Θετική ψήφος στην Κύπρο, μούντζα στο σύστημα

Χαμηλά στη συνείδηση των Κυπρίων εξακολουθούν να βρίσκονται οι θεσμοί, σύμφωνα με τα αποτελέσματα της τελευταίας πανευρωπαϊκής κοινωνικής έρευνας. Τα κόμματα και οι πολιτικοί βρίσκονται στα τάρταρα της εμπιστοσύνης, όπως και η παιδεία και η υγεία που παρουσιάζουν πτώση σε σχέση με την προηγούμενη έρευνα. Μεταξύ άλλων, η επικρατούσα αντίληψη σε σχέση με τη δίκαιη κατανομή εθνικού πλούτου, μισθών και εισοδημάτων, είναι πως υπάρχουν άδικα υψηλά εισοδήματα. Η οικονομία, που το 2012 ήταν στον πάτο, βγήκε δυο μονάδες πάνω, αλλά ακόμη δεν περνά τη βάση. Η εμπιστοσύνη στην κυβέρνηση έχει ανέβει μία μονάδα, δεν θα έπρεπε ωστόσο να ικανοποιεί δεδομένου του success story που επικαλούνται οι κυβερνώντες.

Η Κύπρος συμμετέχει από το 2006 σε αυτή την ολοκληρωμένη έρευνα που ασχολείται με όλους τους τομείς της κοινωνικής, πολιτικής και οικονομικής ζωής των πολιτών, η οποία διεξάγεται ανά διετία. Η χώρα μας φέτος επανέρχεται μετά από απουσία δύο γύρων, τους οποίους μάλλον «έφαγε» η κρίση λόγω έλλειψης χρηματοδότησης. Η έρευνα καταγράφει τις στάσεις, τις απόψεις και τις συμπεριφορές των Ευρωπαίων πολιτών δίνοντας μία συγκριτική, διαχρονική εικόνα, τόσο μεταξύ της ίδιας κοινωνίας διά μέσου των χρόνων, όσο και μεταξύ των πολιτών στις χώρες της Ευρώπης.

Φωνή στους πολίτες

Πώς, λοιπόν, έχει αλλάξει η αίσθηση των Κυπρίων πολιτών από το 2012 σε σχέση με τη ζωή τους και τα κοινά; Και πώς συγκρίνεται με τις στάσεις μεταξύ των υπολοίπων Ευρωπαίων; Τα ευρήματα της έρευνας παρουσιάζει, αναλύει και σχολιάζει στον «Π» ο καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Μάριος Βρυωνίδης, ο οποίος είχε ρόλο εθνικού συντονιστή. Όπως τονίζει, η έρευνα καταγράφει την πρόσληψη της κοινωνικής πραγματικότητας, η οποία είναι πιο σημαντική ακόμη και από την ίδια την πραγματικότητα από τη στιγμή που ο πολίτης δεν μπορεί να αντιληφθεί αυτή την πραγματικότητα. «Η έρευνα έχει στόχο να δώσει φωνή στους πολίτες για να επηρεάσει σε όποιον βαθμό μπορεί τη χάραξη κοινωνικής πολιτικής», μας εξηγεί.

Πιο ψηλά η Αστυνομία

Για πάνω από μία δεκαετία οι πολιτικοί και τα πολιτικά κόμματα εξακολουθούν να βρίσκονται σε πολύ χαμηλά επίπεδα ικανοποίησης και εμπιστοσύνης. Σε μία κλίμακα από το μηδέν μέχρι το 10, τα πολιτικά κόμματα είναι στο 2,7 και οι πολιτικοί στο 2,8. Περίπου τα ίδια ποσοστά είδαμε και το 2012. Η Βουλή είναι λίγο πιο πάνω, στο 3,7, ενώ η δικαιοσύνη παίρνει επίσης κάτω από τη βάση με 4,4. Η κυπριακή Αστυνομία είναι η μόνη που βρίσκεται κάπου στο μέσο της κλίμακας με βαθμό ικανοποίησης 5,3. Βεβαίως η έρευνα διεξήχθη από τον Οκτώβριο του 2018 έως τον Απρίλιο του 2019 και δεν αποτυπώνει, όπως εκτιμά ο κ. Βρυωνίδης, τα όσα εκτυλίχθηκαν με τον σίριαλ κίλερ και τις ευθύνες που καταλογίστηκαν στην Αστυνομία.



