Κλικ μιας ζωής που έμεινε μετέωρη

Από τη στιγμή που χτύπησε το τηλέφωνο και άκουσα από την άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραμμής τη μητέρα μου να μου μεταφέρει μια αναπάντεχη είδηση, έμπηξα τα κλάματα και επί δύο συνεχόμενες μέρες δεν σταμάτησα να κλαίω. Δεν έκλαιγα από χαρά. Δεν έκλαιγα από συγκίνηση. Ήταν ένα κλάμα σπαρακτικό, θρηνητικό. Κι όμως η είδηση έμοιαζε χαρμόσυνη. Προσπαθούσα και δεν μπορούσα να καταλάβω τι ήταν αυτή η πάλη που γινόταν μέσα μου. Είχαν βρεθεί οι φωτογραφίες μας από την Αμμόχωστο κι αντί να χαίρομαι που βρέθηκε αυτό το πολύτιμο αγνοούμενο κομμάτι της ζωής μας, εγώ έκλαιγα γοερά και είχα γίνει χίλια κομμάτια. Από την πρώτη στιγμή που άκουσα τα νέα ξεκίνησα ήδη να κάνω το ρεπορτάζ της δικής μου ζωής -αλήθεια, είναι σαν να γράφεις τον επικήδειό σου-, ένα ρεπορτάζ που είχα κάνει δεκάδες φορές για άλλους πατριώτες που μετά το άνοιγμα των οδοφραγμάτων είδαν τους εαυτούς τους σε αδέσποτες φωτογραφίες που κυκλοφόρησαν σε εφημερίδες και ηλεκτρονικές σελίδες αναζητώντας τους ιδιοκτήτες τους.

 Στην Αγία Τριάδα

Τα άλμπουμ με τις αγνοούμενες φωτογραφίες μας είχε ξεμείνει στο νοικιαζόμενο σπίτι που μέναμε, ιδιοκτησίας του Ηλία και της Παρασκευούς Λιασή, στην Αγία Αικατερίνη. Μαζί με όλα τα υπόλοιπα υπάρχοντά μας, μεταξύ αυτών και η βέρα του μπαμπά μου κι ένα κομπόδεμα από χαρτονομίσματα πάνω στο τραπέζι της κουζίνας. Ναι, άφησαν και χρήματα αφού είχαν σκοπό να επιστρέψουν. Οι πολύτιμες φωτογραφίες μας βρέθηκαν τελικά 45 χρόνια μετά στην Αγία Τριάδα της Καρπασίας. Η κόρη του μακαριστού Σάββα Λιασή, Τούλα, γιου των νοικοκυραίων μας, ενός ανθρώπου-σύμβολο για τους εγκλωβισμένους της Καρπασίας που έφυγε για το αιώνιο ταξίδι τον περασμένο Μάιο, είχε ανακαλύψει τις φωτογραφίες ανάμεσα στα πράγματα του πατέρα της στο σπίτι τους στην Αγία Τριάδα και αφού δεν γνώριζε τους εικονιζόμενους ξεκίνησε την αναζήτησή της. Οι φωτογραφίες μας, λοιπόν, ανάμεσα σε άλλες, άγνωστων για μένα ανθρώπων, φωτογραφίες μιας άλλης ζωής, ενός άλλου μακρινού σύμπαντος, αναρτημένες στη σελίδα των Αμμοχωστιανών στο facebook. Μια συγκλονιστική εξέλιξη. Μια καμπή στη δική μου ζωή.



Αρχές της δεκαετίας του ’70 στο Τρόοδος. Αναμνηστική φωτογραφία των γονιών μου.

