Αμερίκος Αργυρίου στον «Π»: «Χειρούργησα την κατσίκα έξω από το καφενείο του Διονύση»

Σε λίγες μέρες θα κλείσει τα 94. Γεννηθείς στις 7 Νοεμβρίου του 1924 στην Πόλη Χρυσοχούς, ο γιατρός Αμερίκος Αργυρίου αφηγείται στον "Π" προσωπικές του στιγμές και καθώς μοιράζεται κομμάτια της ζωής του ή και γεγονότα που άκουσε, μας πλοηγεί σε μονοπάτια άλλων εποχών από τις απαρχές του προηγούμενου αιώνα έως και σήμερα. Μέσα απ' τις μνήμες του άξιου και πολυβραβευμένου πολίτη της Κύπρου η ιστορία αποκτά ένα αλλιώτικο βάρος... Ο δρ Αμερίκος ήταν ένας από τους νικητές για το Βραβείο του Ευρωπαίου Πολίτη το 2017 δεδομένης της μεγάλης του συνεισφοράς στην επιστήμη και στην κοινωνία, στην αναβάθμιση της υγείας και του ιατρικού επαγγέλματος και κυρίως για την ιδιαίτερη αφοσίωσή του στα παιδιά με νοητική αναπηρία.

Μαζί με συνεργάτιδές του νοσοκόμες σε παλιότερες εποχές.

Η πρώτη μετανάστευση

Ο πατέρας του, Αργύρης το όνομα, έφυγε απ' το χωριό, τη Δρούσια, σε ηλικία μικρότερη των 15 ετών (είχε γεννηθεί το 1896), για να συναντήσει τα πέντε άλλα αδέλφια του που ήταν εγκατεστημένα στο Ντιτρόιτ των Ηνωμένων Πολιτειών. Στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, ως συνηθίζεται, στάθμευσε για λίγο το πλοίο και δινόταν η ευκαιρία στους επιβάτες να ξεναγηθούν στην πόλη για ένα μικρό ποσό. Εκεί ο Αργύρης ήταν με μεγάλη χαρά που συνάντησε έναν χωριανό του από το διπλανό χωριό Αρόδες, ο οποίος προθυμοποιήθηκε να τον εξυπηρετήσει. Μη έχοντας ψιλά ο νεαρός, για να τον πληρώσει, έβγαλε από την τσέπη του μια λίρα χρυσή, από τις επτά που του είχε βάλει η μάνα του στο πουγκί του, με την παράκληση να του επιστρέψει τα ρέστα. Ο χωριανός βαρκάρης όμως τον ξεγέλασε και δεν παρουσιάστηκε. Ο πατέρας έφτασε κάποτε στην Αμερική και στα 22 του χρόνια (1918) ήρθε πίσω στην Κύπρο με σκοπό να παντρευτεί και να επιστρέψει. Τελικά παντρεύτηκε τη Μαρή, την κόρη του μουχτάρη της Πόλης και το αμερικανικό όνειρο έληξε άδοξα.

Το όνομά μου Αμερίκος

"Ο πατέρας μου αγαπούσε πολύ την Αμερική. Θεωρούσε ότι του πρόσφερε περιουσία και του έδωσε τη δυνατότητα να είναι κάποιος, ενώ στην πραγματικότητα δεν θα είχε αυτά τα φόντα αν δεν είχε αυτή τη βοήθεια. Έτσι επέμενε για να αποπληρώσει την υποχρέωσή του στην Αμερική που του έδωσε αυτή τη δυνατότητα της παροχής όλων αυτών των αγαθών, να με ονομάσει Αμερίκο. Η εκκλησία βεβαίως δεν δεχόταν. Με ονόμασαν Γεώργιο. Ήταν το όνομα του παππού μου, αλλά με φώναζαν Αμερίκο".