Πολιτικοί παλαιάς κοπής

Όσον αφορά το πολιτικό και κομματικό σύστημα, ο κ. Βρυωνίδης σημειώνει στην ανάλυσή του ότι ενώ οι πολίτες βιώνουν κοσμογονικές κοινωνικές αλλαγές, οι νέες ανάγκες που τους δημιουργούνται δεν απαντώνται μέσα από τις συνταγές του παρελθόντος με τις οποίες εξακολουθούν να λειτουργούν οι πολιτικοί και τα κόμματα παλαιάς κοπής.

Επικαλούμενος την κάρτα που δείχνει «πόσο ικανοποιημένοι είναι οι πολίτες από τη λειτουργία της Δημοκρατίας», με την ικανοποίηση να βρίσκεται κάπου στο μέσο, σημειώνει πως στην εποχή της πληροφορίας, οι πολίτες αισθάνονται πως έχουν δεν συμμετέχουν όσο θα ήθελαν στις δημοκρατικές διαδικασίες. «Δυστυχώς ακόμη οι δημόσιες διαβουλεύσεις γίνονται με τους παραδοσιακούς τρόπους. Τα κοινωνικά δίκτυα δεν μπορούν να συνεχίσουν να μένουν απλώς ως ένας χώρος διαμαρτυρίας ή ανάρτησης κοινωνικού σχολίου. Μπορούν και θα έπρεπε να διαδραματίσουν έναν πιο ουσιαστικό ρόλο. Για παράδειγμα, θέλουμε να εφαρμόσουμε μια νέα κοινωνική πολιτική. Πώς θα ακουστεί η γνώμη των νέων ανθρώπων αν παραγνωρίσεις αυτά τα νέα Μέσα; Το τοπίο και η κοινωνία κάθε μέρα αλλάζει και οι πολίτες θα ήθελαν να δουν να αλλάζει ο τρόπος που επικοινωνούν μαζί τους οι πολιτικοί. Εμείς, μέσα από τις έρευνες κάνουμε τη διάγνωση, το πολιτικό σύστημα διαπιστώνει τα προβλήματα μετά από κάθε εκλογική αναμέτρηση όπου η αποστασιοποίηση, ειδικά των νέων, διευρύνεται, αλλά δυστυχώς δεν ενεργοποιούνται οι μηχανισμοί από τα ίδια τα κόμματα ώστε να επέλθει η αναγκαία αλλαγή»

Σε μεταβατικό στάδιο

Ο δείκτης εμπιστοσύνης στο κυπριακό πολιτικό σύστημα συγκρίνεται, όπως επισημαίνει, με χώρες στις οποίες οι δημοκρατικοί θεσμοί δεν είναι τόσο εδραιωμένοι όπως τους αντιλαμβανόμαστε στον δυτικό κόσμο. Χώρες οι οποίες στήριζαν τη λειτουργία τους σε σοσιαλιστικά καθεστώτα και βρίσκονται ουσιαστικά σε ένα μεταβατικό στάδιο. Ο κ. Βρυωνίδης τονίζει πως σε αυτή τη μεταβατική φάση βρίσκεται και η ΚΔ. Μια νεαρή σχετικά Δημοκρατία, η οποία προσπαθεί να ξεφύγει από κακές πρακτικές του παρελθόντος. Όπως εξηγεί, μόλις από τη δεκαετία του ’90 ξεκίνησαν να εδραιώνονται καλύτερα οι δημοκρατικοί θεσμοί – επήλθε π.χ. η πολυφωνία στα ΜΜΕ. Ένα χρονικό διάστημα που δεν μπορεί να θεωρηθεί μεγάλο. 

Πάνω η οικονομία

Μία ενδιαφέρουσα, κατά τον κ. Βρυωνίδη, καταγραφή είναι η άνοδος της εμπιστοσύνης στην κυπριακή οικονομία. Το 2012, παραμονές της μεγάλης κρίσης, η εμπιστοσύνη των πολιτών στην οικονομία ήταν στο ναδίρ και συγκεκριμένα στο 2 στην κλίμακα 0 έως 10. «Το 2018 η εμπιστοσύνη ανέβηκε στο 4. Αυτό είναι αποτέλεσμα της γενικότερης βελτίωσης που υπήρξε στην οικονομία την εξαετία».



