Νανοθεραπεία, μια καινοτόμα αντικαρκινική θεραπεία

Στη διαδικασία ίδρυσης κέντρου προκλινικής αξιολόγησης και βελτιστοποίησης της νανοθεραπείας για τον καρκίνο βρίσκεται το Πανεπιστήμιο Κύπρου. Στόχος να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην αξιολόγηση σκευασμάτων νανοθεραπείας καθώς και στην ανάπτυξη καινοτόμων συστημάτων μεταφοράς φαρμάκων μέσω της χρήσης των νανοσωματιδίων. Η νανοθεραπεία για τον καρκίνο αποτελεί καινοτόμα αντικαρκινική θεραπεία, η οποία στοχεύει στην αποτελεσματικότερη και στοχευμένη μεταφορά αντικαρκινικών ουσιών σε καρκινικούς όγκους για βελτιστοποίηση της θεραπείας και μείωση των παρενεργειών στους υγιείς ιστούς. Ο επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Μηχανικών Μηχανολογίας και Κατασκευαστικής του Πανεπιστημίου Κύπρου δρ Τριαντάφυλλος Στυλιανόπουλος, συντονιστής του έργου «CancerNanoMED» (Center for Preclinical Evaluation and Optimization of Cancer Nanomedicines), το οποίο έχει λάβει χρηματοδότηση ύψους 1 εκατ. ευρώ, μιλά στον «Π» τόσο για τη συγκεκριμένη έρευνα όσο και γενικότερα για την έρευνα για τον καρκίνο που διεξάγεται στην Κύπρο.

Κύριε Στυλιανόπουλε το τμήμα σας έχει ασχοληθεί ξανά με το θέμα των αντικαρκινικών θεραπειών;

Στο Τμήμα Μηχανικών Μηχανολογίας και Κατασκευαστικής του Πανεπιστημίου Κύπρου έχω ιδρύσει από το 2014 το Εργαστήριο Βιοφυσικής του Καρκίνου, κύριο αντικείμενο μελέτης του οποίου αποτελεί η βελτιστοποίηση της αποδοτικότητας αντικαρκινικών θεραπειών. Συγκεκριμένα, εφαρμόζουμε συνδυασμένες θεραπείες σε ζωικά μοντέλα καρκίνου του μαστού και του παγκρέατος όπου παράλληλα με την αντικαρκινική φαρμακευτική ουσία (π.χ. χημειοθεραπεία) χορηγείται και ένα δεύτερο φάρμακο που παίζει επικουρικό ρόλο στη θεραπεία και στόχο έχει να βοηθήσει την αντικαρκινική ουσία να εισχωρήσει στον καρκινικό όγκο σε μεγαλύτερες ποσότητες. Επικουρικά φαρμακευτικά σκευάσματα που έχουμε χρησιμοποιήσει στις έως τώρα μελέτες μας είναι φάρμακα εγκεκριμένα για άλλες παθήσεις, όπως για παράδειγμα η αντιυπερτασική ουσία λοσαρτάνη, η ουσία πιρφενιδόνη που χορηγείται για την αντιμετώπιση της ιδιοπαθούς πνευμονικής ίνωσης και η κορτιζονούχα ουσία δεξαμεθαζόνη. Από τα σκευάσματα αυτά, ο συνδυασμός λοσαρτάνης με χημειοθεραπεία έχει ήδη περάσει σε κλινικό στάδιο και έχει χρησιμοποιηθεί σε ασθενείς με καρκίνο στο πάγκρεας σε κλινική μελέτη που έλαβε χώρα στο Γενικό Νοσοκομείο της Μασαχουσέτης των ΗΠΑ. Στη μελέτη αυτή, στους 30 από τους συνολικά 49 ασθενείς που συμμετείχαν, ο καρκινικός όγκος μειώθηκε σε βαθμό που να μπορεί να αφαιρεθεί χειρουργικά.

 Τι είναι τα σκευάσματα νανοθεραπείας;

Να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Η χημειοθεραπεία χορηγείται στον ασθενή μέσω του αίματος και δεν μπορεί να αναγνωρίσει αν ένας ιστός ή κύτταρο είναι καρκινικό ή φυσιολογικό. Κατά συνέπεια θα μεταφερθεί μέσω των αιμοφόρων αγγείων σε όλα τα σημεία του σώματος και θα προκαλέσει καταστροφή τόσο στον καρκίνο όσο και στα υγιή όργανα. Η νανοθεραπεία βασίζεται στη χρήση νανοσωματιδίων, δηλαδή σωματιδίων που μπορεί να είναι και εκατό φορές πιο μεγάλα σε μέγεθος από τα μόρια της χημειοθεραπείας. Λόγω του μεγαλύτερου μεγέθους τους μπορούν να λειτουργήσουν σαν φορείς που περιέχουν στο εσωτερικό τους τα μόρια της χημειοθεραπείας και περιβάλλονται στην εξωτερική τους επιφάνεια από πρωτεΐνες που αναγνωρίζουν τον καρκινικό όγκο. Με τον τρόπο αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί η στοχευμένη μεταφορά της χημειοθεραπείας στον καρκινικό όγκο μειώνοντας τις παρενέργειες στους φυσιολογικούς ιστούς.

