Ο «μαύρος χρυσός» αναβιώνει

Σε εξελικτική πορεία βρίσκεται το έργο «Μαύρος Χρυσός» του Πανεπιστημίου Κύπρου για την αναβίωση της καλλιέργειας της κυπριακής χαρουπιάς, το οποίο διανύει τον τρίτο χρόνο της ύπαρξής του. Το Παν. Κύπρου έχει φυτέψει 5.000 χαρουπόδεντρα στην περιοχή Ορείτες της Πάφου και το όραμα που είχε τεθεί αρχικά ήταν να φυτέψει σε κρατική γη 40 χιλ. χαρουπιές, φτιάχνοντας ένα τεράστιο δάσος βιολογικής καλλιέργειας. Ένα όραμα που φάνηκε πως έχρηζε διαφοροποίησης στην πορεία. Έτσι πλέον ενθαρρύνει γεωργούς και κοινότητες να καλλιεργήσουν οι ίδιοι τις χαρουπιές στο πλαίσιο μιας μεταξύ τους συνεργασίας.

30 χιλ. δωρεάν
Είναι για αυτό που ανακοίνωσε πρόσφατα ότι θα παραχωρήσει τα 30 χιλ. δενδρύλλια χαρουπιών που υπάρχουν διαθέσιμα (άλλες 5.000 παραχωρήθηκαν στο Τμ. Δασών για να φυτευτούν στα δάση Αθαλάσσας και Ακαδημίας και για να δοθούν σε δήμους για δημιουργία θεματικών πάρκων), τα οποία θα δωρίσει στη βάση βεβαίως συγκεκριμένων κριτηρίων. Μάλιστα εάν υπάρχει μεγαλύτερη ζήτηση το πρόγραμμα υπόσχεται πως θα βρεθεί τρόπος αυτή να ικανοποιηθεί.



Αιτήσεις έως 8/11
Στο πλαίσιο αυτού του καλέσματος πραγματοποιείται τη Δευτέρα 21 Οκτωβρίου ειδική εκδήλωση στην Πανεπιστημιούπολη (4:30 μ.μ., στην αίθουσα 010, στο Κέντρο Κοινωνικών Δραστηριοτήτων) όπου οι ενδιαφερόμενοι θα έχουν την ευκαιρία να ενημερωθούν για τις προοπτικές της χαρουπιάς, για την επιστημονική έρευνα που διεξάγεται, για τη δημιουργία καινοτόμων προϊόντων και για την αναζήτηση αγορών του εξωτερικού για ανάπτυξη της γεωργικής αυτής δραστηριότητας.

Οι αιτήσεις, όπως δήλωσε στον «Π» ο συντονιστής του έργου «Μαύρος Χρυσός» καθηγητής Αντώνης Κάκας, θα πρέπει να υποβληθούν το αργότερο μέχρι τις 8 Νοεμβρίου, ενώ μέχρι τις 15 Νοεμβρίου η ομάδα του έργου θα αποφανθεί ποιες αιτήσεις εγκρίνονται ώστε το συντομότερο, καθότι περίοδος φύτευσης, να διατεθούν τα δενδρύλλια. Υπάρχει αρκετό ενδιαφέρον, επεσήμανε ο κ. Κάκας, ακόμα και από κυπριακές εταιρείες μεταποίησης προϊόντων με πρώτη ύλη το χαρούπι που διαθέτουν μεγάλες εκτάσεις γης.



Αειφόρος ανάπτυξη
«Θα μπορούσαμε ίσως να κάνουμε και άλλη φυτεία εμείς. Αλλά ο δικός μας στόχος μέσα από το μεγάλο αυτό πρόγραμμα «μαύρου χρυσού» είναι να βοηθήσει την Κύπρο στην αειφόρο ανάπτυξη της γεωργίας και της εμπορίας του χαρουπιού». Όπως εξηγεί ο κ. Κάκας, αυτό θα γίνει με την παραγωγή ενός σημαντικού όγκου χαρουπιών και με την ανάπτυξη εμπορικών προϊόντων, παραδοσιακών και καινούργιων, τα οποία θα αντλήσουν από αυτή την παραγωγή. «Πολλές φορές για να υπάρξει μια σημαντική επένδυση σε καινοτόμα προϊόντα ή παραδοσιακά προϊόντα χρειάζεται να πειστούν οι επενδυτές ότι υπάρχει η ανάλογη ζήτηση. Και το θετικό στην εποχή που ζούμε είναι η στροφή προς την υγιεινή διατροφή. Εδώ ακριβώς μπορεί να προσφέρει το χαρούπι με τις πολλές ιδιότητες που έχει».



