Σεξουαλική κακοποίηση παιδιών: Τρομάζουν οι αριθμοί

Από 1/1/2018-31/8/19 παραπέμφθηκαν στο Σπίτι του Παιδιού, το οποίο δημιουργήθηκε στο πλαίσιο της Εθνικής Στρατηγικής και του Σχεδίου Δράσης για την Καταπολέμηση της Σεξουαλικής Κακοποίησης και Εκμετάλλευσης Παιδιών και της Παιδικής Πορνογραφίας, συνολικά 314 παιδιά / έφηβοι και τέσσερις ενήλικες με νοητική υστέρηση, που εμπλέκονταν σε περιπτώσεις σεξουαλικής κακοποίησης ή εκμετάλλευσης. Αυτοί οι αριθμοί είναι ενδεικτικοί του προβλήματος στη χώρα ή είναι μόνο μέρος του που φτάνει εκεί που πρέπει;

«Είναι ενδεικτικοί του ότι υπάρχει το πρόβλημα σε μεγαλύτερο βαθμό από ό,τι θέλουμε να πιστεύουμε. Αλλά προσωπικά θεωρώ ότι δεν είναι ενδεικτικό του πραγματικού μεγέθους του προβλήματος. Τουλάχιστον, όμως, βλέπουμε την αύξηση καταγγελιών, η οποία μας δείχνει ότι σιγά-σιγά πετυχαίνουμε τον στόχο να βοηθήσουμε τα θύματα να σπάσουν τη σιωπή τους. Αλλά, ναι, πιστεύω ότι οι αριθμοί είναι ακόμη μεγαλύτεροι και ελπίζω ότι με την αποτελεσματική εφαρμογή της εθνικής στρατηγικής θα καταφέρουμε ώστε κανένα παιδί να μην νιώθει αβοήθητο και εγκλωβισμένο στη σιωπή του».

Ο «Π» 20 μήνες από τον διορισμό του πρώτου Συμβουλίου για την Εφαρμογή της Εθνικής Στρατηγικής «Φωνή» ζητά από την πρόεδρό του Αναστασία Παπαδοπούλου να απαριθμήσει τα προβλήματα που αναφύονται και συνεπώς χρειάζονται περαιτέρω ενέργειες ή και νομικά εργαλεία έτσι ώστε, όπως και η ίδια επισημαίνει, να σπάσει η σιωπή όλων των παιδιών που τώρα εγκλωβίζονται σε αυτήν.

