Δημοσιογραφική δικαίωση «Π» για τα οικόπεδα Κουλία

Βήμα ανοχής στη διατύπωση εύλογης κριτικής κατά δημόσιων προσώπων πραγματοποίησε χθες το Ανώτατο Δικαστήριο, κρίνοντας επιτυχή την έφεση της εφημερίδας «Πολίτης» εναντίον πρωτόδικης απόφασης που είχε κάνει δεκτή αγωγή του βουλευτή Ζαχαρία Κουλία (ΔΗΚΟ), για δυσφημιστικά δημοσιεύματα τον Μάρτιο του 2007. Το Ανώτατο παραμέρισε την πρωτόδικη καταδικαστική απόφαση εναντίον εφημερίδας και συντάκτη μαζί και το επιδικασθέν ποσό αποζημίωσης 35.000 ευρώ, επιδικάζοντας εναντίον του εφεσίβλητου βουλευτή και τα έξοδα όλων των δικαστικών διαδικασιών που προέκυψαν μετά την αγωγή που είχε καταχωρίσει εναντίον του «Π».

Συνολικά τέσσερα δημοσιεύματα του «Π» τον Μάρτιο του 2007 αποκάλυπταν ότι εταιρεία συμφερόντων του βουλευτή και μέλους της Επιτροπής Άμυνας της Βουλής Ζαχαρία Κουλία, είχε προχωρήσει σε επιχωμάτωση αντιαρματικής τάφρου πολύ κοντά στη γραμμή αντιπαράταξης στην Πύλα. Σε όλα τα δημοσιεύματα τονιζόταν ότι οι χωματουργικές εργασίες της εταιρείας του κ. Κουλία ήταν νόμιμες, ωστόσο, όπως υπέδειξε ο «Π» από το πρώτο σχετικό δημοσίευμά του, για τον βουλευτή ετίθετο ζήτημα ηθικής τάξης, αφού ο στρατιωτικός διοικητής του τάγματος που είχε υπό την ευθύνη του την άμυνα της περιοχής είχε εκφράσει σε διάφορα επίπεδα τις ενστάσεις του με την επιχωμάτωση της αντιαρματικής τάφρου της Εθνικής Φρουράς. Σκαμμένη αμέσως μετά τον πόλεμο, η αντιαρματική τάφρος επιχωματώθηκε για τους σκοπούς διαχωρισμού οικοπέδων σε παρακείμενο τεμάχιο γης που ήταν ιδιοκτησίας της εταιρείας συμφερόντων του βουλευτή.

Το Ανώτατο τονίζει στη χθεσινή απόφασή του ότι τα δημοσιεύματα του «Π» ανέφεραν ότι η αξιοποίηση του τεμαχίου ήταν νόμιμη, καθώς και τις αντιδράσεις της Εθνικής Φρουράς. «Σε κάθε άρθρο αναζητείτο η θέση του» (του κ. Κουλία), «καταγράφονταν οι θέσεις αυτές και ετίθετο και η άποψη του αρθρογράφου ως προς το κατά πόσο η τήρηση του νόμου σημαίνει αυτόματα και σεβασμό της ηθικής τάξεως» σημειώνει το Ανώτατο, τονίζοντας την κοινοβουλευτική ιδιότητα του κ. Κουλία, ο οποίος «δεν ήταν ένας ’οποιοσδήποτε επιχειρηματίας ανάπτυξης γης’». Θέση του κ. Κουλία ήταν πως τα δημοσιεύματα ήταν «άκρως δυσφημιστικά για το άτομό του», ότι τον παρουσίαζαν ως ανήθικο, και ότι τον διέσυραν προκαλώντας τεράστια βλάβη στην αξιοπρέπεια και στην τιμή του ως επαγγελματία και ως πολιτικού. Θέση του «Π» ήταν ότι τα δημοσιεύματα δεν ήταν κακόβουλα, ήταν αληθή, και συνιστούσαν εύλογα σχόλια για τον τρόπο με τον οποίο το συγκεκριμένο πολιτικό πρόσωπο προέβη στην κατάργηση της αντιαρματικής τάφρου. Σχολιάζοντας την κρίση του πρωτόδικου δικαστηρίου ότι τα άρθρα του «Π» ήταν δυσφημιστικά, το Ανώτατο αποφαίνεται ότι τα κείμενα που είχαν δημοσιευθεί δεν επιβεβαιώνουν την ερμηνεία του κ. Κουλία. «Τα δημοσιεύματα δεν ενέχουν δυσφημιστικά στοιχεία. Είναι γραμμένα υπό τύπο ειδησεογραφίας ή καλύτερα ειδησεολογίας [...]. Αποτελούνται από αρθρογραφικά κείμενα που περιέχουν σύνολο γεγονότων, εν πολλοίς διασταυρωμένων, γραμμένων υπό τύπο σοβαρής αρθρογραφίας και δεν είναι χλευαστικά, ειρωνικά ή σκωπτικά, εξαιρουμένων των γελοιογραφιών» οι οποίες όμως είναι αρμόζουσες σε κάθε περίπτωση για να ερμηνεύσουν τις ενέργειες ενός δημόσιου προσώπου, όπως ένας πολιτικός. Η δυσφήμηση δεν είναι θέμα μαρτυρίας αποφαίνεται το Ανώτατο Δικαστήριο, εκθέτοντας την κρίση του πρωτόδικου δικαστηρίου ως επηρεασμένη από τις μαρτυρίες που τέθηκαν ενώπιόν του. Αγγίζοντας την ουσία της αγωγής του κ. Κουλία, ο οποίος ερμήνευσε τα δημοσιεύματα ότι τον παρουσίαζαν ως ανήθικο, το Ανώτατο υπενθυμίζει ότι ο «Π» από το πρώτο δημοσίευμα για την επιχωμάτωση της αντιαρματικής τάφρου έθεσε το ερώτημα αν τίθεται ζήτημα ηθικής τάξεως για τον κ. Κουλία. Ως εκ τούτου, δεν μπορεί ο «Π» να κατηγορείται την ίδια στιγμή ότι θεωρούσε τον βουλευτή ανήθικο.

