Το πραξικόπημα και ο φαιδρός Νικολάκης - Πέρασαν 47 χρόνια

Συνηθίσαμε πια. Ακόμα ένας Ιούλης. Μνημόσυνα, τρισάγια, καταδίκες του διπλού εγκλήματος… και μετά διακοπές.

Φέτος απομακρυνόμαστε 47 χρόνια από εκείνες τις μέρες που σημάδεψαν τις ζωές μας. Σημάδεψαν τις ζωές ακόμα και αυτών που δεν τις έζησαν, γιατί το μαχαίρι είναι ακόμα στην πληγή, η οποία έχει κακοφορμίσει.

Δεν είναι μόνο η ιστορία, η λήθη, ο κλάδος ελαίας… Είναι αυτό το συρματόπλεγμα το οποίο ρίζωσε από τον «μακροχρόνιο αγώνα».

Ακόμα και αυτοί οι ήχοι από τις σειρήνες, έχουν γίνει φολκλόρ. Μέρος ενός απόκοσμου σκηνικού, το οποίο συνηθίσαμε ως κομμάτι της ρουτίνας μας.

«Ο Μακάριος είναι νεκρός», «γνώριμη είναι η φωνή που ακούεις». Δύο προτάσεις οι οποίες συμπυκνώνουν τα γεγονότα εκείνης της 15ης Ιούλη που άλλαξε τις ζωές μας.

Απο-φασιστικό διάγγελμα

«Σήμερον την πρωίαν επενέβη η Εθνική Φρουρά διά να σταματήσει τον αδελφοκτόνον πόλεμον μεταξύ των Ελλήνων. Η Εθνική Φρουρά είναι τη στιγμήν αυτήν κυρία της καταστάσεως. Ο Μακάριος είναι νεκρός». Με αυτή τη λιτή, επαναλαμβανόμενη ανακοίνωση από τα στούντιο του ραδιοφώνου του ΡΙΚ, οι πραξικοπηματίες έβαζαν με κομπασμό την υπογραφή τους στο έγκλημα. Δεν έκαναν καν προσπάθεια να κρυφτούν. Έδειχναν να είναι περήφανοι γιατί οδηγούσαν τον τόπο στην καταστροφή. Τους έφτανε να είναι ο Μακάριος νεκρός. Τους ήταν αρκετό να τον βγάλουν από τη μέση και ο «Νικολάκης» να παραδώσει «το κεφάλι του Μούσκου» στον αόρατο δικτάτορα των Αθηνών. Δεν τα κατάφεραν. Αποδείχθηκαν – ευτυχώς- περισσότερο ανίκανοι από όσο φαινόντουσαν. Ο «νεκρός» Μακάριος άκουγε την αναγγελία του θανάτου του κατευθυνόμενος προς την Πάφο. Σε λίγο όλοι θα γνώριζαν πως οι κολονέλοι της χούντας είχαν εξευτελιστεί. Μαζί τους και οι πρόθυμοι «αγωνιστές» της ΕΟΚΑ Β’ που έβαλαν την προδοσία πάνω από την πατρίδα. Σήμερα δηλώνουν θύματα, απαιτούν τιμές και ζητούν λήθη. Ας μην ανησυχούν. Βρισκόμαστε εδώ και καιρό σε λήθαργο.

Το «γελοίον υποκείμενον…»

Λίγη ώρα αργότερα, μια ασθενής φωνή μπερδεμένη στην ομίχλη του βουητού των ραδιοφωνικών κυμάτων, άλλαζε τη ζοφερή εικόνα και άνοιγε ένα παράθυρο για να φωτιστεί το σκοτάδι που σκέπασε το νησί πρωί – πρωί, ημέρα Δευτέρα. Ο Μακάριος, έχοντας συντάξει πρόχειρα σε ένα κομμάτι χαρτί ένα κείμενο, κράτησε όρθια την αντίσταση από την Πάφο. Το χειρόγραφο, που σώζεται, αποτελεί πλέον ντοκουμέντο μια ιστορίας της οποίας δεν ξέρουμε το τέλος. Το διάγγελμα του Μακαρίου από τον ελεύθερο ραδιοφωνικό σταθμό της Πάφου, είναι γνωστό στους πάντες. Ωστόσο, ενδιαφέρον παρουσιάζει μια πρόταση που γράφτηκε από το χέρι του Προέδρου και Αρχιεπισκόπου και διαγράφηκε γιατί, όπως υποστηρίζουν άνθρωποι που έζησαν δύσκολες ώρες μαζί του, δεν ήθελε να δώσει την εντύπωση ότι προσωποποιεί την ευθύνη και την αποδίδει στη μαριονέτα της χούντας, τον Νίκο Σαμψών.

Λίγο πριν το τέλος του διαγγέλματος, στο χειρόγραφο του Μακαρίου είναι καταγεγραμμένη η πρόταση: «Λυπούμαι που ευρέθη και ένα γελοίον υποκείμενον, ονόματι Σαμψών, και η χούντα τον έχρισε πρόεδρον». Αυτή η πρόταση σημειώθηκε με  αγκύλη πάνω στο γραπτό κείμενο και διαγράφηκε με ένα «Χ» από το χέρι του ίδιου του Μακαρίου. Μπορεί να μην εκφωνήθηκε από ραδιοφώνου, αλλά αποτελεί ιστορικό στοιχείο για την άποψη του Αρχιεπισκόπου ως προς την επιλογή της χούντας να φυτέψει στον «προεδρικό θώκο» έναν πρόθυμο συνεργάτη της, μειωμένης έως ανύπαρκτης σοβαρότητας. Είναι ενδεικτικό το περιστατικό που εξιστόρησε στον «Π» ο βετεράνος δημοσιογράφος Παναγιώτης Παπαδημήτρης σε σχέση με τη σοβαρότητα και την αντίληψη του μεγέθους του εγκλήματος που είχε διαπράξει ο Ν. Σαμψών. «Παραπονιόταν», ανέφερε ο Π. Παπαδημήτρης, «γιατί τον αποκαλούσαν οκταήμερο, αφού, όπως υποστήριζε με πάθος, έμεινε εννιά μέρες στην 'εξουσία' και συνεπώς ήταν εννιαήμερος!»