Τα προβλήματα

Η κ. Παπαδοπούλου κρίνει ως το κυριότερο των προβλημάτων τη μη αποτελεσματική πρόληψη. «Στην εθνική στρατηγική του 2016 περιλαμβανόταν σωρεία δράσεων σε σχέση με την πρωτογενή και τη δευτερογενή πρόληψη. Στην πρωτογενή, η πιο σημαντική δράση ήταν και παραμένει η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση. Υπήρξε καθυστέρηση στην εφαρμογή της υποχρεωτικής διδασκαλίας στη δημοτική εκπαίδευση όπου είχε επικεντρωθεί η στρατηγική. Την τελευταία χρονιά έγιναν πιο αποφασιστικές κινήσεις από το Υπ. Παιδείας, το οποίο προώθησε σημαντικές εκπαιδεύσεις δασκάλων και επιθεωρητών Δημοτικής, αλλά ακόμη υπάρχει δρόμος μπροστά μας. Πρέπει όλοι να αντιληφθούμε ότι η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση είναι παγκοσμίως αναγνωρισμένη ως ο καλύτερος τρόπος ενδυνάμωσης των παιδιών μας ώστε να έχουν τα εφόδια να προστατεύσουν τον εαυτό τους από σεξουαλική κακοποίηση και εκμετάλλευση. Μόνο οι γνώσεις για το τι είναι μια υγιής σχέση, τι όρια πρέπει να θέτουμε σε σχέση με το σώμα μας και τη συμπεριφορά άλλων προς εμάς, τι αποτελεί ‘κακό’ μυστικό και φυσικά ότι πρέπει να σπάζουμε τη σιωπή μας για περιστάσεις που μας κάνουν να νιώθουμε άβολα μπορούν να προστατεύσουν τα παιδιά μας» τονίζει. Θυμίζει δε την πρόσφατη υπόθεση κατά την οποία παιδιά δέχτηκαν να φωτογραφηθούν από επιτήδειο. «Αναρωτιέμαι εάν είχαμε δώσει αυτά τα εφόδια, πραγματικά και αποτελεσματικά, εάν θα βλέπαμε τέτοιες υποθέσεις στις οποίες παιδιά μας βρέθηκαν ευάλωτα σε εκμετάλλευση», σημειώνει. Στο σημείο αυτό εξηγεί πως στη δράση που διενήργησε η «Φωνή» πριν από λίγες βδομάδες, «ομαδικές συζητήσεις με εφήβους», ένας από τους συμμετέχοντες είπε πως «στο σχολείο το πολύ να μας πουν για τη βιολογία του σεξ ή για τις ασθένειες. Κανένας όμως δεν μας λέει πώς να προσεγγίζουμε τις σχέσεις». Για την πρόεδρο της «Φωνής» «αυτό είναι η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, αυτό είναι που χρειάζονται τα παιδιά μας και αυτό είναι που και τα ίδια τα παιδιά μας ζητούν. Είναι ευθύνη και υποχρέωσή μας να το δώσουμε». Όσον αφορά τη δευτερογενή πρόληψη, στο πλαίσιο της οποίας οι υπηρεσίες είναι υπεύθυνες για τον εντοπισμό έγκαιρα ευάλωτων παιδιών προτού αυτά καταστούν θύματα, «δυστυχώς επίσης δεν έχουν υλοποιηθεί οι προβλεπόμενες στην εθνική στρατηγική δράσεις. Ελπίζω ότι με το νέο σχέδιο δράσης 2020-23 θα υπάρξει ουσιαστική πρόοδος», προσθέτει.

ΜΚΟ και υπηρεσίες

Το Συμβούλιο της «Φωνής» που διορίστηκε την 1/3/2018 είναι δεκαμελές και απαρτίζεται, πέρα από την πρόεδρό του, από εννιά μέλη που έχουν επιλεγεί ονομαστικά για να εκπροσωπήσουν τη Νομική Υπηρεσία, καθώς και τα Υπουργεία Δικαιοσύνης, Υγείας, Παιδείας και Εργασίας (ΥΚΕ) από πλευράς πολιτείας. Συμμετέχουν επίσης εκπρόσωποι του ΣΠΑΒΟ, του Συνδέσμου Οικογενειακού Προγραμματισμού, της Συντονιστικής Επιτροπής Προστασίας και Ευημερίας του Παιδιού και της Συμβουλευτικής Επιτροπής για την Πρόληψη και Καταπολέμηση της Βίας στην Οικογένεια. Το γεγονός ότι στο συμβούλιο συμμετέχουν εκπρόσωποι κρατικών υπηρεσιών ενισχύει την προσπάθεια ή αποτελεί τροχοπέδη μεταφέροντας και εδώ το πρόβλημα της βραδυκίνητης κρατικής μηχανής και των πολλών «θα δούμε»; «Σίγουρα ενισχύεται η προσπάθεια εφόσον υπάρχει καλύτερος συντονισμός και ανταλλαγή ιδεών», εξηγεί η κ. Παπαδοπούλου. «Φυσικά η δημιουργία στρατηγικής χρειάζεται τη συμμετοχή όλων των υπηρεσιών και τον εμπλουτισμό και την τεχνογνωσία που προσφέρουν οι ΜΚΟ. Κάποια προβλήματα, βεβαίως, παραμένουν στο επίπεδο υλοποίησης επειδή δεν μπορούν πάντοτε οι εκπρόσωποι των υπηρεσιών να υπερβούν όλα τα γραφειοκρατικά προβλήματα. Σίγουρα όμως η ομαδική και πολυθεματική αντιμετώπιση μέσω του Συμβουλίου ’Φωνή’ παραμένει για εμένα ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για την ουσιαστική αντιμετώπιση της σεξουαλικής κακοποίησης και εκμετάλλευσης παιδιών», τονίζει, για να προσθέσει πως «αυτή τη φιλοσοφία παρουσιάσαμε και πρόσφατα στη συνεδρία της Επιτροπής Λανζαρότε του Συμβουλίου της Ευρώπης, η οποία έλαβε χώρα στην Κύπρο μετά από πρόσκληση του Υπουργείου Εργασίας. Η Επιτροπή έκρινε ότι πράγματι αυτό το μοντέλο, το οποίο η Κύπρος έχει πρώτη εφαρμόσει για τον σχεδιασμό στρατηγικής και εφαρμογής δράσεων, είναι ορθό και αντιλαμβανόμαστε ότι θα το προωθήσουν ως μέτρο καλής πρακτικής για να υιοθετηθεί από όλες τις χώρες μέλη του ΣτΕ».

