Για ψύλλου πήδημα στις ειδικές μονάδες

Ακούμε για ίσα δικαιώματα στην εκπαίδευση. Για ισότητα στην πρόσβαση στο σχολικό περιβάλλον, για εναλλακτική μάθηση, για προσαρμοσμένο διδακτικό υλικό. Έννοιες και όροι που περιγράφονται σε νόμους και σε διεθνείς συμβάσεις που υιοθετήσαμε ως κράτος. Πόσα απ’ όλα όμως απ’ αυτά που θα έπρεπε να εφαρμόζονται έχουν πάρει σάρκα και οστά; Ποια θεωρία έχει γίνει πράξη; Οι καταγγελίες γονέων παιδιών με αναπηρίες ξεγυμνώνουν τις αδυναμίες και τα κενά του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Το δικαίωμα φοίτησης σε γενικές τάξεις υπολογίζεται στη βάση λογιστικών και αριθμητικών πράξεων. Ποιος όμως αριθμός μπορεί να είναι πολυτιμότερος από ένα χαμόγελο που απλώνεται στο πρόσωπο ενός παιδιού που νιώθει όμορφα στο σχολικό του περιβάλλον και που βιώνει τη διαφορετικότητά του ως κάτι ξεχωριστό και αποδεκτό από τους συμμαθητές και τους εκπαιδευτικούς του;

Πολλές οι περιπτώσεις

• H Ν.Γ. είναι έξι ετών. Παραπέμφθηκε σε ειδική μονάδα. Η αίτηση του πατέρα της για φοίτηση σε κανονική τάξη, με αυξημένες ώρες στήριξης και ατομικό συνοδό, απορρίφθηκε. Το κονδύλι για τις συνοδούς εξαντλήθηκε, όμως ο πατέρας ενημερώθηκε και καταγγέλλει.


• Ο Κ.Ι. είναι 13 ετών. Ονειρευόταν το γυμνάσιο μαζί με τους φίλους του. Η αίτηση να φοιτήσει σε κανονική τάξη δεν έγινε αποδεκτή. Η μητέρα του αρνείται να δεχτεί ότι το παιδί της παραπέμπεται σε ειδική μονάδα με τη δικαιολογία ότι… «θα προστατευτεί από τις κακές παρέες και τα ναρκωτικά γιατί είναι ευάλωτος». Πρόκειται για παιδί με ελαφριά αναπτυξιακή καθυστέρηση.


• Ο Π.Π. στο δημοτικό σχολείο φοιτούσε σε κανονική τάξη. Η μετάβασή του στο γυμνάσιο σήμανε μια μεγάλη αλλαγή στη ζωή του. Παραπέμφθηκε σε ειδική μονάδα. Η ενημέρωση που έτυχαν οι γονείς του από τη σύμβουλο του σχολείου, σύμφωνα με την καταγγελία, είναι ότι επειδή έχει απραξία στα κάτω άκρα και δεν μπορεί να γράψει θα έχει μεταγραφέα μόνο στις τελικές εξετάσεις και όχι κατά τα τετράμηνα «και δεν θα τα καταφέρει».


• Παιδί με εγκεφαλική παράλυση ο Α.Α. Οι γονείς του μετά από ένσταση κατάφεραν να κερδίσουν τη μάχη και το παιδί να φοιτήσει σε κανονική τάξη. Την πρώτη μέρα του σχολείου όμως διαπίστωσαν ότι η διεύθυνση δεν είχε ενημερωθεί… Το σχολείο «αφιλόξενο» γι’ αυτό το παιδί που δεν έχει συνοδό, δεν έχει εξειδικευμένο πρόγραμμα στήριξης, ούτε υποστηρικτική τεχνολογία.


• Κοριτσάκι μόλις 5 ετών η Ε.Κ. Κρίθηκε μη εκπαιδεύσιμη στην προδημοτική (!) και παραπέμφθηκε σε ειδική μονάδα. Αυτό συνέβη όταν οι γονείς ζήτησαν συνοδό.

