Ο πρώτος Παφίτης αγγειοπλάστης (pics)

Όπως λέει, το έχει ερευνήσει το θέμα. Δεδομένου ότι η επαρχία της Πάφου, τουλάχιστον στα νεότερα χρόνια, ποτέ δεν είχε παράδοση στην αγγειοπλαστική (σε αντίθεση με τη Λάρνακα και την Κερύνεια), και όσες προσπάθειες έγιναν (όπως στη δεκαετία του ’20 στην περιοχή Λέμπας-Κισσόνεργας) δεν είχαν συνέχεια, ο ίδιος, που διδάχτηκε πριν 35 περίπου χρόνια τον τροχό από τον Κερυνειώτη πρόσφυγα Σάββα Γεωργιάδη, είναι ο πρώτος Παφίτης αγγειοπλάστης.

Εν ώρα μαθήματος

Ο Αυγουστίνος Κοντός, γνωστός στον κόσμο ως Νίνος, μιλά στον «Π» εν ώρα μαθήματος, στη μεγάλη αυλή του εργαστηρίου του, στη γενέτειρά του τη Γεροσκήπου. Κάνει διαλείμματα καθώς περιφέρεται ανάμεσα σε ανθρώπους που υπό τον ήχο μουσικής από το ραδιόφωνο αναζητούν την ηρεμία και την ευχαρίστηση που δίνει η επαφή με το πιο απλό και ταπεινό υλικό της γης. Στο μεγάλο τραπέζι αραδιασμένα κομμάτια γκρίζος πηλός, πλάστες, σφουγγάρια, κοπίδια, πιρούνια διακόσμησης, πινέλα, ανοιγμένα βιβλία και κινητά τηλέφωνα με φωτογραφίες έμπνευσης. Στο βάθος ο μεγάλος φούρνος γκαζιού κοκκινίζει σιγά-σιγά τα κεραμικά δημιουργήματα στους 795 βαθμούς.





Μας μίλησε εν ώρα μαθήματος αγγειοπλαστικής στην αυλή του εργαστηρίου του. Άτομα αναζητούν την ηρεμία και την ευχαρίστηση που δίνει η επαφή με το πιο απλό και ταπεινό υλικό της γης.



Ο αδερφός του Γιάννης

Αφοσιώθηκε στην τέχνη του πηλού εξαιτίας της απόφασης του αδερφού του, Γιάννη Κοντού, να δημιουργήσει το 1978 στο περιβόλι του πατέρα τους, στη Γεροσκήπου, βιοτεχνία αγγειοπλαστικής. Ο Γιάννης Κοντός είχε προηγουμένως παρακολουθήσει σχετικά μαθήματα στο Λονδίνο και η τεχνική που γνώριζε ήταν η κατασκευή αγγείων με καλούπια. Με αυτόν τον τρόπο ο Νίνος πρωτογνώρισε τη δεκαετία του ’80 την αγγειοπλαστική, μέσα σε μια βιοτεχνία που είχε 25-30 άτομα προσωπικό, με τους φούρνους να δουλεύουν ασταμάτητα, αφού από τη Γεροσκήπου καθημερινά έστελναν προϊόντα με τα φορτηγά σε τουριστικά καταστήματα όλης της Κύπρου, μέχρι και την Αγία Νάπα. Τότε ήταν, όπως λέει, η χρυσή εποχή των Κυπρίων αγγειοπλαστών, ακολουθώντας την έκρηξη του τουρισμού στο νησί.







Πάφος και κεραμική

Η επίσκεψή μας στο εργαστήριο του Νίνου συνέπεσε με τη συμμετοχή του σε ομαδική έκθεση κεραμικής, το «Ceramic Waves» με Κύπριους κεραμοποιούς, στο ξενοδοχείο Αλμύρα στην Κάτω Πάφο. Τα δικά του αγγεία είναι διαφόρων σχημάτων και χρωματισμών. Από το σημείωμα του επιμελητή της έκθεσης, εικαστικού και καθηγητή του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Frederick, Σάββα Χριστοδουλίδη, πληροφορούμαστε ότι η ιστορία της σύγχρονης κεραμικής του τόπου μας αφήνει την πόλη και την επαρχία της Πάφου έξω από κάθε είδους συμβολή στη συγκεκριμένη τέχνη. «Τον δρόμο ανοίγει», αναφέρει, «ο Κερυνειώτης αγγειοπλάστης Σάββας Γεωργιάδης ο οποίος εγκαθίσταται στην Κολώνη λίγο μετά την εισβολή του ’74. Εκεί θα ζήσει και θα δημιουργήσει μέχρι τον θάνατό του. Άξιοι συνεχιστές του έργου του, οι δυο γιοι του. Ο Πανίκος ο οποίος διατηρεί το εργαστήριο του πατέρα του και ο Γιώργος ο οποίος εγκαθίσταται στη Λέμπα και δημιουργεί εκεί μέχρι σήμερα. Κατά το τέλος της δεκαετίας του ’70 επίσης, επιστρέφει από την Αγγλία στη γενέτειρά του Γεροσκήπου ο Γιάννης Κοντός. Ανοίγει το δικό του εργαστήριο έχοντας στο πλάι του τον αδελφό του Αυγουστίνο. Ο πρόωρος χαμός του πρώτου αφήνει τη σκυτάλη της παράδοσης στον δεύτερο ο οποίος μένει ενεργός μέχρι τις μέρες μας…»





