Από τον Μαυρίκιο στη Λευκωσία -Το status των Βρετανικών Βάσεων μετά τη Χάγη

Το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης γνωμοδότησε τη Δευτέρα ότι το Ηνωμένο Βασίλειο έχει την υποχρέωση να τερματίσει τη διοίκηση στον Μαυρίκιο και στο Αρχιπέλαγος Τσάγκος «το συντομότερο δυνατό». Όπως αναφέρεται στην απόφαση, «η αποαποικιοποίηση στον Μαυρίκιο δεν πραγματοποιήθηκε νόμιμα και ως εκ τούτου η Βρετανία πρέπει να αποχωρήσει το συντομότερο δυνατό». Αναφέρθηκε επίσης πως η αποικιοκρατία συνιστά παραβίαση του Διεθνούς Δικαίου.

Πώς και πόσο επηρεάζει αυτή η απόφαση την Κύπρο; Κατά τη διάρκεια της δίκης, η κυβέρνηση του Μαυρικίου ανέφερε πως η χώρα αναγκάστηκε να παραδώσει το Αρχιπέλαγος Τσάγκος στη Βρετανία, με στόχο να κερδίσει την ανεξαρτησία της. Από την πλευρά της η Βρετανία εξήγησε πως ο Μαυρίκιος παρέδωσε το αρχιπέλαγος με τη θέλησή του.

Στην πραγματικότητα τόσο ο Μαυρίκιος όσο και η Κύπρος υπέγραψαν συμφωνίες με τη Μεγάλη Βρετανία για την ανεξαρτητοποίησή τους. Πόσο ελεύθερες βέβαια και δημοκρατικές ήταν αυτές οι συμφωνίες είναι άλλο θέμα.

• Ο Μαυρίκιος απέκτησε την ανεξαρτησία του στις 12 Μαρτίου 1968 ως αποτέλεσμα της διάσκεψης στο Λάνκαστερ Χάουζ το 1965, όπου η Βρετανία εκδήλωσε την πρόθεσή της να δώσει ανεξαρτησία σε όλες τις αποικίες της εναρμονιζόμενη με τη διακήρυξη του πρωθυπουργού της Χάρολντ Μακμίλαν το 1959 (Winds Of Change Speech). Τρία ωστόσο χρόνια ενωρίτερα το Αρχιπέλαγος Τσάγκος αφαιρέθηκε από την επικράτεια του Μαυρικίου για να αποτελέσει, μαζί με κάποια άλλα νησιά που η Βρετανία απέσπασε από το συγκρότημα των Σεϋχελλών, το λεγόμενο British Indian Territory. Οι Βρετανοί διά της βίας έδιωξαν τους γηγενείς πληθυσμούς από τα νησιά αυτά και μάλιστα το μεγαλύτερο από αυτά, το Diego Garcia, το νοίκιασαν στις Ηνωμένες Πολιτείες η οποία το μετέτρεψε σε στρατιωτική βάση. Ως αποτέλεσμα αυτών των μεθοδεύσεων λίγες βδομάδες πριν την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας του Μαυρικίου ξέσπασαν στο Πορτ Λούις, πρωτεύουσα των νησιών αυτών, μεγάλες διαδηλώσεις και συγκρούσεις με αποτέλεσμα 25 άτομα να χάσουν τη ζωή τους.


• Η Κύπρος απέκτησε την ανεξαρτησία της στις 16 Αυγούστου 1960 με βάση τις Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου. Σύμφωνα με αυτές τις συνθήκες η Μεγάλη Βρετανία παραχωρούσε ένα ποσοστό γύρω στο 97% της νήσου Κύπρου στους κατοίκους της οι οποίοι συνέστησαν την Κυπριακή Δημοκρατία. Το υπόλοιπο 3% παρέμενε υπό βρετανική κυριαρχία υπό μορφή Βάσεων και άλλων στρατιωτικών εγκαταστάσεων (sovereign bases). Πρόκειται για τις περιοχές Ακρωτηρίου και Δεκέλειας οι οποίες χαρακτηρίστηκαν ως βρετανικό υπερπόντιο έδαφος διοικούμενες ως κυρίαρχες από το Ηνωμένο Βασίλειο. Οι Βάσεις αυτές λόγω της απώλειας της Αιγύπτου και της διώρυγας του Σουέζ κρατήθηκαν προς εξυπηρέτηση των βρετανικών συμφερόντων λόγω της στρατηγικής θέσης της Κύπρου στη Μεσόγειο.

Η ασάφεια

Με βάση τα πιο πάνω είναι κατανοητό πόση εποικοδομητική ή άλλου είδους ασάφεια μπορεί να υπάρξει σε επίπεδο Διεθνούς Δικαίου. Οι Βρετανοί τόσο στην περίπτωση του Μαυρικίου όσο και της Κύπρου υποστηρίζουν ότι υπέγραψαν συμφωνίες με τις τοπικές αρχές και τις ηγεσίες των χωρών αυτών οπότε το έδαφος που κρατούν είναι καθ' όλα νόμιμο. Από την άλλη βέβαια και η Κύπρος και ο Μαυρίκιος μπορούν εύλογα να υποστηρίξουν ότι οι συμφωνίες υπεγράφησαν με τη Μεγάλη Βρετανία να βρίσκεται σε θέση ισχύος, αφού έλεγχε στρατιωτικά και τις δύο περιοχές πριν την απόδοση της ανεξαρτησίας τους. Στην περίπτωση της Κύπρου είναι πολύ γνωστό ότι οι συμφωνίες του 1960 υπεγράφησαν από τις ηγεσίες των Ε/Κ για να αποφευχθεί η διχοτόμηση, ειδικά μετά το 1958 όταν, με την έκρηξη της διακοινοτικής βίας μεταξύ Ε/Κ και Τ/Κ, οι Βρετανοί άρχισαν να καταθέτουν προτάσεις για δύο ανεξάρτητα κράτη στην Κύπρο.

