Ο γεωργός από το Ακάκι που έγινε πλοιοκτήτης στην Αθήνα

Ένας αιώνας ζωής στην πλάτη του και δεν τον νιώθει καθόλου βαρύ. Έχει πατήσει τα 101, γεννήθηκε τον Ιούλιο του 1917, και τον βάζεις δεν τον βάζεις 80 ετών. Κουβαλά μαζί του τη ζωντανή μνήμη και την προφορική ιστορία αυτής της χώρας, την οποία καταθέτει στη συνέντευξη που ακολουθεί. Μπορεί να μην εργάζεται πια, να έχει αφυπηρετήσει από τα μέσα της δεκαετίας του '90, αλλά εξακολουθεί να έχει τα χόμπι του και να είναι πολύ ενεργητικός. Είναι ιεροψάλτης, δεν χάνει ιπποδρομιακή συνάντηση, πηγαίνει στο κυνήγι, πηγαίνει τα ταξιδάκια του στην Αθήνα τα καλοκαίρια, βλέπει ενίοτε τους γιατρούς του στο Λονδίνο και έχει ωραίες ιστορίες να μας πει απ' τον πολύχρονο βίο του. Ονομάζεται Νικόλας Χατζηγιάννης, και στο Ακάκι, απ' όπου κατάγεται, ακούει στο όνομα Νικολάτζης.

Ποια ήταν τα πιο δύσκολα χρόνια της ζωής σας;

Περάσαμε πολύ μεγάλες φτώχειες επί Αγγλοκρατίας. Τα χειρότερα χρόνια που θυμάμαι ήταν μετά την Επανάσταση με τα Οκτωβριανά, τότε που κάψαμε το κυβερνείο, το 1931. Οι δυσκολίες κράτησαν μέχρι το 1940 που ξεκίνησε ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος. Οι Εγγλέζοι μας δυσκόλεψαν πολύ τότε. Εκτός απ' τη φτώχεια, είχαμε και πολλούς περιορισμούς. Καμπάνα δεν επιτρεπόταν να κτυπήσουμε να πάει ο κόσμος στην εκκλησία. Όταν ξεκίνησε ο πόλεμος το '40 άλλαξαν πολύ τα πράγματα. Από μισό σελίνι που ήταν το μεροκάματο -γέννημαν ήλιου, βούττημαν ήλιου- οι Εγγλέζοι το αύξησαν σε δύο σελίνια την ημέρα. Έπιασαν τότε και πολύν κόσμο για να εργαστεί στα χαρακώματα, να δουλέψει στους δρόμους ή να κάνει κούκους για να μπορούν να κάτσουν τα αεροπλάνα. Έτσι ο κόσμος άρχισε πλέον να παίρνει λεφτά.

Δεκάχρονοι στα χωράφια

Δουλεύατε κι εσείς από παιδί. Όταν βγήκατε απ' το σχολείο, μετά το δημοτικό, αναλάβατε από τα 10-12 τις αγροτικές δουλειές του πατέρα σας.
Εμείς δεν ήμασταν πολύ φτωχοί, είχαμε κάποια περιουσία. Τα αδέλφια μου -έξι παιδιά επιζήσαμε από τα έντεκα- ακολούθησαν τέχνη. Ο ένας πελεκάνος, ο άλλος φραγκοράφτης... Έτσι ονομάζονταν αυτοί που έφτιαχναν τις φορεσιές, χάθηκε τώρα πια αυτό το επάγγελμα. Πριν απ' τους φραγκοράφτες υπήρχαν κι αυτοί που έραβαν τις βράτζιες. Εγώ δεν φόρεσα ποτέ βράκα. Αλλά οι μεγαλύτεροι από μένα αδελφοί μου φορούσαν... Εγώ λοιπόν, που δεν ακολούθησα άλλο επάγγελμα όταν βγήκα απ' το δημοτικό, αναγκάστηκα να ασχοληθώ με τις γεωργικές εργασίες του πατέρα μου μέχρι να παντρευτώ.

Σκληρό αυτό για ένα παιδί.

