειδικά στο θέμα του Καστελόριζου. Ωστόσο, στην τελική οριοθέτηση των θαλάσσιων συνόρων μεταξύ του Μπανγκλαντές και της Μιανμάρ το δικαστήριο υιοθέτησε μια καινοφανή προσέγγιση: απέδωσε στη νήσο St. Martin πλήρη αιγιαλίτιδα ζώνη 12 ν.μ. αλλά δεν αναγνώρισε στη νήσο δυνατότητα να αποτελέσει αφετηρία αποκλειστικής οικονομικής ζώνης ή ηπειρωτικής υφαλοκρηπίδας, υιοθετώντας ουσιαστικά την άποψη ότι η πλήρης ισχύς των θαλάσσιων ζωνών θα αποτελούσε άδικη απόκλιση από την πρόσβαση που θα εδικαιούτο η Μιανμάρ προς τη θάλασσα. Δεν θα ήταν δόκιμο να αναλυθεί η συγκεκριμένη απόφαση περαιτέρω, αφού τα ειδικά χαρακτηριστικά της γεωμορφολογίας αλλά και το γεγονός ότι η νήσος ήταν αρκετά κοντά στη ‘μέση γραμμή’, ώστε να μην διαταράσσεται το ‘ενιαίο’ των συνόρων του Μπανγκλαντές, διαφοροποιούν αρκετά την περίπτωση του St. Martin από αυτήν του Καστελόριζου. Είναι όμως σημαντικό για τις ελληνικές υπηρεσίες αλλά και τις αντίστοιχες κυπριακές να προετοιμαστούν για μια τέτοια ενδεχόμενη εξέλιξη, αφού στην ουσία αυτό θα μπορούσε να καταλήξει σε μη ενιαία σύνορα μεταξύ Ελλάδος και Κύπρου. Ενδέχεται δηλαδή η συγκεκριμένη απόφαση να ωθήσει στην γένεση μιας νέας τάσης στο Δίκαιο της Θάλασσας που τελικά να δικαιώσει τις τουρκικές αξιώσεις στην Ανατολική Μεσόγειο».

Επτά χρόνια μετά

Σήμερα, επτά χρόνια μετά την έκδοση του εν λόγω βιβλίου, ο Γιώργος Παμπορίδης τονίζει ότι «όσο ποτέ προηγουμένως η Ελλάδα οφείλει να τρέξει αυτό το σενάριο προκειμένου να πειστεί η Τουρκία να παραιτηθεί από κάθε άλλη αξίωση σε Αιγαίο και Κύπρο, και σε αντάλλαγμα να αρκεστεί σε συνυποβολή της οριοθέτησης ΑΟΖ στην Ανατολική Μεσόγειο σε Διεθνές Δικαστήριο μόνο για το θέμα της ΑΟΖ του Καστελορίζου».

*Ο δρ Γιώργος Παμπορίδης διδάσκει Διεθνές Ναυτικό Δίκαιο και Δίκαιο Ενέργειας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου. Είναι νομικός και διεθνολόγος, καθώς και ο συγγραφέας του βιβλίου «International Shipping Law: Legislation and Enforcement» που δημοσίευσε η Kluwer Law International όπως και του βιβλίου «Οι Υδρογονάνθρακες της Κυπριακής Δημοκρατίας» που κυκλοφόρησε τον Σεπτέμβριο του 2012.



kateliadi@politis-news.com