Νιαζί Κιζίλγιουρέκ: Η πολιτική ελίτ ζει ακόμα στο παρελθόν

«Η διαμάχη μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων προέκυψε από τις πολιτικές επιλογές που έκαναν οι τότε πολιτικές ελίτ», αναφέρει σε συνέντευξή του στον «Π» ο Τ/Κ ακαδημαϊκός και ευρωβουλευτής Νιαζί Κιζίλγιουρεκ. Ο κ.Κιζίλγιουρεκ μάς μιλά για το νέο του βιβλίο με τίτλο «Μια ιστορία βίας και μνησικακίας», το οποίο πραγματεύεται τη γέννηση και την εξέλιξη της εθνοτικής βίας στην Κύπρο. Μεταξύ άλλων, επισημαίνει πως η διαμάχη δεν προέκυψε γιατί ο ένας είναι Ε/Κ και ο άλλος Τ/Κ, ενώ επισημαίνει πως πλέον οι δύο κοινότητες μπορούν να συνλειτουργήσουν κοινό κράτος καθώς δεν υπάρχει πλέον κάποιος στόχος που να δημιουργεί ένταση μεταξύ τους.

Πρόσφατα κυκλοφόρησε το νέο σας βιβλίο, σε δύο τόμους, το οποίο πραγματεύεται τη γέννηση και την εξέλιξη της εθνοτικής βίας στην Κύπρο. Τι είναι αυτό που πυροδότησε την εχθρότητα μεταξύ δύο κοινοτήτων;

Στη ρίζα της εθνοτικής βίας βρίσκονται οι «αντιμαχόμενες επιδιώξεις» και οι «συγκρούσεις για το πολιτικό στάτους» ανάμεσα στις κοινότητες. Καθοριστικό ρόλο στην πυροδότηση της εθνοτικής βίας διαδραμάτισε η διαμάχη για το ποιος είναι ο «κυρίαρχος» και ποιος η «μειονότητα». Καταφεύγοντας στη βία, οι δύο κοινότητες επιδίωκαν είτε να διασφαλίσουν το πολιτικό στάτους που θεωρούσαν ότι τους άρμοζε, είτε να απαλλαγούν από ένα πολιτικό στάτους που κατά τη γνώμη τους ήταν μειωτικό και καταφρονητικό.

Eντάσεις από το 1821

Το βιβλίο καταπιάνεται με μια μεγάλη περίοδο της ιστορίας ξεκινώντας από το 1821 μέχρι το 1974. Την πρώτη μεγάλη βίαιη σύγκρουση τη συναντάμε το 1958. Γιατί;

-Από το 1821 υπάρχουν εστίες εντάσεων μεταξύ των δύο κοινοτήτων. Ωστόσο, το 1958 μπορεί να θεωρηθεί το πρώτο μεγάλο κύμα βίας. Τον Ιούλιο και τον Αύγουστο του 1958 έχουμε 109 νεκρούς. Αυτές οι συγκρούσεις ξεκίνησαν με μια προβοκάτσια που οργάνωσε η ΤΜΤ, τα μέλη της οποίας έβαλαν μια βόμβα στο Γραφείο Πληροφοριών του τουρκικού προξενείου και προπαγάνδιζαν ότι το έβαλαν Ελληνοκύπριοι. Με αυτήν την πράξη το νησί σύρθηκε στη φωτιά. Ήταν μια εποχή στην οποία οι Βρετανοί ετοιμάζονταν να επιβάλουν το περίφημο σχέδιο Μακμίλαν και η ΤΜΤ κινητοποιήθηκε με μια ύστατη προσπάθεια για την διχοτόμηση της Κύπρου. Όταν η ΕΟΚΑ ανταπόδωσε τότε, ο αριθμός των νεκρών έφτασε τους 109.

