Η Ορθοδοξία ως όχημα εξωτερικής πολιτικής της Μόσχας

Οικουμενικό Πατριαρχείο και Πατριαρχείο Μόσχας, βρίσκονται σε ανοιχτή πλέον ρήξη, με αφορμή (και όχι αιτία) την παραχώρηση Αυτοκέφαλου στην Εκκλησία της Ουκρανίας. Για όσους παρακολουθούν την ιστορική διαδρομή των δύο Ορθόδοξων Εκκλησιών, η κρίση που έχει προκληθεί, δεν είναι αμιγώς -ίσως και καθόλου- θρησκευτική. Έχει σαφή πολιτικά χαρακτηριστικά και σχετίζονται άμεσα με την αντίληψη του ρωσικού κράτους για τον διεθνή του ρόλο. Η αντίληψη αυτή έχει τις ρίζες της στην τσαρική Ρωσία και όπως τότε, έτσι και τώρα, η Εκκλησία αποτελεί εργαλείο υλοποίησης των σχεδιασμών του κράτους. Ο συγγραφέας-δημοσιογράφος Αλέξανδρος Μασσαβέτας προσφάτως κυκλοφόρησε το νέο του βιβλίο «Η Τρίτη Ρώμη», το οποίο φωτίζει όλες τις πτυχές της προσπάθειας της Ρωσίας να αναλάβει τα ηνία της παγκόσμιας ορθοδοξίας, δημιουργώντας «θρησκευτικές αποικίες» σε ορθόδοξα κράτη και υπονομεύοντας μεθοδικά το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Στη συνέντευξη που παραχώρησε στον «Π» ο Αλέξανδρος Μασσαβέτας εξηγεί τα πώς και τα γιατί της εκκλησιαστικής κρίσης, που απειλεί όχι μόνο την ενότητα της παγκόσμιας Ορθοδοξίας, αλλά έχει ήδη προκαλέσει κλυδωνισμούς και στις τοπικές Εκκλησίες, μεταξύ αυτών και στην Εκκλησία της Κύπρου.

Αυτοκρατορικά οράματα

Να ξεκινήσουμε με τους ορισμούς; Τι έννοια έχει η «η Τρίτη Ρώμη» που είναι και ο τίτλος του βιβλίου σας;

 Η φράση «Τρίτη Ρώμη», εμφανίσθηκε λίγο μετά την Άλωση και απηχεί μία λαϊκή δοξασία, που αναπτύχθηκε στο τότε Πριγκιπάτο της Μοσχοβίας. Σύμφωνα με αυτήν, μετά την πτώση της Πόλης στους αλλοθρήσκους, η Μόσχα, πρωτεύουσα του μόνου εναπομείναντος Ορθόδοξου κράτους, προοριζόταν να τη «διαδεχθεί» στην ηγεσία της Ορθοδοξίας. Το αφήγημα που θέλει τη Μόσχα «Τρίτη Ρώμη» αποτελεί σταθερά των ρωσικών λαϊκών δοξασιών μέχρι σήμερα.

Τι έχει να κερδίσει -πέραν του κύρους- το Πατριαρχείο Μόσχας, σε περίπτωση αναδείξεώς του σε πρώτο μεταξύ των Ορθοδόξων Εκκλησιών;

Το ουσιαστικό κέρδος από μια τέτοια (απίθανη) εξέλιξη, θα ήταν πολιτικό: θα αυξανόταν σημαντικά η ρωσική επιρροή στις ορθόδοξες χώρες, με όχημα την Εκκλησία και την Ορθοδοξία. Πρόκειται δηλαδή για ένα σχέδιο του ρωσικού κράτους, γεωπολιτικού χαρακτήρα. Όπως εξηγώ στο βιβλίο, στο παρελθόν η Ρωσία χρησιμοποίησε συχνά την Εκκλησία ως μοχλό εκρωσισμού εντός των συνόρων και ως όργανο ήπιας ισχύος στο εξωτερικό, κάτι που συνεχίζει να κάνει.