Αφεντικό στην Πόλη

Με τα λεφτά που δημιούργησε και τη συμβολή του αδελφού του Σωκράτη που επέστρεψε κι αυτός από την Αμερική, ο Αργύρης άνοιξε εμπορικό κατάστημα στην Πόλη Χρυσοχούς, με υποκατάστημα στον Πωμό, το οποίο αναβάθμισε σε πολυκατάστημα χονδρικής πώλησης. Ήταν γύρω στο 1920. Είχαν την αντιπροσωπεία των πετρελαιοειδών της Shell, την αποκλειστικότητα τροφοδοσίας του μεταλλείου της Λίμνης, την αντιπροσωπεία Πατίκη στα τσιγάρα, πωλούσαν λάμπες πετρελαίου θυμάται ο δρ Αμερίκος διότι τότε δεν είχε ηλεκτρισμό, ενώ έκαναν εισαγωγές μεγάλων ποσοτήτων τροφίμων όπως σιτάρι και ρύζι. "Έζησα την εποχή που κατέφτανε το καΐκι στο Λατσί με τους τενεκέδες της βενζίνης να εκφορτώνονται και να αποθηκεύονται έξω από το χωριό σε ειδικό χώρο του δημαρχείου, του οποίου εκπρόσωπος υποχρεωνόταν να παρευρίσκεται όταν έπρεπε να εκτελεστεί παραγγελία του καταστήματος". Θυμάται επίσης πως επειδή όλα τα αυτοκίνητα του διαμερίσματος Χρυσοχούς έπρεπε να περάσουν από την Πόλη για να προμηθευτούν βενζίνη, υποχρεωνόταν το κατάστημα του πατέρα του να μεταφέρει αρκετά συχνά βενζίνη με ειδικό αμαξάκι, στο οποίο χωρούσαν 10-12 τενεκέδες.

Η απονομή του βραβείου του Ευρωπαίου Πολίτη το 2017.

Τα σύκα

Η βιολογική ανάπτυξη του Αμερίκου ήταν αρκετά γρήγορη. "Ήμουνα εξαρχής προχωρημένος για τα χρόνια μου. Η αδελφή μου με περνούσε 18 μήνες ακριβώς και επειδή ήθελα να πηγαίνω μαζί της παντού, πήγα σχολείο νωρίτερα. Ο Κωνσταντίνος Σπυριδάκις, ο γυμνασιάρχης μου, έλεγε ότι θα μείνω στην ιστορία του Παγκυπρίου ως ο μικρότερος αποφοιτήσας. Αποφοίτησα σε ηλικία 16 χρόνων το 1941". Από τις καλοκαιρινές του διακοπές θυμάται πως ασχολούνταν με την επιμέλεια των σύκων, με τα οποία έφτιαχναν τις μαξίλλες. "Τα σύκα οπωσδήποτε μαύρα, αγοράζονταν συνήθως από τα χωριά Λυσός, Φιλούσα και Περιστερώνα, τα βάζαμε στον ήλιο για να ξεραθούν. Τα σύκα ήταν ώριμα, γιατί φρόντιζαν οι παραγωγοί, όταν ήταν ακόμα στο δέντρο, να τα επαλείφουν με ελαιόλαδο, χρησιμοποιώντας ένα μικρό καλάμι που κατέληγε σε υφασμάτινο πώμα, επιταχύνοντας την ωρίμανση. Ακολούθως τα κόβαμε στη μέση και ενώναμε τα δύο σύκα σε ένα".

Δεκάχρονος στο Παγκύπριο

Οι επαγγελματικές σχέσεις του πατέρα του με τη Λευκωσία οδήγησαν την οικογένεια στην απόφαση να επιλεγεί η πρωτεύουσα αντί η Πάφος για τη γυμνασιακή μόρφωση τόσο του Αμερίκου, που τότε ήταν γύρω στα 10, όσο και των δύο αδελφών του Ελένης και Βιργινίας. Τότε όπως ο ίδιος μας αφηγείται το 99% των παιδιών στο Παγκύπριο ήταν Λευκωσιάτες. "Μπήκαμε στο φορτηγό μας αυτοκίνητο, βάλαμε και τα πράγματά μας μέσα και πιάσαμε τον δρόμο από τον Πωμό, στον Πύργο Τηλλυρίας, στο Καραβοστάσι, στη Μόρφου και μετά φτάσαμε στη Λευκωσία. Δεν θα ξεχάσω τη λαχτάρα μου όταν είδα φώτα για πρώτη φορά. Υπήρχε ηλεκτρισμός εκεί στην Πεντάγια και τον Ξερό. Θαύμαζα τους ηλεκτρικούς λαμπτήρες ξαπλωμένος με τις δύο αδελφές μου στα κρεβάτια του φορτηγού που κάλυπταν διάφορα σκεύη. Όλα είχαν τακτοποιηθεί για να εξοπλίσουν το σπίτι που νοικιάστηκε για να περάσουμε τα χρόνια της φοίτησής μας στο γυμνάσιο. Μαζί μας εκείνα τα χρόνια έμεινε και η μητέρα μας. Εγώ πάντα είχα την εύκολη επικοινωνία με τον κόσμο, έτσι όλοι οι συμμαθητές μου έρχονταν από το σπίτι μου που ήταν και πολύ κοντά στο σχολείο. Η μητέρα μου έφτιαχνε δάκτυλα και είχε την ευχέρεια να καλοδέχεται με αυτά τα καλούδια τους συμμαθητές μου στο σπίτι μου".