Χαμηλά παιδεία-υγεία

Εκείνο που έπεσε πολύ χαμηλά ήταν η εμπιστοσύνη του κόσμου σε θέματα παιδείας. Όπως εκτιμά ο καθηγητής, αυτό οφείλεται στις αντιδράσεις των εκπαιδευτικών πέρσι για τις αλλαγές που προωθούσε ο τότε ο υπουργός. «Φαίνεται πως κάτι στην παιδεία δεν λειτουργεί σωστά και ο κόσμος το εισπράττει και το αποτυπώνει στην έρευνα. Στον τομέα αυτό παρουσιάστηκε η μεγαλύτερη μείωση σε ό,τι αφορά στην ικανοποίηση και στην εμπιστοσύνη του πολίτη προς τους θεσμούς».

Μείωση της εμπιστοσύνης παρουσιάζεται και σε θέματα υπηρεσιών υγείας. «Αυτό το ερμηνεύω ως εξής: αναμένουμε όλοι να λειτουργήσει το ΓεΣΥ, είμαστε σε μια περίοδο αβεβαιότητας, και αυτό καταγράφεται. Είναι ένα στοίχημα για ολόκληρο το πολιτικό μας σύστημα η πορεία του ΓεΣΥ, διότι είναι ένα θέμα το οποίο τυγχάνει διαχείρισης διαχρονικά και δεν αφορά μόνο την εκάστοτε κυβέρνηση». 

Η Ευρώπη της αλλαγής

Σε άλλους θεσμούς εκτός Κύπρου, όπως τα Ην. Έθνη, έχουμε όπως φαίνεται και από τον πίνακα μεγαλύτερη εμπιστοσύνη. Την πρώτη φορά που έγινε η έρευνα, το 2006, δύο χρόνια μετά το δημοψήφισμα για το σχέδιο Ανάν, ήταν εξαιρετικά χαμηλή η εμπιστοσύνη στον ΟΗΕ, αναφέρει ο κ. Βρυωνίδης, αλλά βλέπουμε ότι αυτή σιγά-σιγά ανακάμπτει…

Περισσότερη εμπιστοσύνη δείχνουμε και στην Ευρωπαϊκή Ένωση. «Μέσα από την Ευρώπη η Κύπρος έκανε μεγάλα βήματα. Η Ευρώπη λειτούργησε σαν ένας ιδεολογικός μηχανικός νομιμοποίησης αλλαγών και καινοτομιών. Για παράδειγμα, μάθαμε να φοράμε ζώνες ασφαλείας διότι στην Ευρώπη φοράνε όλοι. Δηλαδή, η ρητορική επικεντρωνόταν εκεί που θέλουμε να πάμε και όχι ότι θα μας σώσει τη ζωή μας. Ο κόσμος προσβλέπει στην Ευρώπη. Θέλει να είμαστε Ευρωπαίοι παρά Μεσανατολίτες. Για αυτό υπάρχει πολύ έντονο φιλοευρωπαϊκό συναίσθημα εκ μέρους των πολιτών. Νιώθει ότι παίρνουμε πολύ περισσότερα απ’ ό,τι δίνουμε». Σε άλλο γράφημα, η Κύπρος δίνει ψήφο στην Ευρώπη μέσα από την έρευνα για παραμονή στην Κοινότητα.



Μεταναστευτικό



Όσον αφορά το μεταναστευτικό, πριν από έξι χρόνια ήμασταν οι αρνητικοί πρωταθλητές της Ευρώπης. Δεν έγινε δα και κάποια κοσμογονική αλλαγή, αλλά τουλάχιστον δεν είμαστε αρνητικοί πρωταθλητές, σχολιάζει ο καθηγητής Μάριος Βρυωνίδη. Από τις 19 χώρες τα αποτελέσματα των οποίων ήδη δημοσιεύτηκαν στην πανευρωπαϊκή έρευνα, είμαστε οι τέταρτοι από το τέλος. «Το σημαντικό είναι πως, ενώ το 2012 στην ερώτηση κατά πόσο θα έπρεπε να επιτρέπεται σε άτομα από φτωχότερες χώρες ή χώρες που έχουν διαφορετική εθνοτική ή φυλετική καταγωγή να έρχονται στην Κύπρο, το 40% έλεγε να μην έρχεται κανένας. Το ποσοστό αυτό μειώθηκε στο 13%, που αυτό είναι μια πρόοδος. Ο κόσμος πλέον δεν υιοθετεί ακραίες θέσεις. Βλέπουμε να υπάρχει συντηρητισμός». Σύμφωνα με τον καθηγητή, το θέμα της στάσης έναντι στη μετανάστευση σε όλη την Ευρώπη, αλλά και διεθνώς, έχει άμεση συνάρτηση με την πορεία της οικονομίας. «Όταν η οικονομία πάει καλά, δεν μας ενοχλεί η παρουσία των ξένων. Διότι καταλαβαίνουμε και μέσα μας ότι και οι ίδιοι συνεισφέρουν. Όταν η οικονομία πάει προς τα κάτω γινόμαστε πιο εσωστρεφείς», σημειώνει.