Η «εταιρεία» της διείσδυσης

Τι ρόλο παίζει η «Αυτοκρατορική Ορθόδοξη Παλαιστινιακή Εταιρεία»; Είναι θρησκευτικός ή πολιτικός οργανισμός και τι σχέση έχει με το ρωσικό κράτος;

Η εταιρεία ιδρύθηκε επί Αυτοκρατορικής Περιόδου και έδρασε στις οθωμανικές επαρχίες που αντιστοιχούσαν στη σημερινή Συρία, Λίβανο, Παλαιστίνη και Ιορδανία. Καθοδηγείτο από τις ρωσικές μυστικές υπηρεσίες και στόχευε στην «αναδιαμόρφωση» της Ορθοδοξίας στη Μέση Ανατολή, ώστε να αυξηθεί εκεί η ρωσική επιρροή. Προκειμένου να επιτύχει τον στόχο αυτόν, η ρωσική πολιτική προσπάθησε να εξωθήσει τους Άραβες ορθοδόξους (κληρικούς και λαϊκούς) σε εξέγερση κατά του ελληνικού ανώτατου κλήρου, που επί αιώνες ήλεγχε τα τέσσερα πρεσβυγενή Πατριαρχεία (Κωνσταντινουπόλεως, Αλεξανδρείας, Αντιοχείας, Ιεροσολύμων).

Οι ρωσικές προσπάθειες πέτυχαν στην επικράτεια της Αντιόχειας, όπου τους Έλληνες αρχιερείς αντικατέστησαν Άραβες ορθόδοξοι υπό την επιρροή της Μόσχας. Ο «αφελληνισμός» του Πατριαρχείου θεωρήθηκε μεγάλη νίκη της ρωσικής εκκλησιαστικής διπλωματίας. Οι ρωσικές προσπάθειες απέτυχαν ωστόσο πλήρως στα Ιεροσόλυμα, χάρη στη λυσσαλέα αντίσταση της αδελφότητας των Αγιοταφιτών, στελεχωμένη από Έλληνες. Ακόμη σήμερα, η Μόσχα ελέγχει την ιεραρχία του Πατριαρχείου Αντιοχείας, ενώ το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων παραμένει υπό την Αγιοταφική Αδελφότητα (και άρα ελληνικό έλεγχο).

Τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε μια ιδιαίτερα έντονη δραστηριότητα αυτής της «εταιρείας», τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Κύπρο, με συνεχείς επισκέψεις του επικεφαλής της και πρώην πρωθυπουργού της Ρωσίας Σεργκέι Στεπάσιν.

Η «Αυτοκρατορική Ορθόδοξη Παλαιστινιακή Εταιρεία» διαλύθηκε μετά τη Ρωσική Επανάσταση, ενώ αναβίωσε το 1992 για να αποτελέσει ξανά βραχίονα των μυστικών υπηρεσιών. Τη στελεχώνουν, όπως εξηγώ στο βιβλίο, πρώην κατάσκοποι και πρόσωπα του στενού περιβάλλοντος του Πούτιν. Παρότι τα πεπραγμένα της προκατόχου της και η στελέχωση της αναβιώσασας οργάνωσης θα έπρεπε να την κάνουν «κόκκινο πανί» για τις ελληνικές αρχές, αυτές επέτρεψαν τη λειτουργία ελληνικού παραρτήματος, που ιδρύθηκε στη Θεσσαλονίκη το 2016. Το στελέχωσαν γνωστοί συνεργάτες των Ρώσων στην Ελλάδα, ενώ έλαβε ενεργό ρόλο στις ρωσικές πολιτιστικές δράσεις αλλά και στη χρηματοδότηση μονών του Αγίου Όρους και ελληνικών μητροπόλεων, ιδίως στη βόρεια Ελλάδα.

Από τον Μ. Πέτρο στον Πούτιν

Υπάρχει διαχρονική σχέση κράτους - εκκλησίας στη Ρωσία; Σήμερα εργαλειοποιείται αυτή η σχέση από τον Βλαντίμιρ Πούτιν;