Οι πιο πάνω περιπτώσεις αφορούν μόνο ένα μικρό δείγμα από τα παράπονα γονέων τα οποία στάλθηκαν γραπτώς στο Υπουργείο Παιδείας. Σε κάποιες από αυτές έχει δοθεί λύση, κάποιες άλλες εξακολουθούν να είναι σε εκκρεμότητα. Παιδιά, έναν μήνα μετά το πρώτο κουδούνι, παραμένουν στα σπίτια τους. Οι γονείς τους σε απελπισία. Τα ίδια ράκος ψυχολογικά. Τα «γιατί» αμέτρητα και καθημερινά. Απαντήσεις δεν υπάρχουν. Ή μάλλον υπάρχουν. Όμως, δεν θέλουν οι γονείς να τα πληγώσουν περισσότερο. Να πεις τι σε ένα παιδί μόλις έξι ετών; Πως δεν θα ανταμώνει με τους φίλους του γιατί -κατά την κρίση των αρμοδίων- δεν μπορεί να αντεπεξέλθει; Τι να πεις σε έναν έφηβο που περίμενε αγωνιωδώς τη μετάβασή του στο γυμνάσιο μαζί με τους συμμαθητές του; Το Υπουργείο Παιδείας και δη οι επαρχιακές επιτροπές που αξιολογούν ξεχωριστά τη φοίτηση παιδιών με αναπηρίες στα σχολεία διατείνονται ότι πράττουν προς το συμφέρον των παιδιών. Η σύμβαση ωστόσο των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των παιδιών με αναπηρίες, την οποία η Κύπρος υπέγραψε το 2011, αναφέρει ρητώς ότι αυτά τα παιδιά δεν θα πρέπει να διαχωρίζονται από τους συμμαθητές τους. Θα πρέπει να φοιτούν σε κανονικές τάξεις και το διδακτικό υλικό να προσαρμόζεται στις ανάγκες τους.

Διακρίσεις

Ο διαχωρισμός των παιδιών ισούται με διάκριση και καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων, λέει η κ. Γιούλα Πιτσιάλη, της Ομάδας Πρωτοβουλίας Γονέων για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες ή/και άλλες εκπαιδευτικές ανάγκες και πρόεδρος του Συνδέσμου «Αγκαλιά Ελπίδας» για τα παιδιά με εγκεφαλική παράλυση. Η κ. Πιτσιάλη βρίσκεται σε καθημερινή επαφή με γονείς παιδιών με αναπηρίες. Ακούει ξανά και ξανά τις ίδιες ιστορίες να επαναλαμβάνονται από διαφορετικά άτομα. Οι επιστολές στο Υπουργείο Παιδείας συχνές. «Το σχολείο θα πρέπει να προσαρμοστεί στις εκπαιδευτικές ανάγκες των παιδιών μας, όχι τα παιδιά μας στο σχολείο», αναφέρει. Έχουμε 2019 κι όμως εξακολουθούν να παραπέμπονται παιδιά, χωρίς να συντρέχουν σοβαροί λόγοι, στις ειδικές μονάδες όπως για παράδειγμα επειδή… το κονδύλι για τους συνοδούς έχει εξαντληθεί ή γιατί οι γονείς ζητούν περισσότερο από δύο ώρες την ημέρα στήριξη! Ακόμη και παιδιά με ΔΕΠ/Υ (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητα) παραπέμπονται σε ειδικές μονάδες, προσθέτει. Σημειώνει δε ότι η αιτιολόγηση των αποφάσεων των επαρχιακών επιτροπών που αξιολογούν τα παιδιά με αναπηρίες σε αρκετές περιπτώσεις δεν είναι επαρκείς, ενώ υπογραμμίζει το γεγονός ότι τα παιδιά που φοιτούν σε ειδικές μονάδες δεν παίρνουν απολυτήριο, συνεπώς είναι εξαιρετικά δύσκολο, ακόμη και γι’ αυτά που μπορούν, να εργαστούν. «Με πήρε πρόσφατα μια μάνα ενός 25χρονου νέου με ΔΕΠ/Υ. Φοιτούσε σε ειδική μονάδα και τώρα το παιδί κατηγορεί αυτήν τη γυναίκα -τη μάνα του- ότι συναίνεσε για την ειδική μονάδα και δεν βρίσκει δουλειά», ανέφερε ενδεικτικά. Η κ. Πιτσιάλη δραττόμενη της ευκαιρίας ξεκαθαρίζει ότι κανένας και ποτέ δεν είπε να κλείσουν οι ειδικές μονάδες. «Θα πρέπει ωστόσο να γίνεται έγκαιρη παρέμβαση στα παιδιά, να τους προσφέρονται όλες οι παροχές εξαρχής σε γενικές τάξεις και μόνο στις περιπτώσεις που υπάρχει πραγματική ανάγκη να παραπέμπονται για φοίτηση σε ειδική μονάδα», επισημαίνει. Διαμηνύει παράλληλα ότι «έστω και ένα παιδί με αναπηρία, λόγω της μη παροχής σε αυτό των απαραίτητων εύλογων προσαρμογών για την ομαλή φοίτησή του, να αναγκάζεται να φοιτά χωριστά από τα άλλα παιδιά, ή ακόμα και εκτός της γειτονιάς του, εμείς θα συνεχίσουμε να διεκδικούμε το αναφαίρετο δικαίωμά του στην ενιαία εκπαίδευση, όπως αυτό διασφαλίζεται από τις διεθνείς συμβάσεις».

