Φεστιβάλ για τους παραμυθάδες της Κύπρου

Με φετινό θέμα τη συνάντηση της αφήγησης με τις άλλες τέχνες, βρίσκεται από την Παρασκευή σε εξέλιξη το 6ο Φεστιβάλ Παραμυθιού σε Λεμεσό και Λευκωσία, μέχρι την Κυριακή 10 Νοεμβρίου. Ένας από τους συμμετέχοντες, ο Στέλιος Πελασγός, ο οποίος αποτελεί εξέχουσα μορφή ανάμεσα στους αφηγητές προφορικών ιστοριών στην Ελλάδα, ανέφερε κάποτε ότι «ο παραμυθάς έχει πέντε ρόλους, όμως δεν είναι υποχρεωμένος να τους ενσαρκώσει όλους: είναι ο διασκεδαστής που μας προσφέρει αισθητική απόλαυση, ο δάσκαλος που μας παιδαγωγεί με την έννοια της μεταφοράς αξιών, ο φύλακας της μνήμης, ο θεραπευτής που βοηθά να ξεπεραστεί ένα τραύμα και ο πνευματικός οδηγός». Με αυτό ως δεδομένο επιχειρούμε με τη βοήθεια του ζεύγους Μιχάλη και Κατερίνας Βοσκαρίδου Πάκκου, από το Κέντρο Λόγου και Τεχνών «Τεχνοδρόμιο» και την Ομάδα «Παραμυθοδρόμιο» που είναι οι διοργανωτές, να ανιχνεύσουμε το άγνωστο στον πολύ κόσμο πεδίο της αφήγησης παραμυθιών που κυρίως απευθύνονται σε ενήλικες. Και οι δύο τους συμμετέχουν στο φετινό φεστιβάλ, όπως και τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας Βοσκαρίδη – γνωστής για την ενασχόλησή της με την τέχνη της αφήγησης, ενώ η Κατερίνα είναι η καλλιτεχνική διευθύντρια του φεστιβάλ.

Τι εστί παραμύθι;

«Πρόκειται για διηγήσεις που βεβαίως αποσκοπούν στην ψυχαγωγία και ιδίως στην παραμυθία, δηλαδή την παρηγοριά της ψυχής», σημειώνει η Κατερίνα. «Είναι τα συλλογικά μας όνειρα εντός ενός φανταστικού κόσμου και παράλληλα ένα όργανο κατάδυσης στο υποσυνείδητο, που ενώνει οικογένειες, κοινότητες και έθνη. Εκεί που πήγαινε να χαθεί η πανάρχαια τέχνη του παραμυθά, γιατί πλέον δεν ήταν ένας τρόπος ψυχαγωγίας, όπως ήταν στις παραδοσιακές κοινωνίες του παρελθόντος, επανήλθε στα νεότερα χρόνια με έναν νέο τρόπο, σαν παραστατική τέχνη, και αναζωπύρωσε το ενδιαφέρον, για κάτι –και το τονίζω αυτό– που ούτως ή άλλως υπήρχε και ήταν ζωντανό, και πιστεύω ότι θα παραμείνει για πάντα, γιατί οι ιστορίες είναι μέρος της ζωής μας, είναι μέρος της ανθρώπινης ψυχής, καθημερινά λέμε ιστορίες, είμαστε οι ιστορίες μας, μεταφέρουμε ο ένας στον άλλο τις εμπειρίες μας με διάφορους τρόπους, και βλέπουμε ότι και στις σύγχρονες μεθόδους επικοινωνίας άρχισε να ξαναχρησιμοποιείται το ‘storytelling’».



Το μουσείο «Το Πλουμιστό Ψωμί» στη Λεμεσό, έδρα του «Τεχνοδρομίου - Κέντρου Λόγου και Τεχνών» και του «Παραμυθοδρομίου», είναι μεταξύ άλλων «θησαυροφυλάκιο» λαϊκών παραμυθιών και σχολείο για την τέχνη της προφορικής αφήγησης.



Μυστικό της τέχνης

Ποιος όμως είναι ο καλός ο αφηγητής; Επιχειρώντας να δώσει μια απάντηση, ο Μιχάλης επικαλείται αυτό που του έμαθε ένας από τους δασκάλους του και με το οποίο τείνει να συμφωνεί, ότι είναι εκείνος που σκόπιμα αφήνει αρκετό κομμάτι της ιστορίας να το κτίσει μέσα του ο ακροατής. Μιλά για παροχή όλων των αναγκαίων πληροφοριών που χρειάζεται ο ακροατής, αλλά συγχρόνως με πολλά κενά, τα οποία θα είναι η δική του ιστορία, ώστε να μπορέσει να κτίσει μια δική του εικόνα για την ιστορία και να βάλει τον εαυτό του μέσα σε αυτή.

