Ξυπνά ο εφιάλτης της λειψυδρίας - Δυσοίωνες οι προβλέψεις των ερευνητών

Η κλιματική αλλαγή δεν οδηγεί μόνο στην αύξηση της θερμοκρασίας στη χώρα μας, όπως είδαμε στο χθεσινό πρώτο μέρος της έρευνας του «Π». Ένα γεγονός το οποίο επηρεάζει αρνητικά τις ανέσεις των κατοίκων της Κύπρου και μελλοντικά -οπόταν κι αναμένεται άνοδος των θερμοκρασιών από 1 έως 4 βαθμούς Κελσίου μέχρι το τέλος του 2090 αναλόγως των μέτρων που θα ληφθούν παγκόσμια για μείωση των αερίων του θερμοκηπίου- θα αφορά την ίδια την επιβίωσή μας.

Οι συνθήκες αναμένονται δυσμενέστερες στο εγγύς μέλλον καθώς εκτός από πιο ζεστή χώρα, η Κύπρος θα γίνει και πιο ξηρή, με περισσότερη σκόνη, περισσότερη υγρασία στα παράλια και αυξημένες τροπικές νύχτες. Ήδη τα δεδομένα από το Τμήμα Μετεωρολογίας είναι άκρως ανησυχητικά και δείχνουν ότι η ποσότητα της βροχής που πέφτει μειώνεται. Η Κύπρος κατέχει την πρώτη θέση μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών σε ό,τι αφορά τον δείκτη υδατικής πίεσης, την πίεση που υφίσταται δηλαδή λόγω της ανεπάρκειας υδάτων.

-17% η μέση βροχόπτωση

Με βάση τις έως τώρα παρατηρήσεις, ο ετήσιος μέσος όρος της βροχόπτωσης μειώθηκε κατά 17% από τις αρχές έως τα τέλη του 20ού αιώνα. Συγκεκριμένα, από 559 χιλιοστά την περίοδο 1901-1930 η ετήσια βροχόπτωση μειώθηκε σε 436 χιλιοστά (1971-2000). Σύμφωνα με αρμόδιες πηγές, η μείωση της ετήσιας βροχόπτωσης για την περίοδο 1905 έως 2005 ήταν περίπου 170 χιλιοστά, ενώ το 2008 η μείωση η οποία ήταν κατά 45% χαμηλότερη από τον μέσο όρο της περιόδου 2000-2007 οδήγησε σε σοβαρή ξηρασία, τη χειρότερη που αντιμετώπισε ποτέ η Κύπρος.

Με βάση τη γεωγραφική κατανομή των βροχοπτώσεων στις περιφέρειες της Κύπρου, η μέγιστη ετήσια συνολική βροχόπτωση πέφτει στις δυτικές ακτές, γεγονός το οποίο ασκεί περισσότερη πίεση και ξηρασία στα ανατολικά παράλια.

Ακραία καιρικά φαινόμενα

Άλλη παρατήρηση δείχνει αύξηση της έντονης βροχόπτωσης παρά τη μείωση της μέσης ετήσιας βροχόπτωσης. Ακραία γεγονότα ήδη έχουν συμβεί και προκαλούν φαινόμενα πλημμύρας που στο μέλλον ίσως να ενταθούν με καταστροφικές συνέπειες. Σύμφωνα με τις προβλέψεις, ο συνδυασμός υψηλότερων θερμοκρασιών και μείωσης της μέσης καλοκαιρινής βροχόπτωσης, καθώς και η αύξηση της έντασης των βροχοπτώσεων θα αυξήσουν περισσότερο την εμφάνιση κυμάτων καύσωνα και ξηρασίας και τον ετήσιο αριθμό των βαριών βροχοπτώσεων. Οι ακραίες βροχοπτώσεις αναμένεται να αυξηθούν περίπου 8-10 μέρες στη διάρκεια της ξηρής περιόδου.

Περαιτέρω μείωση

Η προβλεπόμενη βροχόπτωση της Κύπρου την περίοδο 2021-2050 θα μειωθεί. Γεωγραφικά οι βόρειες ακτές της Καρπασίας, που θα έχουν σημαντική αύξηση έως και 30 μέρες το έτος στον αριθμό των ξηρών ημερών -αναμένεται να λάβουν λιγότερες ετήσιες συνολικές βροχοπτώσεις-, ενώ σε άλλες περιοχές η συνολική βροχόπτωση θα έχει μικρότερες μειώσεις. Στις πεδινές και ηπειρωτικές περιοχές του κεντρικού τμήματος της χώρας η συνολική ετήσια βροχόπτωση φαίνεται να έχει μικρότερες μειώσεις μέχρι και 50 χιλιοστά. Επιπλέον, τα μοντέλα δείχνουν ότι η υγρασία θα μειωθεί στο εγγύς μέλλον, εκτός από τις παράκτιες περιοχές όπου αναμένεται να υπάρξει αύξηση με αντίστοιχη αύξηση της δυσφορίας. Στο μακρινό μέλλον (2071-2100) ο δείκτης ετήσιας μέγιστης συνολικής βροχόπτωσης για χρονική περίοδο πάνω από τρεις μέρες αναμένεται να σημειώσει μείωση έως και 10 χιλιοστά.