Έσβησε η ελπίδα…

Η ελπίδα για μια ενιαία εκπαίδευση, με την πραγματική της έννοια, γεννήθηκε πριν από δύο χρόνια όταν ανακοινώθηκε η μεταρρύθμιση της ειδικής εκπαίδευσης. Δύο χρόνια μετά οι ελπίδες χάθηκαν… Το Υπουργείο Παιδείας γι’ αυτόν τον σκοπό είχε κλητεύσει ξένους εμπειρογνώμονες οι οποίοι μαζί με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς διαμόρφωσαν ένα προσχέδιο νόμου για την ενιαία εκπαίδευση. Με έκπληξη ωστόσο οι φορείς που συμμετείχαν στη διαβούλευση διαπίστωσαν κατά την τελευταία κάθοδο των εμπειρογνωμόνων στην Κύπρο πως το τελικό προσχέδιο του νομοσχεδίου ουδεμία σχέση είχε με τα όσα είχαν συμφωνηθεί κατά τη διαβούλευση. Η δεύτερη φάση για τη μεταρρύθμιση της εκπαίδευσης ξεκίνησε στις 20 Σεπτεμβρίου, βασιζόμενη σε ένα προσχέδιο νόμου που κατά πλειοψηφία οι οργανώσεις και οι σύνδεσμοι των ατόμων με αναπηρίες και των γονέων παιδιών με αναπηρίες, κυπριακά πανεπιστήμια και επαγγελματικοί σύνδεσμοι έχουν απορρίψει ως μη συμβατό με τις διεθνείς συμβάσεις. «Καλούμαστε, παρά τις έντονες και ουσιαστικές διαφωνίες μας, να διαβουλευτούμε και να συζητήσουμε για τους Κανονισμούς που θα συμπληρώνουν ένα νομοσχέδιο που θα έπρεπε να διαμορφωθεί με τρόπο που να σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα των παιδιών μας και να εξασφαλίζει το δικαίωμά τους σε συμπεριληπτική, ποιοτική ενιαία εκπαίδευση. Και αυτό, την ίδια στιγμή που η δέσμευση του αρμόδιου υπουργείου για διαμόρφωση μιας νέας πολιτικής, που να διέπει την εκπαίδευση των παιδιών με αναπηρίες στο εκπαιδευτικό σύστημα της Κύπρου με στόχο τη στροφή από την ένταξη στην ενιαία εκπαίδευση, δείχνει ήδη το πραγματικό της πρόσωπο, στις καθημερινές αποφάσεις των επιτροπών ειδικής εκπαίδευσης που επιβάλλουν σε όλο και περισσότερα παιδιά την κατώτερη εκπαίδευση του διαχωρισμού, επειδή δεν φαίνεται να είναι διατεθειμένοι να επενδύσουν σε μεταρρυθμίσεις με εξατομικευμένη υποστήριξη και εύλογες προσαρμογές», αναφέρει χαρακτηριστικά η κ. Πιτσιάλη. «Κανιβαλίζουμε τον όρο ‘εξαιρετικές περιπτώσεις’ και καταντήσαμε την ειδική μονάδα το χαλί που κρύβει κάτω όλες τις αδυναμίες για τη στήριξη των παιδιών με αναπηρίες», προσθέτει.