 

Ο αφηγητής μέσα μας

«Δυνητικά είμαστε όλοι αφηγητές», συμπληρώνει η Κατερίνα, η οποία με άλλους ειδικούς διδάσκει την τέχνη της αφήγησης παραμυθιών στην Ομάδα «Παραμυθοδρόμιο», στο Μουσείο «Το Πλουμιστό Ψωμί» στη Λεμεσό. Στα μαθήματα, λέει, προσπαθεί να φωτίσει σε κάποιον αυτή την πτυχή της προσωπικότητάς του, βοηθώντας τον να ψάξει και να βρει μέσα του τις τεχνικές, τα εργαλεία και το κίνητρο να αφηγηθεί κάτι. «Πολλές φορές στη σημερινή εποχή καθόμαστε σιωπηλοί στην άκρη και δεν νιώθουμε την ανάγκη ή έχουμε χάσει τους λόγους για να μιλήσουμε, να πούμε πράγματα που μας συμβαίνουν, που αισθανόμαστε, που ακούσαμε από άλλους, να τα μεταφέρουμε. Άρα το να φωτίσεις αυτή την πτυχή της προσωπικότητας, να θυμίσεις στον άλλο ότι μιλώντας υπάρχει, εξιστορώντας υπάρχει, είναι μια πάρα πολύ ωραία διαδικασία. Το να αφηγείται κανείς έχει σίγουρα και ένα κομμάτι ανάπτυξης της προσωπικότητας, της δημιουργικότητας και της φαντασίας, ενώ έρχεται πάρα πολύ κοντά με τους ανθρώπους, που είναι το ζητούμενο».



Πρόσληψη ακροατή

Το κοινό, τονίζουν, ανταποκρίνεται με θετικό τρόπο στην αφήγηση παραμυθιών, παρόλο που πολλές φορές η πρώτη εντύπωση είναι η έκπληξη. «Άτομα τα οποία δεν έτυχε να ξανακούσουν έναν παραμυθά να αφηγείται μια ιστορία προφορικά και να απευθύνεται σε ενήλικες, μπορεί να έρχονται και να νομίζουν ότι 'θα διαβάσουμε κάτι', αλλά η πρώτη τους έκπληξη είναι συνήθως ευχάριστη, γιατί καταφέρνεις να κερδίσεις τον άλλο, και μέσα από αυτή διαδικασία που περιέγραψε ο Μιχάλης, το να αφήνεις δηλαδή χώρο για να ταυτιστεί ο άλλος με τον ήρωα του παραμυθιού και να κάνει δική του την ιστορία, διαπιστώνεις σιγά-σιγά ότι απολαμβάνει την αφήγηση και του έχει αφήσει πολλά πράγματα, ότι φεύγει πλήρης ψυχικά. Στο τέλος βλέπουμε ότι το αποζητούν ξανά, θέλουν να ακούσουν κι άλλες ιστορίες».



To ζεύγος Μιχάλη και Κατερίνας Βοσκαρίδου Πάκκου, από το Κέντρο Λόγου και Τεχνών «Τεχνοδρόμιο» και την Ομάδα «Παραμυθοδρόμιο».



Αποθησαυριστές ιστοριών

Τα παραμύθια που γράφουν αποτελούν κυρίως διασκευές λαϊκών ιστοριών, κάτι που, όπως τονίζουν, κάνουν όλοι οι αφηγητές στον κόσμο. Πολλές από αυτές τις ιστορίες προέρχονται από το μεγάλο αρχείο του «Πλουμιστού Ψωμιού», αφού η μητέρα της Κατερίνας, η Δωρίτα Βοσκαρίδου, αποθησαυρίζει εδώ και πολλά χρόνια λαϊκά παραμύθια, ειδικά της Κύπρου. Μάλιστα όταν τυχαίνει να μιλήσει για το συγκεκριμένο θέμα σε ΜΜΕ, ακολουθούν τηλεφωνήματα ατόμων που της ζητούν να καταγράψει, και συγχρόνως να διασώσει, ένα παραμύθι που γνωρίζουν ή μια άλλη εκδοχή γνωστού παραμυθιού.