Έργα του συμμετείχαν σε πρόσφατη ομαδική έκθεση κεραμικής (Ceramic Waves, επιμέλειας Σάββα Χριστοδουλίδη), με Κύπριους κεραμοποιούς, σε ξενοδοχείο στην Κάτω Πάφο.



Πώς έμαθε τροχό

Πίσω στο αγγειοπλαστείο ο Νίνος με μια αφήγησή του μας μεταφέρει σε ένα σκηνικό κάπου στα μέσα της δεκαετίας του '80, όταν καθόταν στο κατάστημα του αδερφού του, στην πλατεία του χωριού, και μάταια προσπαθούσε να πλάσει πηλό, όχι πάνω στον τροχό αλλά πάνω σε μηχάνημα κατασκευής γύψινων αγγείων από καλούπια. «Έκανε τρεις χιλιάδες στροφές εκείνο το jigger jolly», θυμάται χαρακτηριστικά. «Τότε, φεύγοντας από το καφενείο δίπλα, πέρασε από το κατάστημα ο Σάββας για να με δει. ‘Ρε ίντα μπου κάμνεις τζιαμαί;’, με ρωτά. Του λέω πως δεν έχω τροχό και ότι 'παίζω' με το jigger jolly. ‘Παναγιά μου!’, μου λέει, ‘όταν σχολνάς’ –διότι δούλευα με τον αδερφό μου– ‘να έρχεσαι στο εργαστήριό μου να δουλεύεις με κανονικό τροχό, και θα σε μάθω και πώς να τον χρησιμοποιείς!’». Γι’ αυτόν τον λόγο ο Νίνος αναφέρει ότι χρωστά πολλά στον Σάββα Γεωργιάδη, ο οποίος τον μύησε στον τροχό. «Όπως συμβαίνει με κάθε μορφή τέχνης, έτσι είναι και όταν αγωνίζεσαι μόνος σου πάνω από τον τροχό, δηλαδή είναι πολύ δύσκολο να ανακαλύψεις τα 'κόλπα'», λέει. «Κάποιες κινήσεις που, αν και απλές, μπορεί να σου πάρει μήνες να τις ανακαλύψεις. Ενώ αν σου πει κάποιος ‘κάνε το έτσι’, τέλειωσε, πας παρακάτω, προχωράς. Κι έτσι ήταν με τον Σάββα.»





Επάγγελμα τουρισμού

«Σήμερα το επάγγελμα του αγγειοπλάστη στην Κύπρο εξαρτάται κατά 99% από τον τουρισμό», λέει. Πριν την Ανεξαρτησία και τη μεγάλη έκρηξη του τουρισμού όλοι οι αγγειοπλάστες κατασκεύαζαν αντικείμενα καθημερινής χρήσης, μετά το ’60, όμως, προσπάθησαν να κάνουν πράγματα που θα άρεσαν στον τουρίστα, με αποτέλεσμα μέχρι σήμερα όλοι να εξαρτούνται, κατά την εκτίμησή του, σε πολύ μεγάλο βαθμό από τον τουρισμό. Όμως η «χρυσή εποχή» του κλάδου πέρασε ανεπιστρεπτί, ήταν, λέει, η δεκαετία του ’80. Από το ’90 και μετά άρχισε η πτώση, μέχρι που ο νέος αιώνας, με την εισαγωγή μεγάλων αριθμών κινεζικών πλέον κεραμικών, που κατακλύζουν στις μέρες μας τα τουριστικά καταστήματα, τους έπληξε σε πολύ μεγάλο βαθμό.







Χαλασμένη ποιότητα

Μετά από περισσότερα από 30 χρόνια στον χώρο, ο ίδιος σήμερα μπορεί να πει μετά βεβαιότητας ότι η ποιότητα του τουρισμού στο νησί έχει πέσει πάρα πολύ, κι αυτό το αντιλαμβάνεται από τις επιλογές των επισκέψεών τους. «Σε αντίθεση με παλιά», τονίζει, «ο σημερινός επισκέπτης δεν θα επιδιώξει να επισκεφθεί και να παρακολουθήσει έναν ντόπιο τεχνίτη, είτε αυτός είναι αγγειοπλάστης, είτε καλαθοπλέκτης, είτε υφάντρα». Όπως λέει χαρακτηριστικά «προτιμούν να κάθονται δέκα μέρες γύρω από μία πισίνα και να μην μάθουν τι γίνεται στην Κύπρο».