Χειρότερα από πριν

Οργανώσεις αλλά και άλλοι φορείς που συμμετέχουν στη διαβούλευση -μεταξύ των οποίων το Πανεπιστήμιο Κύπρου, το Πανεπιστήμιο Λευκωσίας και Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο- βρίσκουν πως το προσχέδιο του νομοσχεδίου δεν διασφαλίζει τα δικαιώματα των παιδιών. Το νομοσχέδιο, όπως ανάφερε η κ. Πιτσιάλη, δεν βασίζεται μόνο στον διαχωρισμό βάσει αναπηρίας («επιπρόσθετες ανάγκες στήριξης») αλλά τον εδραιώνει περαιτέρω, παραβιάζοντας έτσι τον πρώτο κανόνα που πρέπει να τηρείται σε ένα σύστημα ενιαίας εκπαίδευσης. «Το ότι το νομοσχέδιο αναφέρει ότι τα κέντρα στήριξης για την ενιαία εκπαίδευση αποτελούν μέρος του γενικού εκπαιδευτικού συστήματος δεν σημαίνει την άρση του αποκλεισμού τους από το γενικό εκπαιδευτικό σύστημα», σημειώνει χαρακτηριστικά. Επισημαίνει ακόμη ότι το εν λόγω προσχέδιο δεν διασφαλίζει την απασχόληση κατάλληλων επαγγελματιών καθώς και τη συμμετοχή του συνόλου του σχολικού πλαισίου, περιβάλλοντος και προσωπικού, στην ενιαία εκπαίδευση, ενώ περιορίζει το δικαίωμα συμμετοχής του γονέα. Η κ. Πιτσιάλη σημειώνει ότι με τον υφιστάμενο νόμο ο γονέας έχει δικαίωμα να προβαίνει σε παραστάσεις γραπτές και προφορικές και να παρίσταται σε κάθε αξιολόγηση παιδιών για σκοπούς παροχής σε αυτά ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης. Μεταξύ άλλων, η κ. Πιτσιάλη αναφέρεται και στη μη ανταπόκριση του νομοσχεδίου στη διασφάλιση της έγκαιρης παρέμβασης, από άποψης εκπαίδευσης, σε παιδιά ηλικίας 0 έως 4, ως οι συστάσεις του ΟΗΕ. Ανακοινώνει δε ότι οι οργανώσεις θα προχωρήσουν σε καταγγελία του Υπουργείου Παιδείας στα Ηνωμένα Έθνη καλώντας τα παράλληλα να έρθουν να ελέγξουν τη διαδικασία της διαβούλευσης αλλά και το προσχέδιο του νομοσχεδίου το οποίο θα πρέπει να ενσωματώνει το δικαίωμα των ίσων ευκαιριών στην εκπαίδευση για τα παιδιά με αναπηρίες. Η Κύπρος κύρωσε τη σύμβαση το 2011, οκτώ χρόνια μετά ωστόσο δεν έχει πάρει σάρκα και οστά.

Τι λέει το Υπ. Παιδείας

Το φως της δημοσιότητας τις τελευταίες μέρες είδαν αρκετές καταγγελίες γονέων παιδιών με αναπηρίες. Το Υπουργείο Παιδείας με ανακοίνωση που εξέδωσε εξηγεί ενδελεχώς τις διαδικασίες που ακολουθούνται. Συγκεκριμένα, όπως αναφέρει, «με την ισχύουσα νομοθεσία η περίπτωση κάθε παιδιού με ειδικές ανάγκες μελετάται από την οικεία Επαρχιακή Επιτροπή Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης (ΕΕΕΑΕ), που είναι αποκλειστικά το καθ’ ύλην αρμόδιο σώμα να λαμβάνει αποφάσεις. Στη συγκεκριμένη επιτροπή συμμετέχουν εκπρόσωποι του Υπουργείου Παιδείας, εκπρόσωπος του Υπουργείου Υγείας και εκπρόσωπος του Υπουργείου Εργασίας, Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, ώστε να διασφαλίζεται η λήψη αποφάσεων στη βάση πολυθεματικής αξιολόγησης των αναγκών του κάθε παιδιού ξεχωριστά. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι ανάγκες των παιδιών και ο βαθμός εξάρτησής τους από ενήλικα άτομα διαφέρουν. Η ΕΕΕΑΕ, η οποία έχει ενώπιόν της ξεκάθαρη εικόνα για κάθε παιδί με ειδικές ανάγκες, λαμβάνει υπόψη όλα τα πιο πάνω δεδομένα και με βάση το καλώς νοούμενο συμφέρον του αποφασίζει για τον τρόπο και τον βαθμό στήριξης που αυτό θα πρέπει να τύχει. Σε περίπτωση που οι γονείς διαφωνούν με την απόφαση της ΕΕΕΑΕ, έχουν δικαίωμα υποβολής γραπτών παραστάσεων. Η ένστασή τους εξετάζεται εκ νέου από την επιτροπή και σε περίπτωση που η απόφασή της δεν τους βρει σύμφωνους έχουν δικαίωμα υποβολής ένστασης στην Κεντρική Επιτροπή Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης, όπως και να παραστούν στη συνεδρία της και να εξηγήσουν τους λόγους της ένστασής τους». Το Υπουργείο Παιδείας ξεκαθαρίζει πως για όλες τις περιπτώσεις ενεργεί με ευαισθησία, πραγματικό ενδιαφέρον και υπευθυνότητα και σε καμία περίπτωση δεν φείδεται χρημάτων για θέματα που αφορούν τα παιδιά με ειδικές ανάγκες. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, σημειώνει, κατέθεσε πρόταση στο Υπουργικό Συμβούλιο τον Ιούλιο του 2019 για δημιουργία 128 πρόσθετων θέσεων σχολικών βοηθών/συνοδών ανεβάζοντας τον συνολικό τους αριθμό σε 1.120.