Κυπριακή νομολογία

Παραπέμποντας σε δύο αποφάσεις του ΕΔΑΔ, το Ανώτατο επισημαίνει ότι οι πολιτικοί οφείλουν να επιδεικνύουν μεγαλύτερη ανοχή στην κριτική ακόμα και όταν αυτή είναι προσβλητική, διότι μια τέτοια στάση επιβάλλουν οι δημοκρατικές κοινωνίες, αν θέλουν να ονομάζονται τέτοιες. Το Ανώτατο παραπέμπει ακόμα σε τρεις πρόσφατες αποφάσεις (η παλαιότερη το 2011 και η πιο πρόσφατη το 2018) επισημαίνοντας ότι και στην Κυπριακή Δημοκρατία δικαστικές αποφάσεις «έχουν ακολουθήσει το στίγμα της φιλελεύθερης προσέγγισης». «Ένα έντονα επικριτικό κείμενο δεν είναι κατ’ ανάγκη και δυσφημιστικό. Η εξισορρόπηση του δικαιώματος ελευθερίας της έκφρασης υπερέχει του δικαιώματος προστασίας της φήμης και της υπόληψης, ανάλογα με την περίπτωση και το κείμενο». Στα επίδικα κείμενα του «Π» όχι μόνο εκαλείτο ο ενδιαφερόμενος να εκφράσει την άποψή του, αλλά κυρίως παρουσιάστηκαν αληθώς γεγονότα, η ερμηνεία επί των οποίων, όπως ήταν της εφημερίδας, συνιστούσε εύλογη κριτική πολιτικού προσώπου.