Τα σκευάσματα νανοθεραπείας θα αντικαταστήσουν στο μέλλον κάποιες θεραπείες κατά του καρκίνου;

Αυτή τη στιγμή υπάρχουν περισσότερα από δέκα σκευάσματα νανοθεραπείας που έχουν εγκριθεί για την αντιμετώπιση καρκίνων του μαστού, των ωοθηκών και του παγκρέατος. Τα σωματίδια αυτά χορηγούνται κυρίως μέσω του αίματος όπως και η χημειοθεραπεία, ωστόσο παρόλο που έχουν καταφέρει να μειώσουν σημαντικά τις παρενέργειες της χημειοθεραπείας –λόγω της στοχευμένης δράσης τους όπως σας εξήγησα– δεν έχουν καταφέρει να αυξήσουν σημαντικά το προσδόκιμο ζωής του ασθενή και επιπρόσθετα το κόστος τους είναι σημαντικά αυξημένο σε σχέση με το κόστος της χημειοθεραπείας. Για τον λόγο αυτό δεν έχουν ακόμη επικρατήσει και αντικαταστήσει τη χημειοθεραπεία.

Ποιος ακριβώς είναι ο σκοπός του ερευνητικού προγράμματος CancerNanoMED;

Στόχος του CancerNanoMED, το οποίο χρηματοδοτείται από το Ίδρυμα Προώθησης Έρευνας και Καινοτομίας, είναι η σύνθεση νανοσωματιδίων που θα μεταφέρονται στον καρκινικό όγκο σε μεγαλύτερες ποσότητες από τα υπάρχοντα σωματίδια με σκοπό όχι μόνο να μειώνουν τις παρενέργειες της χημειοθεραπείας αλλά να αυξήσουν σημαντικά και το προσδόκιμο ζωής. Για να γίνει αυτό εφικτό εργαζόμαστε για τη σύνθεση νανοσωματιδίων που θα περιέχουν τόσο μόρια της χημειοθεραπείας όσο και κάποιας από τις επικουρικές ουσίες που, όπως σας έχω αναφέρει, έχουμε χρησιμοποιήσει και αποδείξει ότι βελτιστοποιούν τη μεταφορά φαρμάκων στον καρκίνο. Δηλαδή σκοπός μας είναι αντί να χορηγείται η χημειοθεραπεία και η επικουρική ουσία ξεχωριστά και να μεταφέρονται σε όλα τα όργανα του σώματος, να τοποθετηθούν σε νανοσωματίδια για να μεταφέρονται στοχευμένα στον καρκινικό όγκο. Η διαδικασία που ακολουθείται σε όλες τις περιπτώσεις ανάπτυξης καινούργιων ιατρικών σκευασμάτων είναι να δοκιμαστεί η αποτελεσματικότητά τους πρώτα σε ζωικά μοντέλα του καρκίνου, και αν τα αποτελέσματα είναι ενθαρρυντικά να πραγματοποιηθούν και κλινικές μελέτες σε ανθρώπους. Στο συγκεκριμένο ερευνητικό πρόγραμμα θα ασχοληθούμε με το πρώτο κομμάτι της διαδικασίας αυτής.

Ποιοι είναι οι συνεργάτες σας στο πλαίσιο αυτού του ερευνητικού προγράμματος;

Συνεργαζόμαστε με ερευνητές από το Πανεπιστήμιο Κύπρου, το ΤΕΠΑΚ, το Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου και την καινοτόμα επιχείρηση Theramir. Εξωτερικοί μας συνεργάτες είναι το Γενικό Νοσοκομείο της Μασαχουσέτης και το Πανεπιστήμιο της Ουάσινγκτον, καθώς και το Πανεπιστήμιο του Τόκιο στην Ιαπωνία. Πέρα από τη δική μας ομάδα, ο τομέας της χρήσης νανοσωματιδίων για την αντιμετώπιση του καρκίνου απασχολεί πολλές ερευνητικές ομάδες ανά τον κόσμο και θα έλεγα ότι τα αποτελέσματα μέχρι τώρα υστερούν των προσδοκιών. Το λέω αυτό κρίνοντας από τη μια το πλήθος των ερευνητών που απασχολούνται στον τομέα αυτό και από την άλλη τον μικρό αριθμό νανοσωματιδίων που έχουν εγκριθεί για χρήση στον άνθρωπο.