Η ίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας φαίνεται ότι δεν κατάφερε να τερματίσει οριστικά τη βία. Τρία χρόνια μετά, δηλαδή τον Δεκέμβρη του 1963, έχουμε ένα νέο κύμα βίας. Ποιος είναι κατά την άποψή σας ο λόγος που την προκάλεσε;

Είναι γεγονός ότι η πολιτική ελίτ των κοινοτήτων δεν ήταν ικανοποιημένη με τις Συμφωνίες Ζυρίχης - Λονδίνου. Οι αγώνες της προηγούμενης δεκαετίας, δηλαδή για ένωση και για διχοτόμηση, συνέχιζαν να κυριαρχούν στα μυαλά και στις καρδιές των ανθρώπων. Η ΤΜΤ συνέχιζε τον εξοπλισμό της, όπως και την εκπαίδευση των αντρών της. Το ίδιο και η ελληνοκυπριακή κοινότητα. Μυστικές και παράνομες οργανώσεις οργανώθηκαν από την ελληνοκυπριακή ηγεσία, όπως η Οργάνωση Ακρίτας, που επίσης συνέχιζαν την προετοιμασία για ένοπλο αγώνα. Πρέπει να τονίσω όμως ότι η πλευρά που είχε απογοητευτεί πιο πολύ από την ίδρυση της ΚΔ ήταν η ελληνοκυπριακή.

Εθνοκάθαρση

Στο βιβλίο σας περιγράφετε την εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο ως «εθνοκάθαρση» εις βάρος των Ελληνοκυπρίων. Μπορείτε να επεκτείνεται αυτή σας τη θέση;

Το 1992, η αρμόδια επιτροπή που είχε συσταθεί από τα ΗΕ όρισε την πολιτική της εθνοκάθαρσης ως εξής: «Είναι η εσκεμμένη και προμελετημένη πολιτική απομάκρυνσης των αμάχων πολιτών μιας εθνοτικής ή θρησκευτικής ομάδας από τη γεωγραφική της περιοχή διά της βίας και του τρόμου». Τα ΗΕ δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στη σκοπιμότητα και τον προσχεδιασμό. Είναι προφανές ότι η διαίρεση του νησιού και η ακριβής χάραξη της διαχωριστικής γραμμής είχαν προκαθοριστεί. Και οι τουρκικές στρατιωτικές κινήσεις έγιναν βάσει του συγκεκριμένου πολεμικού σχεδίου. Εν ολίγοις, κεντρική ιδέα της τουρκικής πολεμικής στρατηγικής στην Κύπρο ήταν η γεωγραφική διαίρεση του νησιού και η συνακόλουθη ολοκλήρωσή της, με τη δημογραφική διαίρεση. Αναμφίβολα αυτή η πολιτική συνοδεύτηκε και από μια «πληθυσμιακή μηχανική», η οποία εφαρμοζόμενη διασφάλιζε ότι η μεγάλη πλειοψηφία των Ελληνοκυπρίων στον κυπριακό βορρά θα εκδιωκόταν κατά τη διάρκεια του πολέμου και οι εναπομείναντες θα εκτοπίζονταν μετά τη λήξη του. Οι Τουρκοκύπριοι που διέμεναν στο νότιο μέρος του νησιού θα μετοικούσαν στον βορρά με την ταυτόχρονη μεταφορά πληθυσμού από την Τουρκία.

Η πολιτική βία

Το βιβλίο σας ασχολείται επίσης και με την πολιτική βία στην κάθε κοινότητα ξεχωριστά πέρα από τη δικοινοτική βία. Τι έχετε να μας πείτε γι’ αυτό;

Είναι γεγονός ότι πέρα από τις διακοινοτικές συγκρούσεις υπήρχε και σημαντική πολιτική βία εντός των κοινοτήτων. Στην τ/κ κοινότητα η βία που ασκήθηκε από την ΤΜΤ ήταν κυρίως εις βάρος των αριστερών και άλλων που πίστευαν στην ειρηνική συμβίωση των δύο κοινοτήτων και απέρριπταν την ιδέα της διχοτόμησης. Στην ε/κ κοινότητα τα πράγματα ήταν πιο περίπλοκα. Πέραν της βίας που άσκησε η ΕΟΚΑ έναντι των Ε/Κ αριστερών, με την ίδρυση της ΚΔ ο διαχωρισμός μεταξύ μακαριακών και γριβικών τροφοδότησε την πολιτική βία στα χρόνια που ακολούθησαν. Επίσης, πολύ μεγάλη ένταση προκάλεσε η αντιπαλότητα μεταξύ αυτών που στήριζαν την ανεξαρτησία και αυτών που επέμεναν στην ιδέα της Ένωσης. Η βία στην ε/κ κοινότητα κορυφώθηκε με την ίδρυση της παράνομης οργάνωσης της ΕΟΚΑ Β’.