Εύλογη κριτική και τα σκίτσα

Ιδιαίτερηέμφαση είχε δοθεί στην αγωγή του Ζαχαρία Κουλία εναντίον του «Π», στα δύο από τα τρία σκίτσα που συνόδευσαν τα δημοσιεύματα του Μαρτίου του 2007, αναφορικά με τις επιχειρηματικές δραστηριότητές του παρά τη γραμμή αντιπαράταξης στην Πύλα. Στο πρώτο σκίτσο, ο κ. Κουλίας απεικονιζόταν μπροστά από μία έπαυλη κρατώντας έγγραφο, λέγοντας σε απορημένο άνδρα: «Βρε, ποια Πολεοδομία και πράσινα άλογα. Εγώ χτίζω με αντιαρματική τεχνική». Στο δεύτερο σκίτσο, ο βουλευτής παρουσιαζόταν με μαγιό πάνω σε ξαπλώστρα δίπλα από πισίνα με συρματοπλέγματα να φωνάζει σε δύο απορημένους αστυνομικούς: «Μα δεν έχετε ακούσει για την αντιαρματική πισίνα;» Ένα τρίτο σκίτσο τον απεικόνιζε, επίσης με μαγιό, να απολαμβάνει το ποτό του δίπλα από μια πισίνα και να επαναλαμβάνει το σύνθημα «κάθε σπίτι και κάστρο». Το Ανώτατο σημειώνει στη χθεσινή απόφασή του ότι «καρικατούρες, αντιαισθητικές, κακόγουστες και χαμηλού επιπέδου γελοιογραφίες δεν είναι κατ’ ανάγκην επιλήψιμες. Η κριτική των δημόσιων προσώπων μπορεί να λάβει διάφορες μορφές που ούτε μπορούν εκ των προτέρων να ταξινομηθούν ούτε να τεθούν κάτω από στερεότυπες αντιλήψεις. Γελοιογραφίες και σατιρικά κείμενα είναι συνήθη στην κριτική δημόσιων προσώπων». Παραπέμποντας σε αποφάσεις του ΕΔΑΔ, αλλά και σε δύο αποφάσεις του Ανωτάτου από το 2007 (για δημοσιεύματα του «Π»), το Ανώτατο σημειώνει ότι «το χιούμορ θεωρείται ως ένα ιδιάζον και σπουδαίο μέσο νόμιμης έκφρασης, κυρίαρχο στη ζωή των ατόμων και της κοινωνίας, αλλά και της κυβέρνησης. Έστω και αν είναι ενοχλητικά ή προκαλούν αμηχανία, τα χιουμοριστικά κείμενα ή δηλώσεις ή σκίτσα, δεν θεωρούνται κατά κανόνα ότι έχουν ουσιαστική επίδραση στην υπόληψη κάποιου και δεν πρέπει να θεωρούνται ως δυσφημιστικά». Για τις γελοιογραφίες του κ. Κουλία, το Ανώτατο παρατηρεί ότι με τον ίδιο τρόπο που τα κείμενα δεν ήταν δυσφημιστικά, έτσι και τα τρία σκίτσα «μετέδιδαν στον αναγνώστη τη φαιδρή και χιουμοριστική πλευρά των ενεργειών» του βουλευτή.

Υπενθυμίζεται ότι ο «Π» το 2007 είχε γράψει για την επιχωμάτωση και κατάργηση της αντιαρματικής τάφρου από την εταιρεία συμφερόντων του Ζαχαρία Κουλία με σκοπό τον διαχωρισμό οικοπέδων σε παρακείμενο τεμάχιο, ιδιοκτησίας της εταιρείας. Η αντιαρματική τάφρος δεν είχε επιταχθεί από την Εθνική Φρουρά και ως εκ τούτου μπορούσε να αξιοποιηθεί, όπως και έγινε κατόπιν άδειας από το 3ο επιτελικό γραφείο του ΓΕΕΦ. Η άδεια άνοιξε την όρεξη και Τ/Κ ιδιοκτήτη παρακείμενου τεμαχίου, ο οποίος επίσης εγκρίθηκε για αξιοποίηση του τεμαχίου του, προχωρώντας και αυτός σε εργασίες επιχωμάτωσης. Οι εξελίξεις ανησύχησαν τον διοικητή του τάγματος με ευθύνη την άμυνα της περιοχής, ο οποίος ζήτησε αναστολή των εργασιών με σχετικές επιστολές του στο ΓΕΕΦ. Θέση του κ. Κουλία, όπως καταγράφηκε το 2007 στον «Π», ήταν πως όλες οι ενέργειες της εταιρείας ήταν νόμιμες και πως τα έργα ενισχύουν μάλλον την αμυντική δυνατότητα της περιοχής.

Τη χθεσινή ομόφωνη απόφαση του Ανωτάτου έλαβαν οι δικαστές Ναθαναήλ, Σταματίου, και Πούγιουρος. Την εφημερίδα «Πολίτη» εκπροσώπησε ο δικηγόρος Μιχάλης Βορκάς και τον κ. Κουλία ο δικηγόρος (και την εποχή των δημοσιευμάτων, επίσης βουλευτής του ΔΗΚΟ) Ανδρέας Σ. Αγγελίδης. Την πρωτόδικη απόφαση περί δυσφημιστικών δημοσιευμάτων, που παραμερίστηκε χθες, είχε λάβει το 2013 η δικαστής Τ. Παρασκευαΐδου-Καρακάννα.