«Ιt’s too late»

Γελώντας, όλο αυτοσαρκασμό, κάτι που συνηθίζει ο Νίνος, αναφέρει πως «το άσχημο της αγγειοπλαστικής είναι ότι δεν κάνεις ριάλια, κάνεις χρέη μόνο». Ρωτώντας τον εάν μετάνιωσε που επέλεξε τη συγκεκριμένη ενασχόληση, απαντά αρνητικά, «ο πηλός είναι η ζωή μου». Μετά πάλι γελά και σαν να έχει ζυγίσει νοερά τις δεκαετίες προσθέτει: «it’s too late». Ανακαλεί στη μνήμη του τα λόγια του Σάββα Γεωργιάδη: «'Άμα γευτείς τον πηλό’, έλεγε, ‘δεν μπορείς να φύγεις, να κάνεις άλλη δουλειά’. Έτσι είναι δυστυχώς».





Φούρνοι ψησίματος κεραμικών.



Μαθητές

Μέσα στις δυσκολίες των πωλήσεων ο σημερινός αγγειοπλάστης μπορεί να επιλέξει, λέει, τον δρόμο των μαθημάτων, αφού υπάρχουν άτομα που ενδιαφέρονται να βρίσκονται κοντά του και να μαθαίνουν την τέχνη του πηλού. Μιλά για μια ενασχόληση ψυχοθεραπείας, κάτι που αποπνέει και ο ήρεμος τόνος στη φωνή του. Αυτός είναι και ένας βασικός λόγος, λέει, που έρχονται οι μαθητές στο αγγειοπλαστείο, «δεν έρχονται για να κάνουν και 'παραγωγή'», προσθέτει γελώντας. Συζητώντας για το θέμα, μας αναφέρει παραδείγματα του εξωτερικού, όπως μια μεγάλη εταιρεία στις ΗΠΑ, η οποία υποχρεώνει τους υπαλλήλους της να ασχολούνται με την αγγειοπλαστική, ώστε να μειώνεται το στρες και να ανεβαίνει συγχρόνως η απόδοσή τους.

Ταλάντευση κεραμικής 

Παρουσιάζοντας τα έργα σύγχρονων κεραμοποιών, ο επιμελητής της έκθεσης στο ξενοδοχείο Αλμύρα στέκεται στην ταλάντευση της τέχνης της κεραμικής, «με το αποτέλεσμα», όπως τονίζει, «να γέρνει από τη μια ή την άλλη μεριά: ανάμεσα σε κάτι χρηστικό ή σε ένα μόρφωμα που θέλει να ορίζεται ως έργο τέχνης». Και αναφέρει άλλου: «Τα έργα που η έκθεση φιλοξενεί επιβεβαιώνουν όσο ποτέ άλλοτε την ακατάλυτη προοπτική της τέχνης της κεραμικής: να καταστεί μια τέχνη πρώτιστης σπουδαιότητας. Είναι αναμφίβολα ολοφάνερο ότι στις μέρες μας η κεραμική υπερβαίνει την αξία της χρηστικότητας και οδηγείται σε σημασιολογικές περιοχές που της επιτρέπουν να διεκδικεί ομότυπη θέση με αυτή των άλλων καλών τεχνών». Μολονότι εστιάζουν σε μια δεύτερή του ιδιότητα (εκτός από τον τεχνίτη, στον καλλιτέχνη), τόσο ακαδημαϊκοί-επιμελητές εκθέσεων, όσο και φίλοι, ο ίδιος ο Αυγουστίνος την αρνείται. «Εκείνο που έχω να κάνω, το κάνω», λέει χαρακτηριστικά.









Από αρχαίους 

Κάθε αγγειοπλάστης, σημειώνει, έχει τις δικές του φόρμες. Ο ίδιος, όπως και άλλοι αγγειοπλάστες, εμπνέεται συχνά από αρχαία κυπριακά αγγεία και τερακότες των κυπριακών μουσείων, αλλά και από διάφορες εικόνες και παραστάσεις που συναντά στην καθημερινότητά του. «Έτσι ανανεώνονται οι 'εικόνες'!», τονίζει. Ξεναγώντας μας στην έκθεση που διατηρεί στο αγγειοπλαστείο της Γεροσκήπου, μας δείχνει αγγεία διαφόρων χρωμάτων και σχημάτων, αλλά και μορφές, κυρίως αντίγραφα από την ανευρεθείσα παραγωγή αρχαίων κεραμοποιών της Πάφου, όπως η περίφημη «κυρά της Λέμπας». Αξίζει να σημειωθεί ότι δικά του αντίγραφα από την αρχαία κυπριακή κεραμική παρουσιάστηκαν στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης «Πάφος2017».