Η στενή σχέση της με την εξουσία χαρακτηρίζει τη ρωσική Εκκλησία από την εποχή των Μεγάλων Πριγκίπων της Μοσχοβίας (15ος αι.). Η σχέση αυτή έλαβε τη μορφή της υποτέλειας επί Μεγάλου Πέτρου: εκείνος κατήργησε το 1700 το Πατριαρχείο Μόσχας (συσταθέν το 1589). Όρισε ως ανώτατο διοικητικό όργανο της ρωσικής Εκκλησίας την Ιερά Σύνοδο, της οποίας προΐστατο ανώτατος γραφειοκράτης και όχι μητροπολίτης. Η Εκκλησία, από την εποχή εκείνη και έως το 1917, αποτελούσε στην πράξη κρατική υπηρεσία. Οι τσαρικές αρχές την επιστράτευσαν σε πολλές περιπτώσεις για να διεγείρουν τον ρωσικό εθνικισμό, να προωθήσουν τη συμμόρφωση προς το «μοναρχικό καθεστώς», αλλά και για να προωθήσουν τον πολιτισμικό εκρωσισμό των κατακτημένων λαών (Ουκρανών, Γεωργιανών, Μολδαβών) και θρησκευτικών μειονοτήτων (Ελληνοκαθολικών Ουνιτών).

Το 1917, με πρωτοβουλία της μεταβατικής κυβέρνησης του Αλεξάντερ Κέρενσκι, το Πατριαρχείο Μόσχας αναβίωσε, για να καταργηθεί εκ νέου από τους Μπολσεβίκους στο πλαίσιο της αθεϊστικής προπαγάνδας, το 1923. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει πως το επανασύστησε ο Στάλιν το 1943, κατά τον «Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο», προκειμένου να συστρατεύσει την Εκκλησία -παραδοσιακό φορέα του ρωσικού εθνικισμού- στην πολεμική προσπάθεια. Ο Στάλιν διέταξε ιερείς να πραγματοποιήσουν υπερπτήσεις πάνω από τα αναχώματα της Μόσχας και να ρίξουν αγιασμό. Ο δικτάτωρ προσπάθησε - αμφισβητώντας τα πρωτεία του Οικουμενικού Θρόνου - να συγκαλέσει πανορθόδοξη σύνοδο στη Μόσχα, το 1948, η οποία θα ανακοίνωνε τη «μεταφορά του πρωτείου» στην τελευταία.

Καθ’ όλη τη σοβιετική περίοδο, η ανώτατη ιεραρχία του Πατριαρχείου διατήρησε αγαστή συνεργασία με τις αρχές και τις μυστικές υπηρεσίες. Αυτή συνεχίσθηκε και τη μετασοβιετική περίοδο. Λίγο πριν αρχίσει η τρίτη προεδρική θητεία του Πούτιν, εκείνος στράφηκε στην Εκκλησία ζητώντας αρωγή και νομιμοποίηση, την ώρα που στις ρωσικές μεγαλουπόλεις σημειώνονταν σφοδρές αντικαθεστωτικές διαδηλώσεις. Η Εκκλησία στήριξε τη βίαιη καταστολή τους, ενώ ο ίδιος ο Πατριάρχης Κύριλλος αναφέρθηκε στη διακυβέρνηση του Πούτιν ως «θεόσταλτο θαύμα». Ο Πούτιν έχει χαρακτηριστικά δηλώσει πως η Ορθοδοξία και το πυρηνικό οπλοστάσιο της Ρωσίας αποτελούν όπλα που προστατεύουν το ρωσικό κράτος.

Αν στο εσωτερικό η Εκκλησία έχει χρησιμοποιηθεί ως μοχλός νομιμοποίησης του αυταρχικού καθεστώτος και της καταστολής, στο εξωτερικό η Ορθοδοξία εργαλειοποιείται για να αυξήσει την «ήπια ισχύ» της Ρωσίας στις χώρες με ορθόδοξη πλειονότητα ή συμπαγείς κοινότητες ορθοδόξων. Στην Ελλάδα και την Κύπρο η χρήση της Ορθοδοξίας ως μοχλού χειραγώγησης των τοπικών κοινωνιών έχει προκαλέσει έντονες συζητήσεις και μεγάλη ανησυχία τα τελευταία χρόνια.