Πειράματα
Όσον αφορά την καλλιέργεια, σημειώνει ο κ. Κάκας, πρέπει να είναι βιολογική. Γενικά, εξηγεί, η καλλιέργεια της χαρουπιάς είναι σχετικά εύκολη, διότι είναι ξερική (χρειάζεται πότισμα τα πρώτα δύο χρόνια), και δεν έχει ουσιαστικούς εχθρούς πλην της ποντίκας, η οποία μπορεί να αντιμετωπιστεί και με ποικιλία βιολογικών τρόπων. Ένας από αυτούς δοκιμάζεται στη φυτεία των Ορειτών, όπου θα τοποθετηθούν σύντομα φωλιές τις οποίες ευελπιστούν να «αποικίσουν» ανθρωποπούλια, τα οποία τρέφονται με την ποντίκα.

Οι γεωργοί συνεργάτες του προγράμματος «Μαύρος Χρυσός» θα επωφεληθούν από την έρευνα που διεξάγεται και σε κάθε τους βήμα θα βοηθούνται για να έχουν μια επιτυχημένη καλλιέργεια χαρουπιάς. «Δεν θα είναι μόνοι τους», υπόσχεται ο καθηγητής, τονίζοντας πως η μόνη δέσμευση από πλευράς γεωργών που θα πάρουν τα δωρεάν δενδρύλλια είναι πως δεν θα δικαιούνται να τα κόψουν. Κανονικά, σημειώνει, αυτά τα δέντρα θα πρέπει να διατηρηθούν για τουλάχιστον έναν αιώνα.

Ένα ακόμα πείραμα που διεξάγεται είναι οι συγκαλλιέργειες. Σε αυτό θα διαφανεί εάν μπορούν οι γεωργοί εκτός από τη χαρουπιά να έχουν και μια δεύτερη ταυτόχρονη καλλιέργεια που θα τους αποφέρει δεύτερο εισόδημα. Η παραγωγή μια νέας χαρουπιάς ξεκινά στον πέμπτο χρόνο.



Και έρευνες
Παράλληλα έχει ξεκινήσει τον περασμένο Μάιο ένα ερευνητικό πρόγραμμα στο οποίο συμμετέχουν όλοι οι εταίροι του «Μαύρου Χρυσού», δηλαδή το πανεπιστήμιο, το Ινστ. Γεωργικών Ερευνών και το Κρατικό Χημείο, και αφορά την ταυτοποίηση του χαρουπιού, στις βιολογικές, χημικές και διατροφικές ιδιότητές του, ώστε να υπάρχουν όλες οι επιστημονικές γνώσεις για την υποστήριξη τόσο στον τομέα της γεωργίας όσο και της μεταποίησης και εμπορίας.



«Ζιβανία» από χαρούπι
Ήδη, μας εξηγεί ο κ. Κάκας, έχουν ξεκινήσει συνεργασίες και μελέτες για την ανάπτυξη διαφόρων προϊόντων. «Θέλουμε να δημιουργήσουμε ένα πλαίσιο πολύ ευέλικτο όπου να μπορούν να μπαίνουν εταιρείες ειδικά της Κύπρου και της Ελλάδας που εμπορεύονται ή χρησιμοποιούν το χαρούπι και θέλουν να το αναπτύξουν περισσότερο».

Όπως λέει, το χαρούπι χρησιμοποιείται σε πάρα πολλά προϊόντα, όπως το χαρουπόμελο, το χαρουπάλευρο και οι ζωοτροφές. Χρησιμοποιείται όμως και ως φυσικός σταθεροποιητής -η κόμη του χαρουπιού που βγαίνει από την κοκκόνα και έχει μεγάλη ζήτηση στην αγορά- σε τρόφιμα όπως παιδικές τροφές, ψωμί, δημητριακά, γαλακτοκομικά προϊόντα, ποτά, αλλά και στη φαρμακοβιομηχανία και στα καλλυντικά. Το χαρούπι, επισημαίνει, είναι πολύ χρήσιμο στη νέα βιομηχανία βιολογικών και vegan προϊόντων που αναπτύσσεται ανά το παγκόσμιο, αλλά και των προϊόντων που δεν περιέχουν γλουτένη.