Κάνουμε αρκετά;

Η δημιουργία του Σπιτιού και η εξαγγελία για το κέντρο ενήλικων θυμάτων αποτελούν για την κυβέρνηση επιχείρημα κάθε φορά που στριμώχνεται όσον αφορά την κοινωνική πολιτική και την απουσία ουσιαστικά κράτους πρόνοιας. Είναι αυτά αρκετά για να θεωρήσουμε ότι το κράτος έκανε όσα έπρεπε για την καταπολέμηση της σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών; «Σίγουρα από μόνα τους δεν είναι αρκετά. Το Σπίτι του Παιδιού και το κέντρο στήριξης ενηλίκων αποτελούν δράσεις σε σχέση με την τριτογενή πρόληψη, δηλαδή την αντιμετώπιση των περιστατικών εφόσον αυτά έχουν συμβεί. Πράγματι σε αυτό το κομμάτι έχουμε προχωρήσει πολύ και με τον σωστό τρόπο. Αλλά, όπως είπα, ακόμη υστερούμε στην εφαρμογή δράσεων με στόχο την αποτροπή διάπραξης των αδικημάτων. Φυσικά να σημειώσω ότι η Κύπρος ήταν η πρώτη χώρα της Νότιας Ευρώπης η οποία εφάρμοσε το πλαίσιο της πολυθεματικής παιδοκεντρικής διερεύνησης και αντιμετώπισης περιστατικών (Σπίτι του Παιδιού) και θα είναι η πρώτη χώρα η οποία θα δημιουργήσει κέντρο για ενήλικες οι οποίοι δεν μπόρεσαν να σπάσουν τη σιωπή τους όταν ήταν παιδιά. Και αυτό το κέντρο ως ιδέα θα προωθηθεί από την Επιτροπή Λανζαρότε ως καλή πρακτική για υιοθέτηση από άλλα κράτη» εξηγεί η κ. Παπαδοπούλου.

Εξαιρετικά σημαντική ήταν ωστόσο, επισημαίνει, η τροποποίηση του νόμου έτσι ώστε τα παιδιά, στη Λευκωσία τουλάχιστον, να δίνουν τη μαρτυρία τους κατά τις ακροαματικές διαδικασίες από το Σπίτι και όχι ενώ βρίσκονται σε μια αίθουσα δικαστηρίου στον ίδιο χώρο με τον θύτη. «Ελπίζουμε ότι θα επεκτείνουμε αυτή τη δυνατότητα και στις άλλες επαρχίες σύντομα με τη συνεχή στήριξη της Cyta. Σκοπεύουμε επίσης να συνεργαστούμε με τη Σχολή Δικαστών και το Hope for Children για σεμινάρια σε δικαστές και για αυτό τον σκοπό αυτή τη βδομάδα θα συναντηθώ στο Εδιμβούργο με τη Lord Justice Clerk, τη δεύτερη τη τάξει δικαστή της Σκωτίας για ανταλλαγή απόψεων και καλών πρακτικών και τη διερεύνηση τρόπων συνεργασίας όσον αφορά την αντιμετώπιση παιδιών θυμάτων από το σύστημα δικαιοσύνης».