Σκληρά τα κυπριακά παραμύθια

«Ιδιαίτερό χαρακτηριστικό του κυπριακού παραδοσιακού παραμυθιού είναι τα πολλά επεισόδια και η σκληρότητα», αναφέρει η Κατερίνα, τονίζοντας ότι αυτό αναιρεί την κοινή εντύπωση ότι τα παραμύθια ή οι λαϊκές ιστορίες απευθύνονται κυρίως σε παιδιά. «Ήταν ένας τρόπος ψυχαγωγίας των παλαιοτέρων, που μαζεμένοι για πολλές ώρες στο σπίτι τη νύχτα ή στο καφενείο ή στη δουλειά, άκουγαν με προσοχή κάποιον να αφηγείται και συγχρόνως να αποτυπώνει μέσα στα λόγια του τη συλλογική μνήμη», εξηγεί. Εξάλλου, σύμφωνα με τον Μιχάλη, η κοινή εντύπωση που θέλει τα παραμύθια να απευθύνονται μόνο σε παιδιά είναι προϊόν της σύγχρονης εποχής και της καταγραφής των παραμυθιών από τους αδερφούς Γκριμ, οι οποίοι τα ωραιοποίησαν για να απευθύνονται σε αυτά. «Αν πάμε στα αρχικά κείμενα, θα δούμε ότι ιστορίες που σήμερα θεωρούνται παιδικά παραμύθια, κάποτε ήταν πάρα πολύ σκληρές», τονίζει. «Για παράδειγμα ήρωες σκοτώνανε και ακολούθως τρώγανε ανθρώπινα μέλη και τις ιστορίες αυτές σίγουρα δεν θα τολμούσες να τις αφηγηθείς σε ένα παιδί».







Αφήγηση και επαγγέλματα

Την ίδια ώρα αναφέρουν ότι είναι ποικίλο το κοινό που ενδιαφέρεται να διδαχθεί την τέχνη της προφορικής αφήγησης, κυρίως για να βελτιώσουν τις επαγγελματικές επιδόσεις τους. Ιδιαίτερα δικηγόροι, οι οποίοι καθημερινά καλούνται να αφηγηθούν κάτι στα δικαστήρια, επίσης εκπαιδευτικοί, γιατροί, ψυχολόγοι, συγγραφείς, και φυσικά ηθοποιοί. Για τους ίδιους η αφήγηση είναι πλέον κομμάτι της ζωής τους. Πέρα από τις παραστάσεις και τα μαθήματα, αφηγούνται με κάθε ευκαιρία όταν θα βρουν κάποιον άνθρωπο που να είναι ανοιχτός στο να ακούσει. Σε παρέες, σε μια πτήση αεροπλάνου, ακόμη και στον χώρο εργασίας τους. Ο Μιχάλης, ο οποίος είναι μηχανικός ναυπηγικής, εξηγεί ότι συχνά εντάσσει στη δουλειά του τεχνικές αφήγησης, συγκεκριμένα στην προσπάθειά του να εξηγήσει σε πελάτες του κάτι περίπλοκο.

«Με χίλιους τρόπους θα το πω», το θέμα του φεστιβάλ

Το φετινό θέμα του φεστιβάλ είναι η συνάντηση της αφήγησης με τις άλλες τέχνες, τόσο πώς αυτές χρησιμοποιούνται συνδυαστικά με την αφήγηση αλλά κυρίως πώς η αφηγηματικότητα που εμπεριέχεται σε κάθε μορφή τέχνης συνδράμει την προφορική απόδοση μιας ιστορίας. Σύμφωνα με τους διοργανωτές, ο τίτλος είναι «Με χίλιους τρόπους θα το πω» και υποδηλοί τόσο τα διαφορετικά μέσα που θα χρησιμοποιηθούν όσο και τη διεύρυνση των οριζόντων που η ίδια η τέχνη της αφήγησης προσφέρει. Ζωγραφική, κινηματογράφος, χορός, μουσική και λογοτεχνία συναντούν την αφήγηση παραμυθιού, μάλιστα σε πολλές περιπτώσεις ζωντανά ενώπιον του κοινού, όπως η αφήγηση του Πάμπου Βοσκαρίδη μαζί με επί σκηνής εικαστική δημιουργία του ζωγράφου Σπύρου Δημητριάδη. Κάποιος θα έχει την ευκαιρία να ακούσει ιστορίες, που απευθύνονται είτε σε ενήλικες είτε σε παιδιά, από αφηγητές που έρχονται από την Ελλάδα και την Ιταλία, αλλά και της Κύπρου. Θα μπορέσει επίσης να συμμετάσχει σε εκπαιδευτικά εργαστήρια αφήγησης και να απολαύσει ταινίες και μουσική, που συνδέονται με το παραμύθι. Μεταξύ άλλων, το φεστιβάλ στηρίζεται από τις Πολιτιστικές Υπηρεσίες του Υπουργείου Παιδείας.



-Λεπτομέρειες και αναλυτικό πρόγραμμα για το 6ο Φεστιβάλ Παραμυθιού (1-10 Νοεμβρίου) στην ιστοσελίδα technodromio.org και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης του «Τεχνοδρομίου - Κέντρου Λόγου και Τεχνών» , του «Παραμυθοδρομίου» και του «Πλουμιστού Ψωμιού» . Για ηλεκτρονικές κρατήσεις ΕΔΩ.