Προσπάθειες για χειραγώγηση κυπριακής Εκκλησίας

«Πλήγμα για τη Μόσχα η Ουκρανία»





«Ιστορικά, ο θεσμός της Αυτοκέφαλης Εκκλησίας είναι συνυφασμένος όχι μόνο με τον εθνικό χαρακτήρα μιας Ορθόδοξης Εκκλησίας αλλά και με την ύπαρξη ανεξάρτητου κράτους, στην επικράτεια του οποίου λειτουργεί», λέει ο δημοσιογράφος. «Συνδεδεμένη με την ανεξάρτητη κρατική αρχή, έφερε έτσι ανέκαθεν πολιτικές προεκτάσεις. Σημειωτέον εδώ πως η Εκκλησία της Κύπρου αποτελεί εξαίρεση, καθώς αναγνωρίσθηκε ως αυτοκέφαλη από την Οικουμενική Σύνοδο της Εφέσου (431) χάρη στη θεμελίωσή της από τον Απόστολο Βαρνάβα, ενώ ούτε σε ανεξάρτητο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας κράτος λειτουργούσε ούτε εθνικό χαρακτήρα έφερε, ούσα ελληνόφωνη», λέει και επισημαίνει πως «ποτέ η ανακήρυξη αυτοκέφαλου δεν υπήρξε απλή υπόθεση».

Τι ιδιαιτερότητα έχει η περίπτωση της Ουκρανίας;

Το Οικουμενικό και τα άλλα πρεσβυγενή Πατριαρχεία επέδειξαν εξαρχής δυστοκία στην αποδοχή μιας Εκκλησίας ως αυτοκέφαλης. Στην περίπτωση της Ουκρανίας οι ιστορικές και πολιτικές παράμετροι είναι που δυσκολεύουν την εκκλησιαστική χειραφέτηση της χώρας. Η Εκκλησία «πάσης Ρως» της Μόσχας βλέπει τις ρίζες της στο Κίεβο και στη «βάπτιση των Ρως» στον Δνείπερο από τον Βολοντίμιρ τον Μεγάλο (το 988). Θεωρεί, έτσι, πως η απώλεια του Κιέβου θα την αποκόψει από τις ρίζες της. Παράλληλα, η απώλεια της Ουκρανίας θα καταρρίψει τον ισχυρισμό του Πατριαρχείου Μόσχας πως είναι Πατριαρχείο «πάσης Ρως» και εκπροσωπεί όλους τους απογόνους του μεσαιωνικού εκείνου βασιλείου (Ρώσους, Ουκρανούς και Λευκορώσους). Η κατάρριψη του αφηγήματος περί «υπερεθνικής εκκλησίας» θα συντρίψει το διεθνές της κύρος. Παράλληλα, η «Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία» του Πατριαρχείου Μόσχας αντιπροσωπεύει το 40% όλων των ενοριών του Πατριαρχείου. Αν αυτές περάσουν στη δικαιοδοσία της αυτοκέφαλης «Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας», το Πατριαρχείο θα χάσει μεγάλο αριθμό πιστών και τεράστια περιουσία.

«Ομόδοξο» παραμύθι

Πώς θα σχολιάζατε την επιρροή που ασκεί η Ρωσία, στην Ελλάδα και την Κύπρο, με την επίκληση του ομοδόξου;

Θεωρώ πως πρόκειται για σοβαρότατη γεωπολιτική απειλή. Ο Πούτιν επικαλείται την Ορθοδοξία με κάθε ευκαιρία, ενώ η Ρωσική Εκκλησία προσπαθεί να διεισδύσει και να χειραγωγήσει την ελληνική και κυπριακή. Η περίφημη «γεωπολιτική των Εκκλησιών» στοχεύει να στρέψει την ελληνική και κυπριακή Εκκλησία και κοινωνία εναντίον του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Παράλληλα, προωθώντας τη ρωσοφιλία και τη λαγνεία για τον Πούτιν ως «μεγάλο ηγέτη», επιχειρεί να οικοδομήσει ένα αντιευρωπαϊκό και αντιδυτικό κλίμα, διακυβεύοντας τον προσανατολισμό των δύο χωρών.