Σχέδιο κατά της ξηρασίας

Η δρ Adriana Bruggeman, αναπλ. καθηγήτρια στο Ινστιτούτο Κύπρου, θεωρεί πως ενόψει της μειωμένης βροχόπτωσης και της ξηρασίας πρέπει να γίνουμε πιο αποτελεσματικοί χρήστες νερού. «Οι διαρροές στα δίκτυα πρέπει να εντοπίζονται και να επιδιορθώνονται γρήγορα. Πρέπει να αυξήσουμε την αποδοτικότητα του νερού στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις, βελτιώνοντας την τεχνική υποστήριξη προς τους αγρότες. Η έρευνα μπορεί να συμβάλει προς αυτήν την κατεύθυνση», εξηγεί, «αναπτύσσοντας πρακτικές άρδευσης που μειώνουν τις απώλειες και βελτιστοποιούν την ποιότητα των καλλιεργειών. Η ζήτηση νερού για ύδρευση θα μπορούσε να μειωθεί με συνεχείς εκστρατείες ενημέρωσης, όπως και η κλιμακωτή τιμολόγηση του νερού με αύξηση του κόστους όταν η κατανάλωση υπερβαίνει τις βασικές ανάγκες θα μπορούσε να περιορίσει την αλόγιστη χρήση». Σημειώνει πως η χρήση του υπόγειου νερού για άρδευση θα πρέπει να μειωθεί σε βιώσιμα επίπεδα. «Το ανακυκλωμένο νερό είναι σημαντικός εναλλακτικός υδατικός πόρος. Πρέπει να δημιουργηθούν επιπλέον μονάδες επεξεργασίας λυμάτων οι οποίες να συνδέονται με δίκτυα άρδευσης.

Ταυτόχρονα, η χρήση επεξεργασμένων λυμάτων θα πρέπει να παρακολουθείται στενά, ώστε να διασφαλιστεί πως δεν επιβαρύνεται το περιβάλλον με επιβλαβείς χημικές ουσίες». Όσον αφορά το νερό από τα φράγματα, «πρέπει», αναφέρει η δρ Bruggeman, «να διατίθεται ευέλικτα για άρδευση, ύδρευση, διατήρηση του οικοσυστήματος και εμπλουτισμό των κατάντη υδροφορέων. Η συνδυασμένη μοντελοποίηση καιρικών και υδρολογικών δεδομένων που διεξάγεται αυτήν τη στιγμή στο Ινστιτούτο Κύπρου μπορεί να στηρίξει τη βελτίωση των στρατηγικών κατανομής των υδάτων». Αναφερόμενη στο θέμα της αφαλάτωσης από την οποία η Κύπρος θα εξακολουθήσει να εξαρτάται για σκοπούς άρδευσης, τονίζει πως είναι μια εξαιρετικά ενεργοβόρα διαδικασία η οποία αυξάνει τις εκπομπές CO2 και συμβάλλει στην επιδείνωση της κλιματικής αλλαγής. Το Ινστιτούτο Κύπρου, καταλήγει, διεξάγει έρευνα για αφαλάτωση με χρήση ανανεώσιμων ενεργειακών πόρων και ηλιοθερμικών τεχνολογιών.

Αύξηση έως και 20% των υδατικών αναγκών στη γεωργία

Η αύξηση των θερμοκρασιών και η ξηρασία ξυπνούν φυσικά το εφιαλτικό σενάριο της ερημοποίησης της Κύπρου… Η ορθολογική διαχείριση των μειωμένων ποσοτήτων νερού είναι ένα από τα θέματα τα οποία εξετάζουν οι ερευνητές του Ινστιτούτου Κύπρου. Ο δρ Χρίστος Ζουμίδης μας ενημερώνει κατ’ αρχάς για τις υφιστάμενες ανάγκες της Κύπρου σε νερό. Όπως μας εξηγεί, η γεωργία είναι ο τομέας που καταναλώνει τις περισσότερες ποσότητες νερού στην Κύπρο. «Αυτό», σημειώνει, «είναι σύνηθες φαινόμενο σε όλες τις μεσογειακές χώρες, όπου η άρδευση αντιπροσωπεύει το 60-80% της συνολικής κατανάλωσης νερού. Με βάση τα μοντέλα και τις εκτιμήσεις μας, η ποσότητα νερού άρδευσης στην Κύπρο ανέρχεται στα 155 εκατ. κυβικά μετρά κατά μέσο όρο ετησίως (ΕΚΜ / έτος). Η εκτίμηση αυτή έγινε με βάση τις κλιματικές συνθήκες και τη χρήση γης κατά την περίοδο 1980-2010. Η ζήτηση κυμαίνεται από 140 ΕΚΜ / έτος σε χρονιές πολυομβρίας έως και 180 ΕΚΜ / έτος σε χρονιές ξηρασίας».