Πολύ. Όλη τη νύχτα ποτίζαμε. Την ημέρα φυτεύαμε καρπούζια, πατάτες, κριθάρια και σιτάρια. Δύσκολες δουλειές.

Ο παππούς ο Νικολάτζης είναι ιεροψάλτης. Όπως μας λέει, φοίτησε δύο χρόνια στη Σχολή Ιερατικής Μουσικής με δάσκαλο τον γνωστό Καλλίνικο. Σε μεγάλη ηλικία, όταν πια πήγε στην Ελλάδα, φοίτησε έναν χρόνο στο ωδείο, απ' όπου πήρε πολλές γνώσεις. Πρόσφατα βραβεύτηκε από τη Μητρόπολη Μόρφου, απ' όπου και η φωτογραφία.

Το μάτσιν του μωρού

Χάσατε έξι αδέλφια. Πώς έγινε αυτό;

Πολλά παιδιά εκείνες τις εποχές γεννιούνταν και μέχρι να γίνουν ενός έτους πέθαιναν. Πιστεύω έφταιγαν οι συνθήκες στις οποίες τα μεγάλωναν. Τα είχαν μες στα χωράφια απ' τους πρώτους μήνες της ηλικίας τους. Όλη τη μέρα να τους διά ο ήλιος μέσα στο θέρος. Πιστεύω ότι ήταν πολύ άσχημο να αναγιώσεις μωρό μέσα σε αυτές τις συνθήκες. Επιπλέον ήταν η διατροφή. Εκτός από το βύζαγμα, οι μανάδες ό,τι κι αν μαγείρευαν το έβαζαν μες στο στόμα τους, το μασούσαν, έλεγαν "να κάμουμε και μάτσιν του μωρού" και μας το τάιζαν. Ό,τι εμαειρεύκαν, που τζ'είνον το φαΐν εμασούσαν οι γυναίκες και τάιζαν το μωρό μέχρι να βγάλει δόντια και να τρώει μόνο του.

Ήταν κατά κάποιο τρόπο το μπλέντερ της εποχής!

Ναι, ακριβώς. Και ο κόσμος, επειδή πέθαιναν τόσα πολλά μωρά, το αντιμετώπιζε διαφορετικά. Σήμερα να σου πεθάνει μωρό, πεθανίσκεις. Αυτοί έλεγαν πως ήταν αγγελούιν που το έθελεν ο Θεός. Δεν ήταν τόσο τραγικό. Φυσικά εμαραζώνναμεν τα λλίον. Εγώ το τελευταίο μωρό τέλεια έπαιζα του θέμας. Έφυγε περίπου στο ένα έτος, πριν πει τα πρώτα του λόγια.

Η πληρωμή του δασκάλου

Ήταν σύνηθες να στέλνουν οι γονείς τα παιδιά στο σχολείο;

Μέχρι την εποχή τη δική μου τους έστελναν όλους στο δημοτικό. Τις προηγούμενες εποχές όχι. Οι δικοί μας γονείς δεν έφτασαν καθόλου σχολείο. Ήταν όλοι αγράμματοι. Ο πατέρας μου έμαθε λίγα γράμματα όταν ήρθε ένας δάσκαλος στο χωριό και πήγαν ορισμένοι μαθητές κοντά του. Και η πληρωμή του ξέρετε τι ήταν; Μία φορά την εβδομάδα ο κάθε μαθητής έπαιρνε τον δάσκαλο να τον ταΐσει στο σπίτι.



Για πότε μιλάτε;

Τέλη του 19ου αιώνα. Ο πατέρας μου πέθανε πέραν των 90 ετών, το 1972. Γεννήθηκε λίγα χρόνια μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους. Οι γονείς του πέρασαν δύσκολα επί Τουρκοκρατίας. Πολλή πείνα. Και τις όμορφες κοπέλες τις έπαιρναν. Δεν υπήρχαν νόμοι ή δικαστήρια που να βγάζουν αποφάσεις υπέρ των χριστιανών.