Κάνοντας λόγο για τις συνεργασίες σχετικά με τη δημιουργία νέων καινοτόμων προϊόντων, ο κ. Κάκας ανέφερε το απόσταγμα χαρουπιού και το λικέρ που παράγεται σε συνεργασία με τη ΣΟΔΑΠ. Τα δύο προϊόντα θα είναι σύντομα στην αγορά και αποτελούν, σημειώνει ο καθηγητής, μια μικρογραφία για το πώς μπορούν να παραχθούν και να προωθηθούν νέα προϊόντα από το χαρούπι. Η πρώτη έκδοση των ποτών που ετοιμάζονται θα είναι συλλεκτική και θα αρχίσει να πωλείται στα αεροδρόμια, με τις προοπτικές να εισαχθεί σε διεθνείς αγορές. Υπάρχουν επίσης σκέψεις για τη δημιουργία εργοστασίου το οποίο να επεξεργάζεται την κοκκόνα και να φτιάχνει το κόμμι το οποίο αναφέρουμε πιο πάνω. Αρχές του προηγούμενου αιώνα, όπως μας πληροφόρησε ο κ. Κάκας, υπήρχε τέτοιο εργοστάσιο (φωτό).



Καταλυτικός ρόλος
«Ο στόχος λοιπόν του πανεπιστημίου δεν είναι το εμπόριο. Είναι να βοηθήσει την οικονομία της Κύπρου να αναπτυχθεί. Να παίξει αυτό τον καταλυτικό ρόλο. Είναι πολύ σημαντικό οι οικονομίες των κρατών να αναπτύσσονται αειφόρα. Αυτό σημαίνει να σέβεσαι το περιβάλλον, να σέβεσαι την τοπική παράδοση, να χρησιμοποιείς μεθόδους που είναι φιλικές προς το περιβάλλον και που αρμόζουν στον τόπο. Το να κτίζω ουρανοξύστες δεν είναι αειφόρος ανάπτυξη, είναι μια πρόσκαιρη ανάπτυξη. Ενώ το δέντρο, ειδικά ένα τοπικό δέντρο, στη χειρότερη περίπτωση θα συμβάλει στη μάχη κατά της κλιματικής αλλαγής».

Μια καλλιέργεια με ιστορία

Σύμφωνα με στοιχεία του Παν. Κύπρου, η χαρουπιά προέρχεται από την περιοχή της Μεσογείου και έχει καλλιεργηθεί στην περιοχή για σχεδόν 4.000 χρόνια. Οι χαρουπιές πρέπει να υπήρχαν στην Κύπρο από τους προϊστορικούς χρόνους. Το χαρούπι ονομαζόταν και «μαύρος χρυσός», αφού αποτελούσε το προϊόν με τις μεγαλύτερες γεωργικές εξαγωγές του νησιού. Σύμφωνα με τη Γερμανίδα αρχαιολόγο Magda Ohnefalsch-Richter (έζησε στην Κύπρο την περίοδο 1894-1912), «χωρίς αυτό το δώρο της φύσης το νησί θα μπορούσε να είχε από καιρό κηρύξει πτώχευση». Κατά την περίοδο 1962-66, ο μέσος αριθμός των χαρουπιών σε οπωροφόρα κατάσταση ήταν 2,4 εκατ. Αυτό απέδιδε κατά μέσο όρο 48.000 τόνους ή 20 κιλά χαρούπια ανά δένδρο. Η παραγωγή και εξαγωγή του χαρουπιού παρέμεινε ακμάζουσα βιομηχανία κατά το μεγαλύτερο μέρος του 20ού αιώνα, φτάνοντας στη μέγιστη εξαγωγή των 62.000 τόνων το 1968. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, το εισόδημα άγγιζε τα δύο εκατομμύρια λίρες. Στη δεκαετία του ’60, η Κύπρος κατείχε την 3η θέση παγκοσμίως στην παραγωγή χαρουπιών, με την Ισπανία και την Ιταλία να κατέχουν την 1η και τη 2η αντίστοιχα. Με την εισβολή χάθηκαν σημαντικές εκτάσεις χαρουπιών και η παραγωγή μειώθηκε σε έναν ετήσιο μέσο όρο της τάξης των 20.000 τόνων κατά τη δεκαετία 1975-1985. Σήμερα, από τα 30.000 εκτάρια γης που υπήρχαν πριν το 1974, παραμένουν μόνο 1.700 εκτάρια χαρουπόδεντρων και καμία δεν μπορεί να χαρακτηριστεί οργανωμένη φυτεία. Στην Κύπρο υπάρχουν τρεις ποικιλίες χαρουπιάς: οι άγριες, οι ήμερες και οι αποστολίτικες. Oι ήμερες είναι εμβολιασμένα δένδρα που ανήκουν σε τρεις ποικιλίες: την Τηλλυρία, την Κουμποτά και την Κουντούρκα. Η χώρα μας εξάγει τις μεγαλύτερες ποσότητες χαρουπιών που παράγει στην Αίγυπτο.