70 χρόνια υπεράντληση

«Η μεγαλύτερη ποσότητα αυτού του νερού (80%) προέρχεται από υπόγειους υδροφορείς, ένα μικρότερο μερίδιο αφορά άντληση νερού από φράγματα και ρυάκια, ενώ πρόσφατα προστέθηκε και η παροχή ανακυκλωμένου νερού από σταθμούς επεξεργασίας λυμάτων». Το υπόγειο νερό είναι ένας φυσικός πόρος που αναπληρώνεται ανάλογα με την ποσότητα των βροχοπτώσεων που λαμβάνουμε κάθε χρόνο και τη γεωλογία κάθε περιοχής. «Δυστυχώς», τονίζει ο δρ Ζουμίδης, «είναι ένας πόρος που τυγχάνει υπερεκμετάλλευσης στην Κύπρο τα τελευταία 70 χρόνια. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις μας, την περίοδο 1995-2010 τα ποσοστά άντλησης ήταν 45% πάνω από τα βιώσιμα όρια, κατά μέσο όρο. Προφανώς, αυτό δεν αποτελεί βιώσιμη πρακτική και είναι ενδεικτικό της λειψυδρίας που χαρακτηρίζει την Κύπρο».

Η αφαλάτωση

Όσον αφορά την ύδρευση, η παροχή νερού για οικιακή χρήση (συμπεριλαμβανομένου του τουρισμού) είναι περίπου 80 ΕΚΜ / έτος, εκτιμά το Ινστιτούτο Κύπρου. Η υδροδότηση των κύριων αστικών και τουριστικών περιοχών στην Κύπρο προέρχεται από τις μονάδες αφαλάτωσης με επαρκή διαθέσιμη προσφορά, «χωρίς όμως να ξεχνάμε το περιβαλλοντικό κόστος αυτής της πηγής νερού. Αρκετές κοινότητες της υπαίθρου χρησιμοποιούν το υπόγειο νερό ως πηγή υδροδότησης, το οποίο όμως δεν είναι άφθονο παντού», εξηγεί ο κ. Ζουμίδης.

Αύξηση ζήτησης νερού

Κληθείς ο ερευνητής να μας μεταφέρει τις προβλέψεις για την υδατική κατάσταση στην Κύπρο μέχρι το 2050, αναφέρει πως δεδομένου ότι οι κλιματικές συνθήκες στην Ανατολική Μεσόγειο αναμένονται δυσμενέστερες, καθώς θα γίνει ξηρότερη και πιο ζεστή, θα έχουν αντίκτυπο και στις υδατικές ανάγκες των καλλιεργειών στην Κύπρο.

«Με βάση προγενέστερες εκτιμήσεις και σενάρια κλιματικής αλλαγής για την περίοδο 2020-2050 διαπιστώσαμε ότι η ζήτηση άρδευσης θα αυξηθεί κατά 6% σε σύγκριση με την περίοδο 1980-2010, ενώ οι αποδόσεις των μη αρδευόμενων καλλιεργειών θα μειωθούν κατά 5%. Αυτές είναι οι μέσες μεταβολές και μπορεί να φαίνονται μικρές, αλλά είναι σημαντικές, δεδομένου ότι οι επιπρόσθετες ποσότητες νερού δεν είναι διαθέσιμες. Ωστόσο, τα τελευταία σενάρια κλιματικής αλλαγής δείχνουν εντονότερη τη μείωση της βροχόπτωσης για την Κύπρο, με τις υδατικές απαιτήσεις των καλλιεργειών να αυξάνονται έως και 20%. Αναμένουμε επίσης περισσότερα χρόνια ξηρασίας με ελάχιστες αποδόσεις για τις μη αρδευόμενες καλλιέργειες, όπως το κριθάρι».

Οι μειωμένες αποδόσεις, εξηγεί ο δρ Ζουμίδης, συνεπάγονται και οικονομικές απώλειες για τους γεωργούς στο μέλλον. «Ως ερευνητές επιδιώκουμε να βελτιώσουμε τις εκτιμήσεις αξιοποιώντας τα πιο πρόσφατα δεδομένα κλιματικών παρατηρήσεων, μοντέλων και αναθεωρημένων σεναρίων, καθώς και με παρατηρήσεις στο πεδίο σχετικά με την ανάπτυξη των καλλιεργειών. Τέτοιες αξιολογήσεις είναι χρήσιμες καθώς μας βοηθούν να αντιληφθούμε τις επερχόμενες συνθήκες και να δώσουμε επιλογές προσαρμογής, π.χ. ανθεκτικές καλλιέργειες με χαμηλές απαιτήσεις όσον αφορά τη χρήση νερού», καταλήγει.