Τώρα και... πράσινες παραβάσεις

Η προειδοποιητική επιστολή της Κομισιόν προς την Κύπρο για την αποτυχία της «κατά τρόπο γενικευμένο και συστηματικό» να εξασφαλίσει την προστασία των περιοχών που εμπίπτουν στο δίκτυο Natura 2000 από βλαβερές αναπτύξεις δεν ήταν έκπληξη. Άλλωστε, όπως σημείωσε η Κομισιόν στη σχετική ανακοίνωση, το κυπριακό κράτος δεν κάνει τα απαραίτητα βήματα για την προστασία της βιοποικιλότητας όχι μόνο φέτος, ούτε πέρσι, αλλά «από την ημερομηνία προσχώρησής του στην ΕΕ».

Συστάσεις που αφορούν την Κύπρο και τις περιοχές Natura 2000 και τη βιοποικιλότητα καταγράφονται και στην έκθεση επισκόπησης της εφαρμογής της περιβαλλοντικής πολιτικής για την Κύπρο που δημοσιεύτηκε τον Απρίλιο, και η οποία καλύπτει πάρα πολλά άλλα θέματα. Η προειδοποιητική επιστολή της Κομισιόν της περασμένης εβδομάδας αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο αδειοδοτούνται αναπτύξεις και στο ότι το κράτος δεν φροντίζει ώστε τα σχέδια για νέες αναπτύξεις να υποβάλλονται στις κατάλληλες εκτιμήσεις για πιθανές επιπτώσεις σε περιοχές του δικτύου Natura 2000, καθώς και στο ότι έχει συμφωνήσει σε σχέδια ή έργα χωρίς να έχει βεβαιωθεί πως δεν θα επηρεάσουν ευαίσθητες περιοχές. Η συμπεριφορά αυτή της Κύπρου παραβιάζει την Οδηγία 92/43/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 21ης Μαΐου 1992 για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας, σύμφωνα με την οποία «τα σχέδια και τα έργα που δεν συνδέονται άμεσα με τη διαχείριση μιας περιοχής Natura 2000 ή δεν είναι αναγκαία για την εν λόγω διαχείριση πρέπει να υποβάλλονται σε κατάλληλη εκτίμηση των επιπτώσεων που επιφέρουν (τόσο μεμονωμένα όσο και σε συνδυασμό με άλλα σχέδια ή έργα) στην εκάστοτε περιοχή, εκτός εάν τα κράτη μέλη είναι βέβαια, κατόπιν εξέτασης του έργου, ότι αυτό δεν θα έχει σημαντικές επιπτώσεις στην περιοχή του δικτύου Natura 2000». Με την επιστολή της η Κομισιόν έχει ξεκινήσει ακόμα μια διαδικασία επί παραβάσει (infringement procedure) σε βάρος της Κύπρου, που ήδη αντιμετωπίζει τέτοιες διαδικασίες, μεταξύ άλλων για τη μη εφαρμογή της οδηγίας για το ξέπλυμα βρόμικου χρήματος. Η Κύπρος έχει περιθώριο δύο μηνών να απαντήσει και, βάσει της διαδικασίας, αν η Κομισιόν θεωρήσει ότι η Λευκωσία δεν μπορεί να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της θα διαβιβάσει επίσημο αίτημα συμμόρφωσης με το ευρωπαϊκό δίκαιο (αιτιολογημένη γνώμη). Η διαδικασία αυτή μπορεί να οδηγήσει μέχρι και σε παραπομπή της υπόθεσης στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο στο Λουξεμβούργο.

Ανησυχία Κομισιόν

Το Natura 2000 είναι ένα δίκτυο οικότοπων σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση που θεωρούνται καίριας σημασίας ως χώροι αναπαραγωγής και ξεκούρασης προστατευόμενων ειδών ή χώροι όπου υπάρχουν ευάλωτα είδη χλωρίδας και πανίδας. Το δίκτυο δεν αποτελείται μόνο από αυστηρά προστατευόμενες περιοχές χωρίς ανθρώπινη δραστηριότητα. Στόχος είναι η όποια δραστηριότητα να γίνεται σε αρμονία με τη φύση και με τρόπο οικολογικά και οικονομικά βιώσιμο.
Στην έκθεση του περασμένου Απριλίου η Κομισιόν σημείωνε μεταξύ άλλων πως υπήρχε ανεπαρκής χαρακτηρισμός του χερσαίου τμήματος του δικτύου Natura 2000. Ιδιαίτερα καταγράφονταν ανησυχίες για το κατά πόσο τόποι ενδιαφέροντος στη θάλασσα και ιδίως στις παράκτιες ζώνες προστατεύονταν αποτελεσματικά «από μη συμβατές δραστηριότητες ή εξελίξεις που τις κατακερματίζουν ή τις υποβαθμίζουν». Τότε, πριν από μερικούς μόνο μήνες, η Κομισιόν σημείωνε πως «τα σχέδια διαχείρισης για αυτούς τους τόπους πρέπει να ολοκληρωθούν και να εφαρμοστούν καταλλήλως και όλες οι απαραίτητες περιβαλλοντικές εκτιμήσεις πρέπει να διενεργηθούν με ορθό τρόπο προτού μπορέσουν να εγκριθούν πιθανώς επιζήμια σχέδια ή έργα».

