Έρευνα «Π»: Μπαλάκι μεταξύ υπουργείων οι οικιακές εργαζόμενες

Οι μετανάστριες οικιακές εργαζόμενες αποτελούν τη μεγαλύτερη ομάδα υπηκόων τρίτων χωρών που απασχολούνται στην Κύπρο. Σύμφωνα με το Τμήμα Αρχείου Πληθυσμού και Μετανάστευσης, τον Απρίλιο του 2013 οι οικιακές εργαζόμενες που ζούσαν στην Κύπρο με χαρτιά ανέρχονταν σε 30.952, αριθμός ο οποίος αποτελούσε το 45,35% του μεταναστευτικού πληθυσμού. Η πλειονότητα των οικιακών εργαζομένων προερχόταν εκείνη τη χρονιά από τις Φιλιππίνες (10.580), το Βιετνάμ (8.830) και τη Σρι Λάνκα (8.774). Περαιτέρω σύμφωνα με στοιχεία που κατατέθηκαν πρόσφατα στη Βουλή, όσον αφορά τα έγγραφα διαμονής μεταξύ των ετών 2014-2019, προκύπτει πως ο αριθμός εγγράφων που εκδίδονταν με σκοπό την οικιακή απασχόληση, που τα χρόνια μετά την οικονομική κρίση παρουσίασε μια πτωτική πορεία, από το 2018 άρχισε και πάλι να ανακάμπτει (2014: 17.521, 2015: 15.565, 2016: 15.617, 2017: 12.223, 2018: 14.693 και 2019 μέχρι 3.4.2019: 3.173). Μάλιστα από το 2014 μέχρι το 2016 η «οικιακή απασχόληση» ήταν μεγαλύτερη κατηγορία σε αριθμό έκδοσης εγγράφων, με δεύτερη τους «Πολίτες της ΕΕ και Μέλη των Οικογενειών τους».

Δέον επίσης να τονιστεί πως οι αποφάσεις που αφορούν τις οικιακές εργαζόμενες καθορίζονται κυρίως από το εκάστοτε Υπουργικό Συμβούλιο. Των πιο πάνω λεχθέντων, η πρώτη αντίδραση της κυβέρνησης και του ίδιου του Προέδρου της Δημοκρατίας μετά την πρωτοφανή υπόθεση με τις δολοφονίες πέντε γυναικών και δύο κοριτσιών, όσον αφορά τους εργαζόμενους τρίτων χωρών στην Κύπρο, ήταν να εξαγγείλει τη δημιουργία ειδικού τμήματος στο Γραφείο της Επιτρόπου Διοίκησης και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το οποίο θα εξετάζει κάθε παράπονο στα θέματα που αφορούν τη διαβίωσή τους. Πλην όμως η εξέταση παραπόνων είναι ήδη στους όρους εντολής της επιτρόπου, ως Aρχή Καταπολέμησης Διακρίσεων και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, συνεπώς αυτό που θα μπορούσε να ζητήσει επιτακτικά ο Πρόεδρος είναι την ταχεία εξέτασή τους.

Την ίδια ώρα η ταχεία εξέταση, αν και εφόσον προκύψει, θα αποτελέσει μόνο την παρωνυχίδα των όσων δράσεων οφείλει η Πολιτεία να καθορίσει, βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, έτσι ώστε από τη μια οι ξένοι εργάτες -και δη η μεγάλη πλειοψηφία του μεταναστευτικού πληθυσμού, οι οικιακές εργαζόμενες- να σταματήσουν να είναι ευάλωτοι/ες και να πέφτουν θύματα εκμετάλλευσης και από την άλλη το κράτος και οι εργοδότες να θωρακιστούν επίσης από κρούσματα εκμετάλλευσης που τώρα προκύπτουν μεμονωμένα αλλά και από οργανωμένα κυκλώματα.

Τα τελευταία χρόνια το Μεσογειακό Ινστιτούτο Μελετών Κοινωνικού Φύλου (MIGS) ασχολήθηκε ιδιαίτερα με το θέμα των μεταναστριών οικιακών εργαζομένων ενώ κόλαφος για την Πολιτεία είναι και οι εκθέσεις της τέως επιτρόπου Διοικήσεως Ελίζας Σαββίδου ως Εθνική Ανεξάρτητη Αρχή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (με προϊστάμενο τότε τον Άριστο Τσιάρτα) αναφορικά με το καθεστώς των οικιακών εργαζομένων υπηκόων τρίτων χωρών στην Κύπρο (2/7/2013). Όπως προκύπτει επείγει πρωτίστως η οικιακή εργασία να αναγνωριστεί ως τέτοια, κάτι που διαπίστωσε και η υπουργική επιτροπή αρμόδια για θέματα πολιτικής για την απασχόληση εργαζομένων από τρίτες χώρες, από το 2010. Το γεγονός και μόνο ότι υπάρχει υπουργική επιτροπή για το θέμα (συμμετέχουν οι υπουργοί Εσωτερικών, Δικαιοσύνης, Εργασίας, Εμπορίου και Οικονομικών) δεικνύει και τον κατακερματισμό αρμοδιοτήτων, ευθυνών και υποχρεώσεων για το θέμα αυτό.