Έχετε αφιερώσει τον επίλογο του βιβλίου σας στην πολιτική της μνήμης με τον τίτλο «Η (μη) αναμέτρηση με ένα δύσκολο παρελθόν», τονίζοντας ότι η Ε/Κ και Τ/Κ δεν έχουν αναμετρηθεί με το παρελθόν τους. Γιατί είναι σημαντικό να θυμόμαστε τις παλιές διενέξεις και να μην κοιτάζουμε μόνο μπροστά;

Η αντιμετώπιση του παρελθόντος δεν είναι ζήτημα που αφορά μόνο το παρελθόν. Αποτελεί προϋπόθεση και για την αποδόμηση των κυρίαρχων αφηγημάτων που κατευθύνουν την πολιτική στις μέρες μας. Ένα ρητό λέει «η πραγματική εξουσία είναι η εξουσία που ελέγχει το παρελθόν». Μπορούμε να πούμε ότι είναι σημαντικό το κατά πόσον προβληματιζόμαστε αληθινά για όσα μας παρουσιάζονται ως αδιαμφισβήτητη ιστορική πραγματικότητα. Ιστοριογραφικές μελέτες για τη μνήμη και το τραύμα επικεντρώνονται συχνά στον τρόπο με τον οποίο, ιδιαίτερα σε μια χώρα όπως η Κύπρος, οι δύο κοινότητες απέχουν από την αληθινή συμφιλίωση, οι αντιλήψεις των πλευρών για το δίκαιο και τις ιστορικές αδικίες καθορίζουν και τη στάση τους να αποδεχτούν ή να απορρίψουν έναν πιθανό συμβιβασμό. Για παράδειγμα, η άρνηση της ε/κ κοινότητας να δεχτεί τις αδικίες που έζησε η τ/κ τη δεκαετία του ’60, όπως και η άρνηση των Τ/Κ να αναγνωρίσουν ότι το 1974 δεν ήταν μια «ειρηνική επιχείρηση» αλλά ένας άδικος πόλεμος με τραγικά αποτελέσματα για τους Ε/Κ, είναι ένα μεγάλο εμπόδιο στην αναζήτηση της λύσης. Χωρίς την αναμέτρηση με το παρελθόν δεν θα μπορούμε Ε/Κ και Τ/Κ να προχωρήσουμε μπροστά.

Το βιβλίο σας κυκλοφόρησε πρώτα στην τουρκική γλώσσα. Τι αντιδράσεις προκάλεσε;

Κοιτάξτε, σε καμία κοινότητα δεν υπάρχει μόνο μια ερμηνεία του παρελθόντος. Υπάρχουν και στις δύο κοινότητες άνθρωποι που είναι πρόθυμοι να αναγνωρίσουν τα εγκλήματα που έκανε η πλευρά που ανήκουν και υπάρχουν και άλλοι για τους οποίους για όλα φταίει η άλλη πλευρά. Έτσι οι Τ/Κ που πιστεύουν στην ειρηνική συμβίωση των δύο κοινοτήτων αποδέχτηκαν ότι έχουν γίνει εγκλήματα και από την τ/κ πλευρά, όπως και από την Τουρκία. Ενώ η εθνικιστική παράταξη επιμένει στην άρνησή της και τονίζει ότι μοναδικά θύματα της κυπριακής τραγωδίας είναι μόνο οι Τ/Κ. Άρα, η ερμηνεία και η αποδοχή ή μη ενός βιβλίου δεν είναι ανεξάρτητες από τις πολιτικές αντιλήψεις που καλλιεργεί ο εθνικισμός. Γι’ αυτό και θεωρώ το έργο μου μια απάντηση στην εθνικιστική κατασκευή της Νεότερης Ιστορίας μας.