Πλάι στην Ορθοδοξία, οι ρωσικές αρχές και οι συνεργάτες τους «πωλούν» ένα κίβδηλο ιστορικό αφήγημα, το οποίο στην μεν Ελλάδα προπαγανδίζει τον δήθεν καθοριστικό ρόλο των Ρώσων στην απελευθέρωση των ελληνικών εδαφών, στην δε Κύπρο διατείνεται πως η ΕΣΣΔ και η Ρωσία στήριξαν πάντοτε την ελληνοκυπριακή πλευρά στο Κυπριακό. Συμπληρωματική όλων αυτών η δημιουργία ενός σημαντικού ρωσόφιλου χώρου στο ελληνόφωνο διαδίκτυο, όπου συνεργάτες των Ρώσων, αυτόκλητοι αλλά και αμειβόμενοι, προπαγανδίζουν τις ρωσικές θέσεις, την εικόνα του Πούτιν, θεωρίες συνωμοσίας και σαχλές «προφητείες» γερόντων. Ειδικά για την Κύπρο, καθοριστικό ρόλο παίζει το μέγεθος της ρωσικής οικονομικής διείσδυσης στο νησί και η επιρροή των ρωσικών συμφερόντων - παράμετρος που έχετε αναδείξει επαρκώς στα ρεπορτάζ του «Πολίτη».

Στο βάθος… φορολογία

Ενδιαφέρον προκαλεί η στάση του Πατριάρχη Ιεροσολύμων, ο οποίος λειτουργεί με τρόπο που δίνει την εντύπωση ότι ελέγχεται από τη Μόσχα. Πώς εξηγείτε τη στάση του;

Έχω την εντύπωση πως η ακραιφνώς ρωσόφιλη στάση που επέδειξε τελευταία οφείλεται σε υπόσχεση της Μόσχας για γενναία οικονομική βοήθεια. Το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, που διαθέτει τεράστια κτηματική περιουσία στην πρωτεύουσα του Ισραήλ, κλήθηκε να καταβάλει αντίστοιχα τεράστιο ποσό ως φόρο, της τάξεως των εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ. Η δημαρχία αποφάσισε να δώσει τέλος στην απαλλαγή από φόρους που απολάμβαναν οι χριστιανικές Εκκλησίες και ο ΟΗΕ για ακίνητα ιδιοκτησίας τους (εξακολουθούν να μην υπόκεινται σε φόρο όσα λειτουργούν ως χώροι χριστιανικής λατρείας). Η εκκλησιαστική περιουσία φορολογείται για πρώτη φορά μετά από τουλάχιστον πέντε αιώνες στην πόλη και το Πατριαρχείο βρέθηκε απροετοίμαστο. Ελπίζω πως θα βρεθεί άλλη λύση, καθώς όσα συνέβησαν στην Αντιόχεια κατά τα τέλη του 19ου αιώνα, με τον αφελληνισμό της ιεραρχίας της, δείχνουν τι περιμένει και το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων εάν αυξηθεί η επιρροή της Ρωσίας επ' αυτού.

Περιθωριακές φωνές

Πώς θα σχολιάζατε τη στάση μητροπολιτών της Εκκλησίας της Ελλάδας που παρά την απόφαση της Ιεράς Συνόδου, βάλλουν κατά του Οικουμενικού Πατριαρχείου και τάσσονται υπέρ «πανορθοδόξου συνάντησης» για το Ουκρανικό;

Πιστεύω πως έχει γίνει πλέον αντιληπτό από όλους πως οι εν λόγω (ελάχιστοι) μητροπολίτες έχουν κυριολεκτικά εξαγορασθεί από τους Ρώσους, καθώς είναι αποδέκτες δωρεών και οι μητροπόλεις τους προσπορίζονται σημαντικά έσοδα από τον ρωσικό προσκυνηματικό τουρισμό. Προπαγανδίζουν τις ρωσικές θέσεις με σημαντικά ανταλλάγματα. Η απόφαση της Ιεράς Συνόδου έχει όμως ληφθεί και οι εν λόγω σύντομα θα περιθωριοποιηθούν ακόμη περισσότερο.

Έχοντας μελετήσει την κατάσταση που επικρατεί και στην Εκκλησία της Κύπρου, θεωρείτε ότι μπορεί να υπάρξει και τοπικό σχίσμα;

Θεωρώ πως και στην Κύπρο κάποιοι αρχιερείς έχουν γίνει περίγελος με την ακραία ρωσόπληκτη στάση τους. Καθώς οι ρωσικές μεθοδεύσεις και επιδιώξεις καθίστανται γνωστές σε ολοένα διευρυνόμενο τμήμα της κοινής γνώμης, πιστεύω πως οι περί ου ο λόγος θα καταλήξουν και αυτοί στο περιθώριο, όπως και οι Ελλαδίτες αντίστοιχοί τους.