Εξέταση αιτήσεων απασχόλησης

Σύμφωνα λοιπόν με πρακτικά που εξασφάλισε ο «Π» του Υπουργικού Συμβουλίου επί διακυβέρνησης Δ. Χριστόφια ημερ. 13/5/2010 αναφορικά με την αναθεώρηση της πολιτικής για την απασχόληση αλλοδαπών, το Σώμα αποφάσισε μεταξύ άλλων «να εγκρίνει τη μεταφορά της αρμοδιότητας για την εξέταση αιτήσεων για την απασχόληση οικιακών βοηθών από το Υπουργείο Εσωτερικών στο Τμήμα Εργασίας του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, από την ημερομηνία που θα καθορίσουν οι υπουργοί Εσωτερικών και Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων και αφού προηγηθεί μελέτη από το Τμήμα Δημόσιας Διοίκησης και Προσωπικού ως προς τις οργανωτικές ρυθμίσεις και τις ανάγκες στελέχωσης του εν λόγω τμήματος, προκειμένου να αντεπεξέλθει αποτελεσματικά στον συνεπαγόμενο όγκο εργασίας».

Μέχρι σήμερα η εν λόγω απόφαση δεν έχει υλοποιηθεί. Συνεπώς τα Υπουργεία Εσωτερικών και Εργασίας θα πρέπει να ξαναδούν το ζήτημα, στο πλαίσιο πρώτα της Υπουργικής Επιτροπής, με σκοπό να αποφορτιστεί και το ΥΠΕΣ που δεν θα έπρεπε να έχει ρόλο σε εργασιακά ζητήματα. Όπως ρόλο και ειδικά εθνικού συντονιστή το Υπουργείο Εσωτερικών – χωρίς άλλη ουσιαστική εμπλοκή- δεν θα έπρεπε να έχει και όσον αφορά την εμπορία προσώπων. Για το θέμα αυτό ωστόσο, όπως πληροφορείται ο «Π», ήδη υπήρξε συμφωνία μεταξύ υπουργών Εσωτερικών και Δικαιοσύνης (επί Ι. Νικολάου) και αναμένεται σύντομα το Υπουργικό Συμβούλιο να εγκρίνει τη μεταβίβαση του ρόλου του εθνικού συντονιστή κατά της εμπορίας προσώπων από τον υπ. Εσωτερικών στον υπ. Δικαιοσύνης. Έτσι ικανοποιούνται και μη κυβερνητικές οργανώσεις που απαιτούσαν αυτή τη μεταβίβαση για καλύτερη αντιμετώπιση του ειδεχθούς αυτού εγκλήματος, στενά συνυφασμένου με την ευαλωτότητα των μεταναστών και των μεταναστριών στη χώρα μας, ασχέτως καθεστώτος.

Σύμβαση ΔΟΕ, πότε;

Περαιτέρω, το Υπουργείο Εργασίας οφείλει να προχωρήσει στην κύρωση της Σύμβασης των Δικαιωμάτων Οικιακών Εργαζομένων του 2011 (189) της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ). Μόλις την περασμένη Τρίτη άλλωστε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, εξέφρασε την πλήρη στήριξή του στις αρχές της ΔΟΕ, σε χαιρετισμό του στις εργασίες της στη Γενεύη. Σημειώνεται πως η Σύμβαση είναι το μοναδικό διεθνές μέσο που θέτει σαφή πρότυπα εργασίας για τις οικιακές εργαζόμενες με χαρτιά. Η κύρωσή της θα συνεπάγεται μια σειρά νομοθετικών αλλαγών, συμπεριλαμβανομένης της μεταφοράς του τομέα των οικιακών εργαζομένων στο Υπουργείο Εργασίας και την τροποποίηση του παρόντος συμβολαίου, δείχνοντας την απαραίτητη πολιτική βούληση για αλλαγή του καθεστώτος των οικιακών εργαζομένων.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Έρευνα «Π»: Το σύστημα αλληλοεκμετάλλευσης που προσπερνούμε