Από τα βόδια, στα τρακτέρ

Ασχοληθήκατε λοιπόν με τη γεωργία. Φτάσατε την εποχή που όργωναν και θέριζαν με τα βόδια;

Εγώ παντρεύτηκα το 1942 και άρχισα να κάνω πλέον τις δικές μου γεωργικές δουλειές. Στα τρία-τέσσερα χρόνια αγοράσαμε ένα αυτοκίνητο συνεταιρικό και αρχίσαμε εμπορικές δουλειές. Εκτός του ότι μεταφέραμε επιβάτες στη Λευκωσία, πιάσαμε και στο παλιό παντοπωλείο παράγκα μεγάλη και παίρναμε εμπόρευμα, ό,τι παρήγαμε, και πουλούσαμε. Το παντοπωλείο είναι εκεί δίπλα στην Αγία Σοφία. Πήγαιναν καλά οι δουλειές μας. Έτσι αντί για βόδια, που είχαμε μέχρι τότε, ήμουν από τους πρώτους που αγόρασα τρακτέρ για την καλλιέργεια των χωραφιών. Ήταν μεγάλο βάσανο ο θερισμός με τα βόδια... Για αυτό όταν εμφανίστηκαν τα κομβάγια, το 1955, ήμουν ο πρώτος που έφερε κομβάι στο χωριό.

Γραμματέας στη ΣΠΕ

Ποια ήταν η σχέση σας ως γεωργός με τη Συνεργατική;

Η Συνεργατική είχε ξεκινήσει επί εποχής του πατέρα μου. Τότε ήταν πολύ λίγες οι δουλειές που αναλάμβανε. Μετά όταν ανέλαβα εγώ γραμματέας, το 1960, όλες οι εμπορικές δουλειές του γεωργού γίνονταν πλέον μέσω της Συνεργατικής. Έπαιρνε τα σιτηρά, τις πατάτες, έφερνε σπόρους και λιπάσματα και ό,τι καταθέσεις είχαμε εκεί τις βάζαμε και για ό,τι ανάγκες είχαμε μας έκαναν δάνεια... Έκανα 20 χρόνια γραμματέας. Και ξεχώριζα τους ανθρώπους που ήταν χαϊλλήδες. Που ήταν προκομμένοι. Σε αυτούς έκανα και δάνεια πέραν του επιτρεπομένου. Διότι ήξερα ότι θα τα αποπληρώσουν. Ήθελε τρακτέρ; Χωρίς να δικαιούται του έδινα τα λεφτά και το αγόραζε. Άλλο να κάνεις γεωργία με τα ζώα κι άλλο με τα μηχανήματα. Έτσι ήταν όλοι ευχαριστημένοι με τη βοήθεια που τους πρόσφερα.



Πλοιοκτήτης στην Αθήνα

Και πώς πήρατε την απόφαση να τα εγκαταλείψετε όλα και να βρεθείτε πλοιοκτήτης στην Αθήνα;

Τα παιδιά μου τα έστειλα όλα, τρεις κόρες και δύο γιούδες, στην Αγγλία και σπούδασαν. Η πρώτη μου η κόρη παντρεύτηκε τον Χαράλαμπο Μυλωνά, δικηγόρο στο Βαρώσι. Μετά την εισβολή, όταν έχασαν τα πάντα, έφυγαν για την Ελλάδα. Είχαν καλές γνώσεις γύρω από τη ναυτιλία γιατί έκαναν δουλειές των εφοπλιστών στην Κύπρο. Πάνω στο εξάμηνο που πήγαν εκεί, ήταν το 1976, μου πρότειναν αν έχω λίγα λεφτά να πάω να κάνουμε δουλειά μαζί στα πλοία. Δεν το σκέφτηκα δεύτερη φορά. Παραιτήθηκα από τη Συνεργατική και έφυγα. Το χωριό βούιξε τότε με την απόφασή μου. "Μάθατε το νέο, ρε παιδιά; Ο Νικολάτζης σαν να χάλασε; Θα φύγει, λέει, να πάει στην Ελλάδα. Σιόρ άνθρωπος που έχει τις δουλειές του, γραμματέας στη Συνεργατική, που παίρνει τον μισθό του, έχει τα κομβάγια του"... Στο μεταξύ είχα αγοράσει πολλή περιουσία κτηματική. Έδωσα λοιπόν συνεταιρικές τις περιουσίες μου σε κάποιον να τις καλλιεργεί και έπιασα τη Μαρία, τη γυναίκα μου, την οποία έχασα πριν έναν χρόνο, και τις οικονομίες που είχα και πήγα. Βρήκαμε μια τράπεζα που μας έκανε δάνεια, αγοράσαμε καράβια και έμεινα εκεί για 12 χρόνια. Στο μεταξύ είχε επιστρέψει και ο γιος μου από τις σπουδές του, ο Ανδρέας Χατζηγιάννης, που είναι σήμερα πρόεδρος των εφοπλιστών της Ελλάδας. Όταν πια είχα δουλέψει αρκετά και δεν είχα ανάγκη, σταμάτησα να εργάζομαι στην εταιρεία όπου είχα σημαντική θέση.