Περιμένουμε ακόμη…

Η κ. Γ. είναι μητέρα ενός 4χρονου κοριτσιού με χαρακτηριστικά αυτισμού. Το παιδί φέτος, για πρώτη χρονιά, θα φοιτήσει σε δημόσια προδημοτική (σκόπιμα χρησιμοποιήθηκε ο μέλλοντας χρόνος). Γιατί έναν μήνα μετά την έναρξη της σχολικής χρονιάς το παιδί και η οικογένειά του βρίσκονται ακόμη στο περίμενε… «Περιμένουμε την τοποθέτηση συνοδού για το παιδί» αναφέρει στον «Π» η μητέρα του. Τόσο ο/η συνοδός όσο και κάποιες πρόσθετες παροχές (π.χ. λογοθεραπεία) έχουν εγκριθεί από την αρμόδια επαρχιακή επιτροπή, ωστόσο τίποτα ακόμη δεν έχει γίνει πράξη. Το παιδί προς το παρόν πηγαίνει στο σχολείο μία ώρα καθημερινά (8:00 με 9:00 το πρωί). «Πώς γίνεται να μπορεί να γίνει μια ασφαλής πρόβλεψη για όλα τα παιδιά σε ό,τι αφορά τον αριθμό των συνοδών που απαιτούνται», διερωτάται η κ. Γ. Σημειώνει επιπρόσθετα πως η ίδια πρότεινε, μέχρι τη διευθέτηση του προβλήματος, να προσλάβει συνοδό την οποία να πληρώνει από την τσέπη της, ωστόσο και αυτή η πρόταση απορρίφθηκε από το Υπουργείο Παιδείας.

Καθόλου ευέλικτο το νομοσχέδιο

Σύμφωνα με την κ. Πιτσιάλη, το προσχέδιο του νομοσχεδίου για την ενιαία εκπαίδευση βασίζεται σε έναν περίπλοκο μηχανισμό αξιολογήσεων και συντονισμού «με αποτέλεσμα να μην παρέχονται εγγυήσεις για την αποτελεσματική, ευέλικτη και έγκαιρη διασφάλιση του δικαιώματος στην εκπαίδευση με τα αναγκαία μέτρα, περιλαμβανομένων των εύλογων προσαρμογών». Όπως εξηγεί, το πού και το πώς θα φοιτήσει ένα παιδί με «επιπρόσθετες ανάγκες στήριξης» μπορεί να εξαρτάται από τις αποφάσεις και τις ενέργειες / συνεργασία της «συντονιστικής ενδοσχολικής μονάδας», της «Ομάδας Αξιολόγησης και Στήριξης», της «Κεντρικής Ομάδας Συντονισμού» και του «Δευτεροβάθμιου Σώματος Εξέτασης», καθώς και τη γραφειοκρατική διαδικασία που μπορεί να προκύπτει κάθε φορά. «Πόσο ευέλικτα, γρήγορα και αποτελεσματικά θα παρέχονται οι εύλογες προσαρμογές στα παιδιά με αναπηρίες, δεδομένου ότι το δικαίωμά τους σε εύλογες προσαρμογές δεν θα πρέπει να εξαρτάται από αξιολογήσεις και ‘διαγνώσεις’ ιατρικού ή άλλου τύπου αλλά από την αξιολόγηση των κοινωνικών εμποδίων στην εκπαίδευση;» διερωτάται.