Ένταξη μεταναστών/στριών

Των πιο πάνω λεχθέντων, από τους υφιστάμενους νόμους που χρήζουν εκσυγχρονισμού είναι και ο περί Μεταναστεύσεως Νόμος, με αρμόδια αρχή το Τμήμα Αρχείου Πληθυσμού και Μετανάστευσης που υπάγεται στο Υπουργείο Εσωτερικών. Πρόκειται για τον νόμο ο οποίος ρυθμίζει τις άδειες εισόδου, διαμονής και απέλασης ο οποίος δεν ανταποκρίνεται στις πραγματικές ανάγκες τόσο του κράτους όσο και των μεταναστών/τριών. «Λαμβάνοντας υπόψη τον υψηλό αριθμό των μεταναστριών η νομοθεσία να ενσωματώνει τη διάσταση του φύλου, ώστε να λαμβάνονται υπόψη οι διαφορετικές ανάγκες των γυναικών και των ανδρών μεταναστών/τριών. Προς τον σκοπό αυτό θα πρέπει να διοργανωθούν συστηματικές διαβουλεύσεις με κοινωνικούς εταίρους, συμπεριλαμβανομένων και των μεταναστών/τριών. Πρέπει όμως να αποφασιστεί σε επίπεδο Υπουργικού Συμβουλίου το μεταναστευτικό μοντέλο που θέλουμε ως Πολιτεία και κράτος να ακολουθήσουμε, με βάση την οικονομία μας, την εργασία, τον πληθυσμό μας (πληθυσμός γήρανσης), προσωρινή μετανάστευση κ.ά.» σημειώνει επί τούτου η ανεξάρτητη εμπειρογνώμονας για θέματα μετανάστευσης κ. Τζόζη Χριστοδούλου.

Στους βραχυπρόθεσμους στόχους θα πρέπει να ληφθούν μέτρα ένταξης των μεταναστών/ τριών, όπως η δημιουργία εθνικού σχεδίου δράσης με ποιοτικά μέτρα ένταξης σε διαβούλευση με κοινωνικούς εταίρους. Μια ολιστική προσέγγιση προς την ένταξη των μεταναστών/τριών στη χώρα θα βοηθήσει στην ενδυνάμωση των ομάδων σε αντίθεση με την ευαλωτότητα που περιγράφει τη συγκεκριμένη ομάδα σήμερα. Τονίζεται πως τα υφιστάμενα μέτρα ένταξης είναι προσωρινά και δεν λαμβάνουν υπόψη τη διάσταση του φύλου. «Πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι οι μέχρι σήμερα πολιτικές αγνοούν σε μεγάλο βαθμό τις κοινωνικές και άλλες ελευθερίες των οικιακών εργαζομένων (την ανάγκη κοινωνικοποίησης, την ανάγκη δημιουργίας οικογένειας κ.ά.). Αυτό συνήθως αφορά στο γεγονός ότι το κράτος θεωρεί ότι οι μετανάστες/τριες δεν ήρθαν στη χώρα για να διαμείνουν μακροχρόνια αλλά και επίσης στο γεγονός ότι τα αρχικά σχέδια των μεταναστριών αλλάζουν στην πορεία. Δηλαδή, μπορεί το αρχικό πλάνο να είναι σχεδιασμένο στη βάση του ότι θα εργαστούν συστηματικά για να αποστέλλουν χρήματα στις οικογένειές τους αλλά κατά την άφιξή τους και τη διαμονή τους στη χώρα, μεταξύ άλλων αλλάζουν τα δεδομένα και οι ανάγκες τους» τονίζει η ειδική εμπειρογνώμονας.



Τα συμβόλαια

Παρά τις πρόσφατες αλλαγές στην πολιτική για την οικιακή απασχόληση, με κυριότερη αυτήν της άρσης του χρονικού περιορισμού ως προς την ανώτατη περίοδο διαμονής στη Δημοκρατία για σκοπούς οικιακής απασχόλησης αλλά και την αλλαγή κριτηρίων απασχόλησης, θα πρέπει να υπάρξουν περαιτέρω ουσιαστικές αλλαγές στα συμβόλαια εργασίας στη βάση της προαναφερθείσας σύμβασης της ΔΟΕ. Τα συμβόλαια που υπογράφονται θα πρέπει να βασίζονται στα ισχύοντα εργασιακά δικαιώματα, συλλογικές συμβάσεις και κατώτατους μισθούς. Οι συμβάσεις θα πρέπει να παρέχουν ίσες διαπραγματευτικές εξουσίες τόσο στις εργαζόμενες όσο και στους εργοδότες όσον αφορά τους όρους εργασίας και αμοιβής. Τα συμβόλαια ή/και οι πρακτικές που ακολουθούνται θα πρέπει να εξασφαλίζουν τα δικαιώματα των οικιακών εργαζομένων, όπως το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή, την αξιοπρέπεια και την ελευθερία της κίνησης. Τέλος θα πρέπει να παρέχεται και να εξασφαλίζεται η πρόσβαση στα οφέλη της εργασίας που είναι διαθέσιμα σε άλλες κατηγορίες εργαζόμενων, όπως η άδεια μητρότητας και οι παροχές μητρότητας, πέραν της ετήσιας άδειας και της συνολικής ασφάλισης υγείας. Θα πρέπει έτι περαιτέρω να εισαχθούν στα συμβόλαια διαφοροποιημένες και σαφώς καθορισμένες κατηγορίες εργασίας οι οποίες θα περιλαμβάνουν καθήκοντα εργασίας, σύμφωνα με τα οποία μια οικιακή εργαζόμενη απασχολείται σε ένα ιδιωτικό νοικοκυριό για: α) τη συντήρηση των νοικοκυριών, β) την περίθαλψη των ασθενών και των ατόμων με ειδικές ανάγκες, γ) τη φροντίδα των παιδιών και δ) τη φροντίδα των ηλικιωμένων ανθρώπων. Θα πρέπει οι οικιακές εργαζόμενες να κατέχουν τα ελάχιστα κριτήρια όσο αφορά τα β, γ και δ, να εξετάζονται και να πιστοποιούνται ανάλογα. Καταληκτικά τονίζεται πως σήμερα η άσκηση των δικαιωμάτων των ξένων εργατών επί του Ταμείου Κοινωνικών Ασφαλίσεων, στο οποίο συνεισφέρουν, είναι αδύνατη και συνεπώς η Πολιτεία οφείλει να συνάψει -κάτι που αγνοεί ή και αμελεί- διακρατικές συμφωνίες για τις κοινωνικές ασφαλίσεις των ξένων οικιακών εργαζομένων.