Ακόμα περιμένουν από τις Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας προγράμματα παρέμβασης σε θύτες

Σε κάθε μορφή βίας συνήθως το μεγαλύτερο ποσοστό ενεργειών επικεντρώνεται στα θύματα. Για τους θύτες έχουν γίνει τα δέοντα; «Δυστυχώς όχι αρκετά» είναι η απάντηση της κ. Παπαδοπούλου, η οποία εξηγεί περαιτέρω πως «ναι, υπάρχει η Αρχή Εποπτείας για ουσιαστικό έλεγχο ή εποπτεία των αποφυλακισθέντων αλλά δυστυχώς οι άλλες δράσεις οι οποίες προνοούνταν στην εθνική στρατηγική δεν υλοποιήθηκαν. Αυτές περιλάμβαναν τη δημιουργία από τις Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας προγραμμάτων παρέμβασης σε θύτες (υπόπτους ή καταδικασθέντες), σε άτομα που από μόνα τους ζητούν βοήθεια για να μην αδικοπραγήσουν και την εκπαίδευση όχι μόνο των λειτουργών των ΥΨΥ αλλά και ιδιωτών ώστε να διευρύνουμε τον αριθμό ατόμων που μπορούν να αναλάβουν αυτά τα προγράμματα για την αποτελεσματική κάλυψη των αναγκών. Δυστυχώς όμως δεν έγιναν». Η κ. Παπαδοπούλου επισημαίνει πως έχει θέσει το θέμα στον υπουργό Υγείας, «ο οποίος με διαβεβαίωσε ότι θα υλοποιηθούν αυτές οι δράσεις με την εκπόνηση του επόμενου σχεδίου δράσης. Πρέπει να αποδεχθούμε ότι ο καλύτερος τρόπος για να αποφευχθεί η επανα-αδικοπραγία από έναν καταδικασθέντα δεν είναι μόνο η εποπτεία, αλλά η θεραπεία μέσω της οποίας αποκτούν τα εφόδια να σταματούν τον εαυτό τους από το να δράσει. O καλύτερος τρόπος πρόληψης σε αυτό τον τομέα είναι η ορθή επιστημονική παρέμβαση και η ισορροπία μεταξύ περιοριστικών μέτρων τα οποία προστατεύουν την κοινωνία και μέτρων ενσωμάτωσης τα οποία βοηθούν έναν ‘θύτη’ να νιώσει μέρος της κοινωνίας».

Οι επόμενοι στόχοι

Η εκπόνηση του επόμενου τριετές σχεδίου δράσης, η λειτουργία του κέντρου στήριξης ενηλίκων, η αποτελεσματικότερη παρέμβαση στους θύτες, η εμπλοκή της κοινωνίας των πολιτών σε μεγαλύτερο και ουσιαστικότερο ρόλο: αυτοί είναι οι επόμενοι άμεσοι στόχοι της «Φωνής». «Επίσης η διενέργεια νέας επιστημονικής έρευνας για την έκταση του προβλήματος αλλά κυρίως για τη συλλογή πληροφοριών ως προς τις περιστάσεις κάτω από τις οποίες λαμβάνουν χώρα τα αδικήματα, τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονται ή και όποια άλλη πληροφορία μπορεί να μας βοηθήσει να σχεδιάσουμε τις καλύτερες δράσεις πρόληψης. Σημειώνω ότι η τελευταία τέτοια έρευνα στην Κύπρο έγινε από το Πανεπιστήμιο Κύπρου το 2014. Και φυσικά σκοπεύουμε να συνεχίσουμε τις δράσεις κάτω από τον τίτλο ‘Τώρα έχεις Φωνή’» τονίζει. Η πρώτη τέτοια δράση, οι «ελεύθερες συζητήσεις με εφήβους», πραγματοποιήθηκε τον Σεπτέμβρη και είχε, κατά την κ. Παπαδοπούλου, τεράστια επιτυχία. «Σε εμάς έδωσε ανεκτίμητες πληροφορίες ως προς το τι απασχολεί τους εφήβους μας, τι τους βασανίζει, τι χρειάζονται από εμάς. Για τα παιδιά που έλαβαν μέρος θεωρώ από τα σχόλιά τους μετά ότι ήταν μια εξαιρετική εμπειρία και τους έδειξε ότι πράγματι κάποιοι θέλουν να ακούσουν τη Φωνή τους. Αρχές του 2020 θα αρχίσουμε να παρουσιάζουμε επιλεγμένα αποσπάσματα από αυτές τις συζητήσεις γιατί πράγματι πρέπει να ακούσουμε όλοι αυτά που τα ίδια τα παιδιά μας επέλεξαν να μας πουν», καταλήγει.