Και αν επιτρέπετε, πόσα πλοία αγοράσατε;

Δεν μου αρέσει να φημίζουμαι. Εκείνες τις εποχές φτάσαμε να έχουμε πέντε-έξι πλοία. Στην αρχή μέναμε στον Πειραιά, αλλά μετά μετακινηθήκαμε στην Κηφισιά, όπου και τώρα είναι τα γραφεία των παιδιών μου. Ο γιος μου σήμερα έχει 50 πλοία. Και ο γαμπρός μου περίπου τόσα. Νιώθω περήφανος. Και εγώ με κάτι μετοχές που άφησα στο όνομά μου μέχρι σήμερα παίρνω το μέρισμά μου.

Στην ιδιοκτησία του ο Νικόλας Χατζηνικόλας έχει και δύο φάρμες με 60 περίπου άλογα. Θυμάται ακόμα τον παλιό ιππόδρομο στο Καϊμακλί. Απ' εκεί είχε ξεκινήσει αυτή η ενασχόληση. Μέχρι και σήμερα δεν λείπει από ιπποδρομιακή συνάντηση. Έχει τιμηθεί ως επίτιμο μέλος του ιπποδρόμου καθώς είναι ο αρχαιότερος ιδιοκτήτης αλόγων.

Στο φεγγάρι

Γεννηθήκατε σε έναν κόσμο χωρίς ρεύμα, χωρίς ψυγείο ή τηλεόραση. Πώς νιώθατε όταν ξεκίνησαν να βγαίνουν τα κομπιούτερ και τα air condition;

Ήμουν ο πρώτος στο χωριό που αγόρασε τηλεόραση. Τη νύχτα που ήταν να παν εις το φεγγάρι φώναξα τον πατέρα μου, ο οποίος ήταν πέραν των 90 ετών, και του είπα "απόψε θέλω να δεις στην τηλεόραση ένα πράγμα". Έτσι κι έγινε. Πάει το διαστημόπλοιο και κατεβάζει τους ανθρώπους πάνω στο φεγγάρι. "Θωρείς, παπά;" του λέω. "Ο άνθρωπος επήεν εις το φεγγάρι". Σηκώθηκε πάνω. "Μεν πιστεύκεις γιε μου έτσι", λαλεί μου. Δεν γίνονται αυτά.

Το τηλέφωνο

Τι σας εντυπωσίασε περισσότερο σε όλη σας τη ζωή;

Το πιο εντυπωσιακό είναι να πιάνεις το τηλέφωνο, να τηλεφωνάς του άλλου στην Αμερική και να τον θωρείς και να σε θωρεί. Είναι κάτι πράγματα που ούτε στο όνειρό του δεν μπορούσε ο άνθρωπος να φανταστεί ότι θα γίνονταν. Να θωρείς τον άνθρωπο από τόση απόσταση από χίλια μέρη του κόσμου.