Μεσάζοντες και παράγοντες

 

Πέρα από την κύρωση της Σύμβασης 189 της ΔΟΕ το αρμόδιο Υπουργείο Εργασίας οφείλει να επανεξετάσει τη λειτουργία των πρακτορείων εργασίας από τα οποία πολλοί επωφελούνται λόγω της ευαλωτότητας των οικιακών εργαζομένων και του χαμηλού επιπέδου συνειδητοποίησης των δικαιωμάτων τους, παραγόντων που συντείνουν σε μεγάλο βαθμό στον κίνδυνο εκμετάλλευσης σε αυτόν τον τομέα. Θα πρέπει επίσης οι σαφείς οδηγίες προς τη λειτουργία τους, καθώς και η επιβολή κυρώσεων για μη συμμόρφωση, για τους πράκτορες πρόσληψης που δραστηριοποιούνται στην Κύπρο και διατηρούν επίσης γραφεία στις χώρες προέλευσης των εργαζομένων, να παρακολουθούνται και να εφαρμόζονται. Μακροπρόθεσμα δε η διαδικασία που ακολουθείται από τα πρακτορεία εργοδότησης θα μπορούσε να γίνεται από το κράτος ώστε να υπάρχει καλύτερος έλεγχος και να δοθεί ένα τέλος στην εκμετάλλευση της οποίας μπορεί να τύχουν τόσο οι εργοδότες όσο και οι οικιακές εργαζόμενες από αυτά. Αμεσότερος είναι ο στόχος τα Γραφεία Εργασίας τα οποία εξετάζουν εργασιακές διαφορές να ενδυναμωθούν, και οι λειτουργοί που εξετάζουν τέτοιου είδους παράπονα να λάβουν συστηματική νομική εκπαίδευση.

Με βάση έρευνα του MIGS αλλά και με όσα δηλώνει στον «Π» η κ. Χριστοδούλου οι επιθεωρητές εργασίας δεν έχουν πρόσβαση σε ιδιωτικές οικίες για έλεγχο των συνθηκών εργασίας των οικιακών εργαζόμενων, λόγω του ότι η ιδιωτική οικία καλύπτεται από το ιδιωτικό άσυλο. «Αυτό σπρώχνει τις μετανάστριες να παραμένουν χωρίς χαρτιά και πολλές φορές να ‘εξαφανίζονται’. Υπάρχουν κυκλώματα (και από τους ίδιους τους μετανάστες) που θα εκμεταλλευτούν τις εργαζόμενες. Θα πρέπει να διασφαλίζεται προσωρινή διαμονή σε μετανάστριες αν αδυνατούν να εξασφαλίσουν οι ίδιες, μέχρι να εξεταστούν τα περί εργατικών δικαιωμάτων τους» τονίζει επί τούτου η κ. Χριστοδούλου η οποία επανέρχεται στην ιδιωτικότητα του νοικοκυριού, εντός του οποίου μπορεί να σημειωθεί παραβίαση, «ως ένας από τους ισχυρότερους παράγοντες που επιτρέπουν την εκμετάλλευση στον τομέα. Το κράτος θα πρέπει να λάβει συγκεκριμένα νομοθετικά μέτρα για την παροχή διαφάνειας των συνθηκών απασχόλησης των οικιακών εργαζομένων και της λογοδοσίας των εργοδοτών» καταλήγει.