Η θέση της γυναίκας

Μετά το Παγκύπριο τα τρία παιδιά φοίτησαν σε ιδιωτικό σχολείο. Συγκεκριμένα στην Αμερικανική Ακαδημία που εκείνη την εποχή, λόγω της έναρξης του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, είχε μεταφερθεί από τη Λάρνακα στα Λεύκαρα. Μέσα από την προσωπική ιστορία της αδελφής του Ελένης, ο γιατρός μας περιγράφει τη θέση των γυναικών εκείνη την εποχή. "Η αδελφή μου ήταν πολύ καλή μαθήτρια. Αλλά δυστυχώς δεν σπούδασε ένεκα του πατέρα μου. Έτσι κάποια στιγμή έπιασε δουλειά στην τράπεζα και ήταν τόσο καλή που η διευθύντρια της έδωσε θέση μεγάλη, αλλά ο πατέρας μου πήγε και την έβγαλε λέγοντας πως δεν μπορεί να μένει στη Λευκωσία μόνη της. Σίγουρα τότε για έναν άντρα ήταν ευκολότερο να μείνει μόνος του".

Εναντίον του πατέρα

Όπως ο Αμερίκος μάς λέει, ο Αργύρης είχε τη δική του προσωπικότητα μέσα στις συνθήκες της εποχής. Πίστευε ότι μπορούσε να κάνει ό,τι ήθελε γιατί είχε οικονομική δύναμη που εξαγόραζε τους πάντες. Οι περισσότεροι, ιδίως Τουρκοκύπριοι, τον αποκαλούσαν αφεντικό και θεωρούσαν τον πατέρα του υπεράνω του νόμου. Είχε ιδιωτικό αυτοκίνητο το 1930, ένα Ford, όταν τα αυτοκίνητα τότε ήταν πολύ λίγα παγκύπρια. Ο Αμερίκος αντιδρούσε στη σκληρή προσωπικότητα του πατέρα. "Σπάνια το λέω. Όταν έβαλε υποψηφιότητα για δήμαρχος ο πατέρας, εγώ στήριξα τον συνδυασμό του ανθυποψηφίου του. Κέρδισε η δική μας παράταξη. Κανένας δεν τολμούσε να τα βάλει με τον πατέρα μου. Εγώ τόλμησα", λέει περήφανα. Με το ίδιο πάθος πολέμησε στη ζωή του και για το καλό του ανθρώπου. Χωρίς τη βοήθεια του αδελφού και συνεταίρου του πατέρα του, ο οποίος ήταν τυχερός γιατί τελείωσε την Αμπέτειο Σχολή του Καΐρου, ο Αμερίκος ίσως δεν θα είχε τη λαμπρή πορεία που ακολούθησε στην Ιατρική. Ο πατέρας του ήθελε να τον αφήσει στο χωριό να γίνει δήμαρχος, ενώ ο θείος του, ο οποίος επηρέασε τον πατέρα του, μίλαγε για Ιατρική γιατί αυτή εξευγενίζει τον άνθρωπο. Και ο Αμερίκος το 'χε μέσα του.

Από τη δράση των φοιτητών στην Αθήνα το 1946 για τον αγώνα της Ένωσης.