Η ανακήρυξη της ΚΔ

Και ποιο είναι το ιστορικό γεγονός που σας ενθουσίασε;

Την ημέρα που ανακηρύχθηκε η Δημοκρατία. Ήμουν εκεί παρών, την ώρα που υπόγραψε ο Μακάριος μαζί με τον Εγγλέζο κυβερνήτη. Ήταν εκεί που είναι η Βουλή σήμερα. Είχε μαζευτεί πολύς κόσμος. Ήταν η καλύτερη είδηση της ζωής μου. Δυστυχώς δεν την εκουμαντάραμε τη Δημοκρατία και τη χάσαμε. Κάναμε μεγάλα λάθη. Φάνηκε ότι ο αγώνας της ΕΟΚΑ ήταν λάθος. Κι ας ήμουν ο πρώτος που έγινε μέλος της οργάνωσης στο χωριό μας. Όταν αρχίσαμε εμείς να κτυπούμε, οι Εγγλέζοι άρχισαν να εκτιμούν τους Τούρκους. Από την άλλη, ήταν αχαριστία γιατί η Αγγλία ήταν η χώρα η οποία ελευθέρωσε την Κύπρο από τους Τούρκους. Ξέρεις τι πέρασαν οι πρόγονοί μας τα τόσα χρόνια Τουρκοκρατίας και ήρθαν οι Εγγλέζοι και τους έδωσαν ελευθερία; Δεν έπρεπε να τους πολεμήσουμε. Έπρεπε να περιμένουμε. Θα μας έδιναν τις ελευθερίες μας σιγά-σιγά και τι θα κρατούσαν αυτοί; Τις Βάσεις. Βιαστήκαμε. Και μετά τη Δημοκρατία πάλι κάναμε λάθη. Ασυγχώρητα.

Ο ρόλος της γυναίκας στη μακροζωία

Ο καιρός άλλαξε από τότε που γεννηθήκατε μέχρι σήμερα;

Άλλαξε πολύ. Το 1930-1931 θυμάμαι πως έκαμε δυο συνεχή χρόνια ανομβρίας. Τώρα κάθε λίγο και λιγάκι έχουμε ανομβρία. Τα χρόνια εκείνα είχαμε πολλές βροχοπτώσεις.

Ποιο θα λέγατε πως είναι το μυστικό της μακροζωίας;

Είμαι ένας άνθρωπος που έκανα πολύ σκληρές εργασίες. Για αυτό πιστεύω ότι η δουλειά δεν βλάπτει τον άνθρωπο. Το φαγητό σου να το προσέχεις, να μην τρως πολλά κρέατα, όπως και το πιοτό. Εγώ μέχρι σήμερα θα πιω λίγο κρασί το μεσημέρι και το βράδυ. Είναι επίσης μεγάλη υπόθεση να περάσεις τα χρόνια σου μόνο με τη γυναίκα σου. Η κατάχρηση στις γυναίκες είναι η καταστροφή του ανθρώπου. Όλα τα υπόλοιπα τα αποδίδω στον Θεό. Είμαι θρήσκος, αλλά όχι φανατικός. Είναι ανθυγιεινό να είσαι φανατικός και να κάνεις για παράδειγμα 50 μέρες να μην φας κρέας. Όταν έγιναν οι κανόνες αυτοί της θρησκείας ήταν άλλες οι εποχές... Εντάξει, νηστεύω την Αγία Εβδομάδα. Είναι ωφέλεια να κάνεις μια αποτοξίνωση.



Οδηγός τότε που δεν υπήρχε άσφαλτος

Απ' ό,τι έχω μάθει ακόμα οδηγείτε, παρά την ηλικία σας.

Πήρα την άδειά μου το '43 και την κατείχα μέχρι πέρσι, όταν κάποιος χωριανός, μάλλον, έκανε παράπονο. Όμως εγώ ακόμα και σήμερα οδηγώ. Σε αγροτικούς δρόμους. Νιώθω ασφαλής γιατί είμαι πολύ προσεκτικός. Σχεδόν 80 χρόνια οδηγός δεν έχω κάνει ούτε ένα accident. Όταν μου αφαίρεσαν την άδεια, πήγα να κάνω ένσταση. Ήρθε ένας εξεταστής και μου έκανε ερωτήσεις για τα σημεία (σ.σ. του κώδικα). "Μα ξέρεις", του λέω, "πότε έβγαλα άδεια εγώ; Ακόμα δεν υπήρχε άσφαλτος στους δρόμους. Δεν υπήρχε ούτε ένα σημάδι, πράσινο ή κόκκινο. Για αυτό τι με ρωτάς να σου απαντήσω;". Όταν πια μου αφαίρεσαν την άδεια, μου έστειλαν μια επιστολή στην οποία μου έλεγαν να παραθέσω τους λόγους για τους οποίους διαφωνούσα. Τους εξηγούσα μεταξύ άλλων ότι κάποιοι χωριανοί μας που ζουν στην Αυστραλία μου έλεγαν πως εκεί στους ηλικιωμένους δίνουν μια ειδική άδεια για να οδηγούν στην περιοχή όπου ζουν και μόνο. Να πάνε στον μπακάλη, στην εκκλησία... Να αυτοεξυπηρετούνται. Ζητούσα να αλλάξουν τον νόμο, εάν ήταν δυνατόν, και να μου δώσουν μια τέτοια άδεια. Ούτε μου απάντησαν...