Προεδρική σοφία!

Μέχρι σήμερα στην Κύπρο αναγνωρίζονται 63 τοποθεσίες ως μέρη του δικτύου Natura, 40 από τις οποίες θεωρούνται τόποι κοινοτικής σημασίας και καλύπτουν το 28,8% της χερσαίας έκτασης του νησιού. Όπως αναφέρεται στην έκθεση του Απριλίου, η Κύπρος όφειλε να είχε καθορίσει στόχους και μέτρα διατήρησης για τις 40 αυτές τοποθεσίες. Μέχρι τον Ιούλιο του 2018, μόνο 29 από αυτές είχαν χαρακτηριστεί ειδικές ζώνες διατήρησης με υπουργικά διατάγματα. Ενώ όμως έχουν καταρτιστεί σχέδια διατήρησης για όλες τις περιοχές, εκτός από επτά, οι στόχοι του κράτους καθορίζονται με προεδρικά διατάγματα τα οποία «χρησιμεύουν ως έγγραφα καθοδήγησης», «δεν έχουν νομική υπόσταση και δεν χρήζουν έγκρισης από συγκεκριμένη αρχή». Επισημαίνεται ότι αρμόδιο για την επίβλεψη της εφαρμογής της οδηγίας για τους οικοτόπους και για τον συντονισμό των δράσεων για τις περιοχές Natura είναι το Τμήμα Περιβάλλοντος, το οποίο έχει την ευθύνη για διαχείριση 28 τόπων κοινοτικής σημασίας, με τις υπόλοιπες να εμπίπτουν στη δικαιοδοσία του Τμήματος Δασών και του Τμήματος Αλιείας και Θαλασσίων Ερευνών.

Πρόκληση

Στην έκθεση σημειώνεται πως σημαντική πρόκληση για την Κύπρο είναι η προστασία των περιοχών Natura «από δραστηριότητες ή αναπτυξιακά έργα που τις κατακερματίζουν ή τις υποβαθμίζουν, ιδίως εντός ιδιωτικών εκτάσεων, και ειδικότερα όσον αφορά το επαναλαμβανόμενο θέμα της έλλειψης συμμόρφωσης των έργων και των σχεδίων που επηρεάζουν τις περιοχές Natura 2000 με την υποχρέωση να εκτιμώνται δεόντως ως προς τις επιπτώσεις τους καθώς και με τις απαιτήσεις για τη χορήγηση αδειών». Αξίζει να σημειωθεί πως η παράγραφος που αναφέρεται στην υποβάθμιση ευαίσθητων περιοχών από έργα ανάπτυξης συνοδεύεται από φωτογραφία από τις... Θαλασσινές Σπηλιές της Πέγειας (χωρίς τις επαύλεις). Ακόμα ένας παράγοντας που υπονομεύει την προσπάθεια σωστής διαχείρισης των οικοτόπων είναι η έλλειψη κατανόησης και αποδοχής των κανονισμών από τις τοπικές κοινότητες και τους ιδιοκτήτες γης, καθώς μεγάλο τμήμα των χαρακτηρισμένων περιοχών αποτελείται από ιδιωτικές εκτάσεις.

Εξορθολογισμός και ενημέρωση

Οι δράσεις που κατά προτεραιότητα πρέπει να λάβει η Κύπρος για το θέμα των οικοτόπων, σύμφωνα με την έκθεση, αφορούν την ολοκλήρωση των χαρακτηρισμών των προστατευόμενων τοποθεσιών και τη διασφάλιση πως τα προεδρικά διατάγματα θα καθορίζουν σαφείς στόχους και μέτρα και θα προσδιορίζουν ποια αρχή είναι αρμόδια για τι. Παράλληλα, θα χρειαστεί μια ευρεία εκστρατεία ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των ενδιαφερόμενων μερών και του κοινού για το δίκτυο Natura 2000.
Επίσης, τονίζεται πως θα πρέπει να συνεχιστούν οι προσπάθειες ώστε όλα τα σχέδια και τα έργα που ενδέχεται να έχουν σημαντικές επιπτώσεις να υποβάλλονται σε εκτίμηση και να αποτρέπεται η υποβάθμιση των περιοχών από επιβλαβή αναπτυξιακά έργα.
Ακόμα ζητείται η ενίσχυση των προσπαθειών επιβολής του νόμου για την εξάλειψη της παράνομης παγίδευσης και θανάτωσης πουλιών, η οποία επίσης αποτελεί μέρος της προσπάθειας προστασίας της βιοποικιλότητας.