Μεταπολεμική Αθήνα

Τέλη του 1945 βρέθηκε στη μεταπολεμική Αθήνα για σπουδές στην Ιατρική."Δύσκολες εποχές. Τη μια μέρα είχαμε πέντε δραχμές και την άλλη μέρα εξανεμίζονταν και δεν άξιζαν τίποτα. Ήμασταν πολύ προσεκτικοί γιατί μπορούσε να βρεθούμε πεινασμένοι". Στην Αθήνα γνώρισε τη γυναίκα του, τη Λένα. Την παντρεύτηκε μυστικά απ' τον πατέρα του πριν φύγει για την Αγγλία όπου θα έκανε ειδίκευση στην Παιδιατρική. Θεωρούσε πως δεν θα εξασφάλιζε ποτέ τη συγκατάθεση των γονιών του για γάμο με μια Αθηναία, όπως συνέβη και με τους φίλους του, τον Φαίδωνα, τον Τάκη, τον Πάμπο και τον Κώτσιο, που "ξεστράτισαν" όπως αφηγείται στο βιβλίο του όταν βρέθηκαν σε κυπριακά εδάφη.

Όλων των ειδικοτήτων

Όταν επέστρεψε στην Κύπρο το 1959 εργάστηκε για ένα μικρό διάστημα στην Κλήρου ως κυβερνητικός ιατρός. Μια βραδιά σε προχωρημένη ώρα, τον ειδοποιεί ο φίλος του ο Κουλλούφας πως ένα διερχόμενο αυτοκίνητο κτύπησε το πόδι της ετοιμόγεννης κατσίκας του. Όπως αφηγείται, ο αγροτικός γιατρός πρέπει να είναι έτοιμος να αντιμετωπίσει ποικίλες καταστάσεις. Να κάνει τα πάντα. Η κατσίκα μεταφέρθηκε έξω από το καφενείο του Διονύση. Έκανε εκεί σε ένα τραπέζι την επέμβαση, υπό το φως των προβολέων των τρακτέρ που κλήθηκαν για να συνδράμουν. Αφαίρεσε το πόδι της κατσίκας μέχρι το γόνατο και στη θέση του έβαλε ένα σκουπόξυλο. Η κατσίκα ήταν τόσο καλά που σε λίγες μέρες γέννησε και ο Αμερίκος πήρε το πρώτο και καλύτερο ριφάκι. Το 1962 βρέθηκε στο Νοσοκομείο Λεμεσού. Η κύρια ευθύνη του ήταν η οργάνωση και διεύθυνση του παιδιατρικού τμήματος, αλλά πήρε εντολή να έχει και την εποπτεία των ενηλίκων αφού στο νοσοκομείο δεν υπήρχε ειδικός παθολόγος, ούτε αναισθησιολόγος, ούτε μαιευτήρας γυναικολόγος. Έτσι επιστρατεύτηκε να βοηθήσει και στα περιστατικά αυτών των ειδικοτήτων. "Θυμάμαι πως έκανα παραπάνω αποξέσεις από πολλούς ιδιώτες γυναικολόγους". Ο γιατρός κάνει λόγο για τις τεράστιες ελλείψεις όχι μόνο σε ιατρικό προσωπικό αλλά και εξοπλισμό. Το 1970 ο δρ Αμερίκος Αργυρίου έλαβε την απόφαση να ιδιωτεύσει.