Δημιουργεί προηγούμενο;

Το σίγουρο, όπως προκύπτει από την απόφαση της Χάγης, είναι ότι η αποαποικιοποίηση στον Μαυρίκιο δεν πραγματοποιήθηκε νόμιμα. Πολύ πιθανό να ισχύει το ίδιο και για την Κύπρο.

Ενώπιον του δικαστηρίου είχαν αγορεύσει εκπρόσωποι 22 χωρών μεταξύ των οποίων και η Κύπρος, της οποίας το 3% του εδάφους χρησιμοποιείται από τη Βρετανία ως στρατιωτική βάση. Στην αγόρευσή του μάλιστα, εκπροσωπώντας την Κυπριακή Δημοκρατία, ο γενικός εισαγγελέας Κώστας Κληρίδης είχε διατυπώσει τη θέση ότι το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση είναι το ίδιο αναφαίρετο όπως και η κυριαρχία ενός κράτους, σημειώνοντας ότι η αποικιοκρατία αποτελεί παραβίαση του Διεθνούς Δικαίου και του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών.

Σε δηλώσεις του στο ΚΥΠΕ, ο κ. Κληρίδης ανέφερε επίσης ότι η επιτυχής έκβαση της υπόθεσης θα είναι ένα πολύ σοβαρό νομικό όπλο, επισημαίνοντας ότι «το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης είναι και θα είναι πάντοτε σεβαστό και αναπαλλοτρίωτο ανεξάρτητα από τις συνθήκες που επικρατούσαν κατά την απόδοση ανεξαρτησίας».

Από την άλλη βεβαίως η Κύπρος έχει και σοβαρές διαφορές σε σχέση με τον Μαυρίκιο. Τις Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου δεν τις υπέγραψαν μόνο οι Ε/Κ αλλά και οι Τ/Κ. Οι Τ/Κ μετά την εισβολή της Τουρκίας το 1974 ίδρυσαν ένα δικό τους πολιτικό μόρφωμα στη βόρεια Κύπρο με την Κυπριακή Δημοκρατία να παραμένει το μόνο νόμιμο κράτος επί της νήσου Κύπρου. Με βάση τα σημερινά δεδομένα εγείρονται λοιπόν διάφορα ερωτήματα:

• Νομιμοποιούνται μόνοι τους οι Ε/Κ να εγείρουν θέμα Βάσεων, χωρίς την παρουσία των Τ/Κ που συνυπέγραψαν αρχικά τις Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου;


• Είναι προς το τρέχον γεωπολιτικό συμφέρον των Ε/Κ να ζητήσουν κατάργηση των Βάσεων και επιστροφή των εδαφών τους στην Κυπριακή Δημοκρατία;


• Τυχόν ανάδειξη ενός τέτοιου αιτήματος πόσο περιπλέκει τις συζητήσεις στο Κυπριακό και δη στο σημείο που η ε/κ πλευρά ζητά κατάργηση των εγγυήσεων του 1960, από τη στιγμή που και η Βρετανία και η Ελλάδα συμφωνούν μαζί μας;


• Αν ανοίξουμε τέτοιο θέμα πόσο περιπλέκεται η επί θύραις συμφωνία για παραχώρηση μεγάλου μέρους των Βάσεων στη δικαιοδοσία της Κυπριακής Δημοκρατίας, η οποία επηρεάζει θετικά τρεις δήμους και 16 κοινότητες;

Το συμφέρον της Βρετανίας

Η Βρετανία όλα αυτά τα χρόνια δείχνει διάθεση να διατηρήσει τις Βάσεις της στην Κύπρο. Μπορεί μεν να αποχωρεί σήμερα από την ΕΕ αλλά φαίνεται να την ενδιαφέρει ιδιαίτερα να παραμείνει ως μια ισχυρή συνιστώσα στον αμυντικό πυλώνα της Δύσης στη ρευστή περιοχή της Μέσης Ανατολής. Σε σχέση με την πρόσφατη εξέλιξη με τον Μαυρίκιο έχουμε την εντύπωση ότι δεν ανέμενε αυτή την απόφαση για να μάθει πόσο ευάλωτη είναι νομικά και πολιτικά στην Κύπρο. Εξ ου και εδώ και αρκετά χρόνια μέσω της υποστήριξης των διαφόρων σχεδίων λύσης στο Κυπριακό επιχειρεί να δώσει μια νέα νομική υπόσταση στην παρουσία της στην Κύπρο. Η οποία υπόσταση θα επικυρωθεί μέσω δημοψηφισμάτων, που θα πραγματοποιούν σε περίπτωση λύσης του Κυπριακού, αφού η παρουσία της πλέον θα αποκτήσει δημοκρατική νομιμοποίηση διά της ψήφου των Κυπρίων.