 Οδός Ησιόδου

Πώς αυτές οι φωτογραφίες ταξίδεψαν απ’ το Βαρώσι στην Καρπασία, σχεδόν μιάμιση ώρα δρόμο, έμειναν εκεί σαν φυλαχτό για πάνω από τέσσερις δεκαετίες και τώρα βρίσκονταν εδώ και γύρευαν ταυτοποίηση; Ένας γρίφος το πώς έγινε αυτό. Ανάμεσα στις δικές μας φωτογραφίες -τις γαμπριάτικες και νυφικές των γονιών μου, κάποιες δικές μου απ’ τους πρώτους μήνες της ζωής μου και άλλες φωτογραφίες από συγγενείς και φίλους, μεταξύ αυτών η άδεια οδήγησης του θείου μου που έμενε τότε σπίτι μας- και εκείνες των γειτόνων μας της οδού Ησιόδου. Οι εφηβικές αναμνήσεις της Χρύσως Ορφανού -της οικογένειας Κύπρου και Όλγας Ασκότου-, εκείνες της Λάλλας και του Ανδρεαγόρα που έμεναν παραδίπλα (οικογένεια Παναγιώτη και Κυριακής Παούσιη) και αυτές της οικογένειας του Ανδρέα και της Κατερίνας Μυρίζη με τους επτά τους γιους.



Εν ώρα διασκέδασης στην Αμμόχωστο. Ο αδελφός της μητέρας μου Σοφοκλής που μετά τον πόλεμο πήγε στα καράβια, δεύτερος από αριστερά και στο βάθος ο πατέρας μου Αντρέας.

 Οι πρώτες αναζητήσεις

Τις φωτογραφίες μας τις είχα αναζητήσει από την πρώτη εβδομάδα του ανοίγματος των οδοφραγμάτων. Τότε που είχαμε πάει προσκύνημα με τους γονείς μου στον Απόστολο Ανδρέα και στην επιστροφή περάσαμε απ’ το σπίτι. Η Τουρκοκύπρια που έμενε εκεί, γύρω στα 60 μου φάνηκε, δεν μας επέτρεψε να μπούμε ούτε στην αυλή. Δεν καταφέραμε να συνεννοηθούμε καλά-καλά, αλλά εκείνο που κατάλαβα ήταν πως φωτογραφίες γιοκ. Η δεύτερη επίσκεψη είχε γίνει πριν από μερικά χρόνια. Αυτή τη φορά η Σεβίλ, αυτό είναι το όνομά της, ήταν πιο δεκτική. Μας κάθισε στην μπροστινή βεράντα και μας σέρβιρε καφέ. Δεν μιλούσαμε κοινή γλώσσα, και πάλι δεν καταφέραμε να πούμε πολλά-πολλά, αλλά κατάλαβα πως φωτογραφίες δικές μας δεν υπήρχαν.

Κάπως έτσι είχα ξεγράψει τις φωτογραφίες από τους πρώτους μήνες της ζωής μου. Ήταν μεν ένα συναίσθημα του τύπου «μάλλον δεν υπήρξα ποτέ νεογέννητο», αλλά η ζωή μού απέδειξε πως βεβαιότητες δεν υπάρχουν σ’ αυτό τον κόσμο. Και νά που τώρα στη σελίδα των Αμμοχωστιανών στο facebook πόζαρα δυο-τριών μηνών αγκαλιά με τη μάνα μου και τη θεία μου. Ήταν σαν η ζωή να στεκόταν εκεί και να μου έγνεφε ειρωνικά «έκπληξηηηη»…

Κι εγώ συνέχιζα να κλαίω γοερά, όχι γι’ αυτόν τον πολύτιμο θησαυρό που βρήκαμε που ξύπνησε όμορφες μνήμες -στους γονείς μου, όχι σε μένα-, αλλά γι’ αυτά που χάθηκαν, για αυτά που δεν γνώρισα ποτέ, για αυτά που δεν έζησα, για κείνους που δεν γνώρισα, μάλλον για κείνο που θα ήμουν εάν ο πόλεμος δεν μας ξεσπίτωνε. Μια ζωή σε ένα παράλληλο σύμπαν. Από παιδί αναρωτιόμουν αν ποτέ θα ξυπνούσα απ’ τον εφιάλτη και θα έβρισκα τον εαυτό μου να συνεχίζει να κοιμάται στο παιδικό κρεβατάκι του στο σπίτι μας στην Αμμόχωστο, δίπλα από εκείνη τη μεγάλη κούκλα που όπως λέει η μαμά μου κάποιος Σκεμπετζιής μου είχε χαρίσει. Θα ξυπνούσα και τίποτε από όλα αυτά τα άσχημα δεν θα είχε συμβεί. Και η ζωή θα συνεχιζόταν στο Βαρώσι και θα ήμουν μάλλον ανταποκρίτρια του «Πολίτη» στην Αμμόχωστο. Δεν κλαίω για τη ζωή που ήρθε μετά, με τις ομορφιές και τις ασχήμιες της, αλλά για αυτή τη σφοδρή ανατροπή της.