Νοητική υστέρηση

Το 1969, όταν ακόμα τα άτομα με νοητική αναπηρία ήταν περιθωριοποιημένα και αποτελούσαν ντροπή για την οικογένεια, ο γιατρός μαζί με μια ομάδα φίλων του ίδρυσαν στη Λεμεσό το "Θεοτόκος", το οποίο φροντίζει μέσα από διάφορα προγράμματα για την αξιοπρεπή διαβίωση ανθρώπων με πνευματική υστέρηση. Η ανάγκη που τον οδήγησε σε αυτή την απόφαση ήταν η επίσκεψη ενός αγνώστου στο γραφείο του στα εξωτερικά ιατρεία ο οποίος τον εκλιπαρούσε με σπαραγμό ψυχής να δει το παιδί του που είχε σπασμούς και κινδύνευε. Το άρρωστο παιδί βρισκόταν σε ένα σπίτι στα Πολεμίδια. "Από απόσταση ακούγονταν οι οιμωγές τους. Ήταν όλα δεμένα σε υδροσωλήνες και στηρίγματα κρεβατιών. Η μόνη φροντίστρια ήταν μια γυναίκα προχωρημένης ηλικίας με πρόβλημα όρασης", γράφει στο βιβλίο του ο γιατρός. Μας λέει: "Συνάντησα τον πόνο του ανθρώπου και πραγματικά το ίδρυμα προκαλεί το αίσθημα του ανθρώπου να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του προς τον πάσχοντα". Αφιέρωσε τη ζωή του σε αυτό το έργο. Δεκαεννέα χρόνια αργότερα, το 1988, ο γιατρός μαζί με άλλα μέλη του Ιδρύματος Θεοτόκος ίδρυσαν το κέντρο πρόληψης παιδιατρικής μέσα από το οποίο εισήγαγε την εφαρμογή ανιχνευτικών προγραμμάτων για μεταβολικά νοσήματα και χρωμοσωμικές ανωμαλίες, υποβάλλοντες κάθε έγκυο γυναίκα και νεογέννητο σε δωρεάν εξετάσεις, με στόχο την πρόληψη της νοητικής καθυστέρησης και παράλληλα τη γενετική καθοδήγηση. Για αυτόν το στοίχημα ήταν να παίρνονται μέτρα ώστε να μην οδηγούνται άλλα παιδιά στην πνευματική καθυστέρηση. "Ήταν η συνειδητοποίηση του ανθρώπου ότι πρέπει να βοηθήσει για να μην γίνει το μη αναστρέψιμο. Να προλάβει τη δυστυχία, που για μένα δεν υπάρχει μεγαλύτερη από τη νοητική ανεπάρκεια". Η προσφορά του σε όλη την Κύπρο μέσω του προγράμματος έγκαιρης διάγνωσης του υποθυρεοειδισμού, που έδινε την ευκαιρία σε όλα τα παιδιά που γεννιούνται να ελέγχονται ώστε να προστατεύονται, έσωσε, όπως ο ίδιος μας εξομολογείται, 150 παιδιά από βέβαιη πνευματική καθυστέρηση.

Τον δρα Αμερίκο Αργυρίου βράβευσαν όλες οι κυβερνήσεις, από τον Γιώργο Βασιλείου μέχρι τον σημερινό Πρόεδρο Νίκο Αναστασιάδη. Ο δρ Αργυρίου ήταν προσωπικός γιατρός για την οικογένεια Αναστασιάδη από την εποχή του πατέρα του Προέδρου.

Η ανταμοιβή

Τo έργο του αναγνωρίστηκε, μας λέει αφηγούμενος την ιστορία που του πρότειναν να γίνει υπουργός Υγείας επί Γιώργου Βασιλείου και δεν αποδέχτηκε παρά τις πιέσεις που δέχτηκε. Δεν ήταν αυτή η ανταμοιβή που γύρευε. "Η ανταμοιβή μου ήταν η χαρά της προσφοράς και ο έλεγχος της συνείδησης", μας λέει. "Το μυστικό της ζωής είναι πιστεύω ότι η ευτυχία του ανθρώπου είναι η τύχη να έχει καλά παιδιά και το δεύτερο να έχει πιστούς και καλούς φίλους. Το δεύτερο σημαίνει ότι είσαι και εσύ ανάλογης ποιότητας άνθρωπος και εκτιμούνται τα προσόντα σου". Οι καλοί του φίλοι ήταν εκεί που στήριξαν το ανθρωπιστικό έργο του όταν η δυστοκία του κράτους έβαζε εμπόδια. Όπως για παράδειγμα η επιμονή του υπουργού Υγείας Πανίκου Παπαγεωργίου -τον οποίο αυτός είχε προτείνει αντί της υπουργοποίησης του ιδίου- να στέλνονται τα δείγματα για τον υποθυρεοειδισμό και τα μεταβολικά νοσήματα στην Ελλάδα για αναλύσεις. "Εγώ αρνήθηκα την πρόταση του υπουργού και ξεκινήσαμε με ένα βιοχημικό εργαστήριο, του Κλεάνθη Λαού που είχε την καλοσύνη να μου παράσχει και εργαστηριακή βοήθεια με μία εξειδικευμένη εργαστηριακή βοηθό. Έτσι άρχισα μόνος μου. Ό,τι έκανα το έκανα προσωπικά μόνος μου και το έκανα γιατί είχα τον κόσμο που πίστευε στην εγκυρότητα και με πίστωνε ότι ήμουν και σωστός και αφιλόκερδος".