Τι ρόλο παίζουν οι Ρώσοι ολιγάρχες, που «επενδύουν» σε Εκκλησίες σε Κύπρο και Ελλάδα;

Ο ρόλος των ολιγαρχών είναι πολύ πιο καθοριστικός στην Κύπρο, ακριβώς λόγω της οικονομικής εξάρτησης της Κυπριακής Δημοκρατίας από το ρωσικό χρήμα. Οι ολιγάρχες, Ρώσοι και «ομογενείς» (έχει γίνει κατάχρηση του όρου), είναι παρόντες και στην Ελλάδα, ιδίως στον βορρά. Υπάρχουν στοιχεία που αποδεικνύουν πως οι περισσότεροι βρίσκονται σε «ανοικτή γραμμή» με τις ρωσικές αρχές.

Εργολαβική υπονόμευση

Τι ήταν αυτό που σας ώθησε να γράψετε το βιβλίο σας;

Η αίσθηση του κινδύνου για τα ενδεχόμενα αποτελέσματα της ρωσικής διείσδυσης στην Ελλάδα και την Κύπρο. Έχοντας ζήσει στην Κωνσταντινούπολη επί δώδεκα χρόνια (2003-2015), γνώριζα τις ρωσικές προσπάθειες υποβάθμισης του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Οι ρωσικές μυστικές υπηρεσίες είχαν φθάσει μάλιστα να κυκλοφορήσουν ψευδεπίγραφη επιστολή, την επαύριον της γεμάτης ερωτηματικά απόπειρας πραξικοπήματος του 2016. Αυτή συκοφαντούσε τον Πατριάρχη Βαροθολομαίο ως συνεργάτη του εξόριστου ιεροκήρυκα Φετουλάχ Γκιουλέν, και ζητούσε από τον Ερντογάν την «απομάκρυνσή» του. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα το 2015, γνώρισα τον κόσμο των «ψεκασμένων» και την αναίσχυντη προπαγάνδα υπέρ του Πούτιν. Είχα ήδη αρχίσει να ερευνώ το θέμα της ρωσικής διείσδυσης όταν ξέσπασε το σκάνδαλο των απελάσεων των Ρώσων διπλωματών το καλοκαίρι του 2018 και η αναγνώριση του ουκρανικού αυτοκέφαλου το φθινόπωρο. Η επικαιρότητα επέσπευσε τη συγγραφή...

Από την Αθήνα στη «Νέα Ρώμη»

Ο Αλέξανδρος Μασσαβέτας γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα. Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και στο Cambridge, αλλά παράτησε τη νομική καριέρα με απέραντη ικανοποίηση το 2003 και μετακόμισε στην Πόλη. Τα ταξίδια είναι το μεγάλο του πάθος. Δηλώνει νεο-Πολίτης και πιστεύει πως όποιον έζησε στην Πόλη ελάχιστες μητροπόλεις θα τον εντυπωσιάσουν. Έχοντας «πειραματιστεί» σε διάφορους επαγγελματικούς χώρους, δουλεύει ως δημοσιογράφος σε ελληνικά και βρετανικά μέσα από το 2003. Από το 2005 έως το 2009 υπήρξε ανταποκριτής της «Καθημερινής» στην Πόλη, ενώ συνεχίζει, από το 2004, ως ανταποκριτής του «Mergermarket» πρακτορείου οικονομικών ειδήσεων του ομίλου των «Financial Times». Από την επάνοδό του στην Αθήνα το 2015 συνεργάζεται με το πρακτορείο ερευνητικής δημοσιογραφίας insidestory.gr. Τον Οκτώβριο του 2011 κυκλοφόρησε το πρώτο του βιβλίο στα ελληνικά, με τίτλο «Κωνσταντινούπολη, η Πόλη των απόντων», που απέσπασε το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας στην κατηγορία «Χρονικό-μαρτυρία-ταξιδιωτική λογοτεχνία» για το έτος εκείνο. Τον Δεκέμβριο του 2015 κυκλοφόρησε το πρώτο μέρος της τριλογίας του για τη Μικρά Ασία, με τίτλο «Μικρά Ασία, το Παλίμψηστο της Μνήμης». Το 2017 κυκλοφόρησε το «Κωνσταντινούπολη. Στις άγνωστες γειτονιές του Κερατίου».