Θρησκευτικό συναίσθημα

Οι Κύπριοι μέσα από την έρευνα παρουσιάζονται από τους πιο θρησκευόμενους λαούς της Ευρώπης μαζί με τους Πολωνούς. Μία μικρή, ανεπαίσθητη σχεδόν μείωση παρουσιάζεται στο θρησκευτικό συναίσθημα κατά την τελευταία έρευνα. «Στην αντίληψη του Κύπριου η θρησκευτικότητα δεν συνδέεται τόσο με τη θρησκεία όσο με την εθνικοπολιτισμική του ταυτότητα. Όλων μας το ημερολόγιο είναι συνδυασμένο με γιορτές θρησκευτικές. Όλη η κουλτούρα και ο πολιτισμός μας συνδέονται με θρησκευτικά ζητήματα. Αυτή η έντονη θρησκευτικότητα συνδέεται και με το γεγονός ότι η θέση της Εκκλησίας είναι κυρίαρχη και στα οικονομικά και πολιτικά δρώμενα. Δεν είναι ότι είμαστε πραγματικά πιο θρήσκοι. Ακολουθούμε τα εξωτερικά χαρακτηριστικά της θρησκείας. Άρα, αυτή η αντίληψη δεν έχει να κάνει με την ερμηνεία ή τη διδασκαλία του ευαγγελίου, με το πόσο φιλάνθρωποι είμαστε ή πόση αγάπη και αποδοχή δείχνουμε προς τον πλησίον, αλλά με την ταυτότητα και πώς εμείς την ορίζουμε».



Κτίζοντας τη λύση πάνω στα αδιαφορία αισθήματα

Στα ερωτηματολόγια που έτρεξαν φέτος στο πλαίσιο της μεγάλης πανευρωπαϊκής κοινωνικής έρευνας ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να τοποθετηθούν στη λύση του Κυπριακού και να μεταφέρουν τα αισθήματά τους για τους Τουρκοκύπριους. Πόσο εμπιστεύονται το σύνοικο στοιχείο. Όπως τονίζει ο Μάριος Βρυωνίδης, τα αποτελέσματα δείχνουν μία «ψιλοαδιαφορία». Πρόκειται για ουδέτερα συναισθήματα τα οποία από το μηδέν μέχρι το 10 κυμαίνονται μεταξύ 4 και 6, μια απάντηση του τύπου «οι Τ/Κ δεν μας αφορούν ιδιαίτερα».

Όπως αναφέρει ο καθηγητής, από τη μία, μέσα από αυτή την απάντηση, βλέπουμε να επικρέμεται ο κίνδυνος της αποστασιοποίησης και της αποξένωσης. Υπάρχει όμως και η θετική οπτική. Από τη στιγμή που η στάση δεν είναι ούτε αρνητική ούτε θετική, μπορεί να κτίσει κανείς πάνω σε αυτήν τη συνύπαρξη. «Υπάρχουν περιθώρια για να αυξηθούν τα θετικά συναισθήματα των Ε/Κ έναντι των Τ/Κ, δεδομένου ότι δεν υπάρχουν αρνητικά συναισθήματα, καχυποψία και σκεπτικισμός. Αλλά για να γίνουν θετικές οι στάσεις - και είναι αυτό που θα οδηγήσει σε πραγματική λύση - θα πρέπει το πολιτικό σύστημα να επενδύσει σε αυτό. Μέχρι σήμερα η πολιτεία δεν βλέπουμε να έχει κάνει τίποτα για να καλλιεργήσει τη συνύπαρξη και τη δικοινοτική ομοσπονδία».

Ενιαίο κράτος, αλλά...