Μια μισοφαγωμένη απ’ τον χρόνο φωτογραφία, αγκαλιά μαζί με τη μητέρα μου Μαρία.

 Πίσω στο 1975-1976

Επιστροφή στην πραγματικότητα. Ακριβής ημερομηνία δεν υπάρχει. Ήταν ένα-δυο χρόνια μετά την εισβολή όταν η εταιρεία αναψυκτικών στην οποία δούλευε ο πατέρας μου στην Αμμόχωστο τον φώναξε για να του ξαναδώσει πίσω τη δουλειά, αυτή τη φορά στη Λάρνακα. Εκεί υπήρχαν ανάγκες και διαθέσιμες θέσεις εργασίας. Με όσα υπάρχοντα είχαν ξεμείνει -θυμάμαι ένα άσπρο τετράγωνο τραπέζι- φόρτωσαν οι γονείς μου το αυτοκίνητο και βρήκαν σπίτι στη συνοικία του Αϊ-Γιάννη στη Λάρνακα. Μέναμε τότε στης Μερόπης και του Ντίνου. Εκεί θυμάμαι μια ψηλή φοινικιά και ένα παιχνίδι που κάναμε με τον παιδικό μου φίλο, τον Μιχάλη, ποιος θα πρωτοπεί «hello» στους άντρες των Ηνωμένων Εθνών που περνούσαν απ’ εκεί με τα λαντρόβερ τους, κι αυτοί χαριεντίζονταν με τα χαριτωμένα παιδάκια που τους χαιρετούσαν.

Μια μέρα ο Ντίνος, που δούλευε στις Βάσεις για τους Εγγλέζους, είχε έρθει και ρώτησε τον πατέρα μου αυτό που του μετέφερε ένας Τουρκοκύπριος συνάδελφός του στις Βάσεις: ότι στο σπίτι που του έδωσαν για να μένει στο Βαρώσι -ο Τ/Κ καταγόταν από τη Λάρνακα και είχε σπίτι πάνω στην Πιαλέ Πασιά- υπήρχαν φωτογραφίες από έναν νεαρό άντρα με μουστάκι με ένα αυτοκίνητο της Coca-Cola. Μεγάλη συγκίνηση. Ήταν σχεδόν σίγουρο πως ήταν οι δικές μας φωτογραφίες. Μάλιστα ο Τ/Κ είχε μεταφέρει μέσω του Ντίνου στον πατέρα μου πως θα μας έδινε το κλειδί του σπιτιού του στη Λάρνακα για να μείνουμε εκεί. Ο Τ/Κ δεν ήρθε ούτε στο πρώτο, ούτε στο δεύτερο ραντεβού που είχε κλείσει ο πατέρας μου μέσω του Ντίνου σε ουδέτερο έδαφος, στις Βάσεις. Άλλες εποχές. Διάχυτος ο φόβος για όλους. Μπορώ να καταλάβω γιατί ο καλός αυτός άνθρωπος ονόματι Χαζίμ, πατέρας της Σεβίλ, δεν ήρθε σε αυτό το ραντεβού.