Μας τέλειωσε και η ένωση και η διχοτόμηση, πάμε για άλλα 

Αφήνετε ένα παράθυρο αισιοδοξίας ενόψει της συνέχειας για επανένωση και συμφιλίωση της ε/κ και της τ/κ κοινότητας. Από που πηγάζει αυτή η αισιοδοξία;

Κατ’ αρχάς, να πούμε ότι η διένεξη δεν έχει να κάνει με το ότι ένας είναι Τ/Κ και άλλος είναι Ε/Κ. Αυτό είναι συνήθως το εθνικιστικό αφήγημα, αλλά το στοιχείο που πραγματικά έφερε τη σύγκρουση δεν είναι άλλο από τις πολιτικές επιλογές που έκαναν οι κοινότητες. Οι στόχοι που έβαλαν, η ένωση ή η διχοτόμηση. Δεν υπήρχε κοινός στόχος τότε. Άρα το πρόβλημα δεν είναι ότι διαφέρουν μεταξύ τους ή έχουν διαφορετικές ταυτότητες. Το πρόβλημα είναι ότι είχαν επιλέξει τέτοιο ιδεολογικό και πολιτικό προσανατολισμό που οδηγήθηκαν σε σύγκρουση. Οι Ε/Κ υιοθέτησαν ένα αφήγημα πως είναι κυρίαρχοι σε όλο το νησί και αποφασίζουν για το μέλλον του νησιού, οι Τ/Κ υιοθέτησαν το αφήγημα πως δεν δέχονταν να είναι μειοψηφία χωρίς βούληση και μιλούσαν για διχοτόμηση. Τώρα με ρωτάτε γιατί είμαι αισιόδοξος σήμερα. Η αισιοδοξία μου πηγάζει από το γεγονός ακριβώς πως όλες αυτές οι διαμάχες έχουν ήδη γίνει. Τελείωσαν και οι επιλογές για ένωση και για διχοτόμηση, όλα αυτά ανήκουν στο παρελθόν. Δοκίμασαν και οι δύο πλευρές και απέτυχαν. Άρα αυτό το κεφάλαιο έκλεισε οριστικά. Οι δύο κοινότητες δεν έχουν κάποιον στόχο ο οποίος να παράγει ένταση τώρα πια. Πλέον μιλούν για κοινό μέλλον εντός της ΕΕ, κάτι που θεωρείται ιστορική επιτυχία. Δείτε τι έγινε με τα ευρωπαϊκά κράτη. Έκαναν τόσους πολέμους που μπούχτισαν και αυτό ως γεγονός γέννησε τη μόνιμη ειρήνη και τη συνεργασία μεταξύ τους.

Παρατηρώντας τους Ε/Κ και τους Τ/Κ σήμερα, βλέπετε πρόσφορο έδαφος για αγαστή συνεργασία μεταξύ τους σε ένα κοινό κράτος;

Υπάρχει πια μια ιστορική βάση για να συνλειτουργήσουν σε ένα κράτος. Δεν υπάρχει η ανάγκη να γίνει αγώνας για το πολιτικό στάτους. Από τη στιγμή που η ε/κ πλευρά, έστω και θεωρητικά, αποδέχεται την πολιτική ισότητα, διαμορφώνεται μια εξαιρετικά διαφορετική κατάσταση από αυτήν που ίσχυε για παράδειγμα το 1963, όπου η πολιτική ισότητα δεν γινόταν αποδεκτή. Τότε αυτό το στοιχείο παρήγαγε μνησικακία. Έχουμε δηλαδή μια ιστορική πρόοδο. Από την άλλη, η τ/κ κοινότητα βίωσε την ντε φάκτο διχοτόμηση και είδε πως έφτασε στα όρια του αφανισμού. Βλέπουμε λοιπόν πως το αρνητικό παρελθόν γέννησε θετική προοπτική. Όμως, θα πρέπει να πούμε πως η πολιτική ελίτ που διαχειρίζεται αυτό το ζήτημα δεν είναι η καλύτερη, γιατί με το ένα πόδι ζει στο παρελθόν. Υπάρχουν ακόμα κατάλοιπα του ελληνικού και του τουρκικού εθνικισμού από το παρελθόν. Η πολιτική ελίτ έχει ακόμα σε κάποιον βαθμό μια ιδεολογία και μια κουλτούρα που πηγάζουν από το χθες. Δεν γέννησε ακόμα η Κύπρος μια φεντεραλιστική πολιτική ελίτ, γέννησε όμως την ιδεολογία του φεντεραλισμού ως προοπτική και σε αυτό θα πρέπει να χτίσουμε.