Το δεύτερο ελπιδοφόρο που βλέπει ο καθηγητής είναι πως οι πολίτες απορρίπτουν τη λύση των δύο κρατών. «Μεταφέρουν την προτίμησή τους για ένα ενιαίο κράτος, αλλά επειδή δεν ζούμε σε ιδεατούς κόσμους αλλά σε κόσμους που μπορεί να γίνονται συμβιβασμοί, λένε ότι θα μπορούσαν να αποδεχτούν, παρότι δεν είναι η πρώτη τους επιλογή, τη δικοινοτική ομοσπονδία. «Εγώ προχωρώ και ένα βήμα παρακάτω και ερωτώ: ναι, αλλά τι περιεχόμενο θα έχει αυτή η ομοσπονδία; Είναι εδώ που το πολιτικό μας σύστημα, πέρα από τις διακηρύξεις και τις ταμπέλες, πρέπει να έρθει και να εξηγήσει του κόσμου πώς εννοεί την καθημερινότητα των πολιτών όταν και αν γίνει αυτή η λύση. Διότι οι πολίτες σου λένε σε ένα πολύ μεγάλο ποσοστό υπάρχει διάθεση να τοποθετηθούν θετικά, εάν τους καθησυχάσεις κάποιες ανησυχίες. Έχει, θεωρώ, μεγάλη ευθύνη το πολιτικό σύστημα να διαχειριστεί προς την ορθή κατεύθυνση αυτό το μήνυμα που στέλνουν οι πολίτες και να δώσει έναν προσανατολισμό στις διακηρύξεις του». Αυτό πρέπει να γίνει τώρα, σημειώνει ο καθηγητής, διότι σε 20 χρόνια η γενιά που έζησε και ξέρει τη συνύπαρξη δεν θα είναι εδώ. «Και τότε με ποιους θα κάνεις λύση; Με μια νέα γενιά που έζησε πάντοτε με τον διαχωρισμό και σου λέει ότι είναι η φυσιολογική κατάσταση πραγμάτων»;



Μας αρέσει ο τρόπος ζωής μας

Ένα άκρως ενδιαφέρον γράφημα είναι αυτό για τη μέση ικανοποίηση σε άξονες του συστήματος της Κύπρου, όπου φαίνεται πως οι Κύπριοι απολαμβάνουν τον τρόπο ζωής τους. «Αυτός ο δείκτης έχει να κάνει με την ψυχαγωγία με το γεγονός ότι η εκτεταμένη οικογένεια ακόμη λειτουργεί, τα κοινωνικά δίκτυα λειτουργούν, είμαστε ένας χώρος ασφαλής για να ζήσεις. Δεν έχουμε τα προβλήματα της εγκληματικότητας που έχουν άλλες χώρες. Για να μην τα μηδενίζουμε όλα, η χώρα μας είναι ένας καλός προορισμός για να ζει κάποιος, για να μεγαλώσει την οικογένειά του. Δεν είμαστε όπως οι χώρες της βόρειας Ευρώπης που τις μισές μέρες του χρόνου ζουν μες στο σκοτάδι και το κρύο. Είναι συνδυασμός πολλών πραγμάτων. Γενικά στην Κύπρο, στην Ελλάδα, στις μεσογειακές χώρες, έχουμε καλύτερη ποιότητα ζωής», καταλήγει ο κ. Βρυωνίδης.

Η ταυτότητα της έρευνας

Το αρχικό δείγμα της έρευνας ήταν 1.600 νοικοκυριά. Ο δείκτης ανταπόκρισης και συνεργασίας ήταν 58%. Η έρευνα πεδίου έγινε με τον συντονισμό του Πανεπιστημιακού Κέντρου Ερευνών Πεδίου του Παν. Κύπρου και πραγματοποιήθηκε την περίοδο από τον Οκτώβριο του 2018 μέχρι τον Απρίλιο του 2019. Έγινε με προσωπικές συνεντεύξεις με ερωτηματολόγιο το οποίο βασίζεται σε ένα κοινό πρότυπο στις ευρωπαϊκές χώρες, αλλά περιέχει και προσαρμοσμένες σε κάθε χώρα. Τα δεδομένα της έρευνας είναι ελεύθερης πρόσβασης και μπορεί κανείς να τα βρει στην ιστοσελίδα http://www.europeansocialsurvey.org/.