Ήταν η ίδια εποχή ωστόσο που ο Σάββας Λιασής είχε καταφέρει να πάρει μια άδεια ταξί απ’ τις κατοχικές αρχές για να μεταφέρει στο νοσοκομείο ή αλλού τους εγκλωβισμένους της Καρπασίας. Εικάζουμε πως σε μια από εκείνες τις διαδρομές πέρασε να δει το κατεχόμενο σπίτι του πατέρα του, που πέθανε στην προσφυγιά το 1978, στην Ησιόδου 19 στην Αγία Αικατερίνη των Βαρωσίων. Εκεί ο Χαζίμ, που μάλλον είχε μαζέψει τις φωτογραφίες των Ελληνοκυπρίων και από άλλα σπίτια της γειτονιάς, του τις έδωσε ώστε, όταν θα μπορέσει, να τις επιστρέψει στους ιδιοκτήτες του. Αυτό έγινε κατορθωτό μετά τον θάνατο του Σάββα Λιασή από την κόρη του Τούλα. Αναζητώντας τον Χαζίμ πρόσφατα στην Αμμόχωστο για να μας πει πώς ακριβώς συνέβησαν τα πράγματα, έμαθα ότι έφυγε από τη ζωή πριν από 30 περίπου χρόνια. Απ’ τη μισάνοιχτη σχεδόν πόρτα του σπιτιού μας, το μόνο που κατάφερα ήταν να «κλέψω» μια ματιά απ’ τη φωτογραφία του, από την εικόνα ενός ανθρώπου με μια ευγενική ψυχή.



Ο γάμος των γονιών μου το 1971. Δίπλα τους η νονά μου Μαρία και η θεία Μαρία, οι οποίες δεν είναι πια στη ζωή.

  Η παράδοση

Ήταν και η ίδια η Τούλα Λιασή πολύ συγκινημένη σε εκείνη τη συνάντηση στη Λευκωσία για την παράδοση των φωτογραφιών μας. Συνέχισα να μην μπορώ να σταματήσω το κλάμα και ένιωθα ντροπή από την κ. Τούλα που είχε βιώσει την επιστροφή των οστών του αγνοούμενου αδελφού της λίγα χρόνια πριν. Κι εγώ σπάραζα για ένα άψυχο αγνοούμενο άλμπουμ που με χαρά τώρα μας επέστρεφε.

Τις πήραμε πια στα χέρια μας. Σκόρπιες φωτογραφίες όπως τις σκόρπιες ζωές μας, όλων μας, μετά τον πόλεμο. Αγγίζω αυτά τα κομμάτια από χαρτί και δεν μπορώ να σταματήσω να σκέφτομαι πώς θα ήταν αυτές οι νεανικές ψυχές που εικονίζονται, κυρίως των γονιών μου, πόσο διαφορετική θα ήταν η ζωή τους στο Βαρώσι αν δεν έπαυε οριστικά, αν τόσο αιφνίδια δεν τους έκλεβε τα νιάτα και την αθωότητά τους ο πόλεμος, αυτή η αθωότητα που αντικατοπτρίζεται στα βλέμματά τους μέσα από τις φωτογραφίες, αν δεν ζούσαν την προσφυγιά, αν δεν τους κατάτρωγε τα σωθικά ο ακατάπαυστος πόθος για την επιστροφή. Πόσο διαφορετική θα ήμουν κι εγώ αν δεν χρειαζόταν να φάω το μπούλινγκ της ζωής μου όταν πρωτοπήγα στο δημοτικό επειδή ήμουν μια άγνωστη ανάμεσα στα παιδιά της γειτονιάς. Για αυτά έκλαψα. Για αυτό τον ξεσηκωμό. Για τα δύσκολα που ήρθαν. Για τις αντιξοότητες που μας έκαναν πιο σκληρούς. Για τα χρόνια που πέρασαν χωρίς επιστροφή. Για τους ανθρώπους που έφυγαν με την ελπίδα ότι θα πάνε πίσω στα σπίτια τους. Έκλαιγα για αυτή την ελπίδα που έχει διαψευστεί.



Σημ.: Τούλα Λιασή, σε ευχαριστούμε θερμά για το ανεκτίμητο δώρο που μας χάρισες. Αιωνία η μνήμη του πατέρα σου, αυτής της σπουδαίας μορφής, που το διαφύλαξε σαν κόρη οφθαλμού.



Σκόρπιες φωτογραφίες δικές μας και άλλων γειτόνων στην οδό Ησιόδου στη συνοικία της Αγίας Αικατερίνης, στο Βαρώσι.