Ο νόμος των Εγγλέζων για το κυνήγι

Εκτός από την άδεια οδηγού, σας αφαίρεσαν και την άδεια κυνηγίου επειδή περάσατε τα 100... Εξακολουθείτε ωστόσο να κυνηγάτε. Έχει θήραμα η Κύπρος;

Όχι, δεν πάει καθόλου καλά η Κύπρος σε αυτό τον τομέα. Όταν ξεκίνησα το κυνήγι πριν από 80 χρόνια, υπήρχε κυνήγι μπόλικο. Για πολλά χρόνια όταν έπαιζες αλουπό έβγαζες την πέτσα και την πουλούσες. Υπήρχαν τα βυρσοδεψεία που την έκαναν γούνα. Άφηναν και το κεφάλι της αλεπούς πάνω. Ήταν μόδα γύρω στο '40 και οι πλούσιες τις έβαζαν στον ώμο. Μετά από καμιά δεκαριά χρόνια, όταν σταμάτησαν να παίζουν τους αλουπούς, αυτοί επολλύναν και άρχισαν να καταστρέφουν το κυνήγι. Διότι ο αλουπός, εκτός από κρέας και αίμα, δεν τρώει τίποτα άλλο. Όλη νύχτα γυρίζει να βρει λαγουδάκι, περδικούι, πουλί ή να πάει σε κοτέτσια. Είχαμε όλοι στο χωριό κοτέτσια. Εγώ ξέχασα μια νύχτα και άφησα την πόρτα ανοικτή. Το πρωί που πήγε η γυναίκα μου να ταΐσει τις κότες βρήκε και τις 25 σφαγμένες. Όταν λοιπόν οι Εγγλέζοι είδαν ότι ξεκίνησε να λιγοστεύει το κυνήγι, ήρθαν και έκαναν έναν νόμο που έλεγε ότι για να βγάλει άδεια ο κυνηγός πρέπει να πάρει μία κεφαλή του αλουπού ή πέντε κεφαλές των κορώνων. Για κάθε κεφαλή σού έδιναν πέντε σελίνια. Έτσι σε τέσσερα με πέντε χρόνια άρχισε το κυνήγι να πολλαπλασιάζεται. Σήμερα ο αλουπός είναι προστατευόμενος! Έχουν πια πολλαπλασιαστεί και με περδικούδιν αφήνουν, με λαούιν αφήνουν.

Υπάρχει τρόπος για να αυξηθεί το κυνήγι στην Κύπρο;

Η δική μου εισήγηση είναι να αφαιρέσουν την προστασία από την αλεπού. Να δώσουν άδεια στους κυνηγούς χρονιαία να παίζουν μόνο αλουπούς και φάσσες. Διότι και οι φάσσες έγιναν εκατομμύρια στην Κύπρο και κάνουν τεράστιες ζημιές στους γεωργούς. Και τα περδίκια που αναγιώννουν, 60 χιλιάδες κάθε χρόνο, να τα ελευθερώνουν όταν τελειώνει το κυνήγι κι όχι πριν. Καθένα γεννά 12 αβγά τον χρόνο. Έτσι πιστεύω πως σε 4-5 χρόνια θα φτάσουμε το κυνήγι της παλιάς εποχής στην Κύπρο.