Μαζί με συνεργάτιδά του στο Ίδρυμα Θεοτόκος όπου συνεχίζει να βρίσκεται καθημερινά.

Το οικόπεδο και το λάθος του Μακαρίου

Ο Αμερίκος Αργυρίου ήταν μακαριακός. Βαθιά μακαριακός. "Πίστευα ότι είχε ικανότητες πολλές αυτός ο άνθρωπος. Ανέβλυζε εμπιστοσύνη στα μάτια μου. Τον Γρίβα δεν τον συμπαθούσα. Ήμουν αντιγριβικός, πολύ πριν έρθει στην Κύπρο... Στην Αθήνα είχα φίλους θύματα του Γρίβα και ήμουν επηρεασμένος από αυτά. Μου έλεγαν τα κακά που τους είχαν κάνει οι χίτες. Δεν ήμουν μονόπλευρος άνθρωπος. Λάθη έκανε και ο Μακάριος..." Μια τέτοια ιστορία με ένα "λάθος" του Μακαρίου έχει να μας αφηγηθεί. "Θα σου πω κάτι που το εξομολογούμαι για πρώτη φορά. Όταν ήμουν ακόμα κυβερνητικός ιατρός, ο διευθυντής του νοσοκομείου, ο Μιλτιάδης Οικονομόπουλος με εκτιμούσε πολύ διότι θεωρούσε πως του είχα ανεβάσει τα στάνταρτ του νοσοκομείου. Με παίρνει μια μέρα και μου λέει 'σου χρωστώ πολλά που ανεβίβασες τόσο πολύ την αίγλη του νοσοκομείου και ο Μακάριος ξέρεις είναι δεύτερός μου ξάδελφος και ζήτησα να πάμε να τον δούμε για να σε βοηθήσει'. Αυτό όμως που μας έκανε, πολλά χρόνια μετά με οδήγησε να τον κακοχαρακτηρίσω. Με την έννοια ότι έκανε πράγματα ασύδοτα. Με το που πήγαμε στο γραφείο μάς είπε πως την προηγούμενη μέρα τον είχε επισκεφθεί μια γυναίκα από την Αμερική, η οποία έδωσε στην εκκλησία δύο κτήματα. Και μιας και πήγαμε εμείς μας τα πρόσφερε για 10 χιλιάδες λίρες το ένα. Αυτή ήταν η πρώτη κουβέντα που μας είπε! Και τώρα μετά από τόσα χρόνια, που λίγα χρόνια έχω να αποδημήσω κι εγώ, αυτό που έκανε ο Μακάριος το κακοχαρακτηρίζω κι ας μην το έκανα ποτέ πιο πριν. Εγώ δεν πήρα το κτήμα που μου πρόσφερε. Όσες άλλες φορές συνάντησα τον Μακάριο ήταν εντελώς τυπικά".

Φοιτητές με τον Βάσο Λυσσαρίδη

Ο Αμερίκος Αργυρίου είναι από τα ιδρυτικά μέλη της ΕΔΕΚ. Το 1969 στην οδό Σαριπόλου, όπου έγινε η ιδρυτική συνέλευση της ΕΔΕΚ, παρότι κυβερνητικός ιατρός ήταν εκεί. Είναι φίλοι με τον Βάσο Λυσσαρίδη από τα φοιτητικά τους χρόνια. Πρωτοστάτησαν στην ίδρυση της συντονιστικής των κυπριακών φοιτητικών παρατάξεων. "Ευφυής άνθρωπος. Εκείνο που πιστεύει το στηρίζει με νύχια και με δόντια. Ο Βάσος είναι μια ξέχωρη φυσιογνωμία. Πιστεύω ότι εάν είχε την ευχέρεια να γίνει Πρόεδρος της Δημοκρατίας θα ήταν ένας πετυχημένος Πρόεδρος. Σήμερα η ΕΔΕΚ έχασε αρκετά γιατί νομίζω ότι πλέον ο κόσμος δεν στέργει την πεπερασμένη σκέψη της σημερινής ηγεσίας του κόμματος"...