Περιθώριο ιστορίας

Το χειρόγραφο του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου είναι φανερό πως γράφτηκε κάτω από ένταση και πίεση, αφού συντάχθηκε μέσα στη Μητρόπολη της Πάφου λίγες μόνο ώρες από την απόπειρα δολοφονίας του στο Προεδρικό Μέγαρο και ενώ οι κάννες των όπλων ακόμα ξεκάπνιζαν. Γράφτηκε σε στιγμές που ο ίδιος ο Μακάριος δεν γνώριζε την έκβαση του πραξικοπήματος, την έκταση της ζημιάς και το μέλλον του ίδιου. Στο πλάι, αριστερά στο κείμενο του διαγγέλματος, ο Μακάριος έγραψε: «Είμαι ο ηγέτης σου». Αυτή η φράση διαγράφηκε και αντικαταστάθηκε με τη φράση: «Είμαι εκείνος τον οποίο εσύ εξέλεξες διά να είναι ο ηγέτης σου». Είναι προφανές ότι αυτή η μικρή διόρθωση στόχευε στην υπενθύμιση πως ήταν ο νόμιμος εκλελεγμένος Πρόεδρος και όχι ένας ηγέτης που απονομιμοποιήθηκε από το πραξικόπημα.

Λίγο πιο κάτω, στο περιθώριο του χειρογράφου, προστέθηκε η φράση: «Ενταχθείτε εις τα νόμιμας δυνάμεις του κράτους», καλώντας έτσι τις δυνάμεις που τον υποστήριζαν σε αντίσταση όταν η χούντα δεν είχε εδραιώσει ακόμα το πραξικόπημα.

Ψηλά πάνω από το κείμενο του διαγγέλματος, ο Μακάριος έγραψε τον επίλογο, προφανώς ως σημείωση για να κλείσει τη ραδιοφωνική έκκληση προς τον λαό. Έγραψε: «Ζήτω η ελευθερία, // ελλην. Κ. λαός, // το έθνος».

Στο διάγγελμα που εκφωνήθηκε από τον ελεύθερο ραδιοφωνικό σταθμό της Πάφου, ο Μακάριος προσέθεσε και λίγες φράσεις εκτός κειμένου, οι οποίες ωστόσο δεν άλλαξαν σε καμία περίπτωση την ουσία του γραπτού διαγγέλματος.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η εκφώνηση του διαγγέλματος του Μακαρίου δεν θα μπορούσε να αποτελέσει ιστορικό γεγονός αν δεν συνέβαλλε καθοριστικά ο Νίκος Νικολαΐδης, αλλά και ο νεαρός (τότε) μετέπειτα πρόεδρος της Βουλής Γιαννάκης Ομήρου.

«Πονηρός και υποκριτής»

Το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 1974 δεν αποτέλεσε κεραυνό εν αιθρία. Προηγήθηκε μια σειρά γεγονότων, μεταξύ των οποίων και το εκκλησιαστικό πραξικόπημα που οργανώθηκε από τη χούντα με τη συμβολή και του Γρίβα. Η απαίτηση που διατύπωσαν τρεις μητροπολίτες το 1972 για παραίτηση του Μακαρίου από το προεδρικό αξίωμα, οδήγησε στην εκθρόνιση τού τότε μητροπολίτη Πάφου Γενναδίου, από κλήρο και λαό. Ωστόσο, ο Γεννάδιος παρέμενε μητροπολίτης, έχοντας βρει καταφύγιο στη Λεμεσό. Στις 3 Απριλίου 1972, στέλνει επιστολή στον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, με την οποία τον απειλεί ανοιχτά λέγοντας ότι δέχεται πιεστικές συστάσεις για άμεση επάνοδό του στη Μητρόπολη Πάφου «υπό την ευθύνην και την φρούρησιν άλλων, εξ ίσου ή και περισσότερον ισχυρών και αποφασισμένων απ’ ό,τι οι πολιτικοί οπαδοί της Υμετέρας Μακαριότητος. (…) Διερώτωμαι όμως μέχρι πότε θα δύναμαι να συγκρατώ την μήνιν εθνικών αγωνιστών, οι οποίοι είναι έτοιμοι και την Μητρόπολιν Πάφου ν΄ απαλλάξουν από τους εισβολείς και την επαρχίαν ολόκληρον να θέσουν εν τάξει…».

Στην επιστολή Γεννάδιου, ο Μακάριος έχει κάνει δύο χειρόγραφες σημειώσεις. Στην πρώτη γράφει: «Επιστρέφεται. Απαράδεκτον το περιεχόμενον». Στην άλλη σημείωση σχολιάζει: «Πολλή υποκρισία και πονηριά χαρακτηρίζουν το περιεχόμενον της επιστολής».

Από το ύφος της επιστολής Γενναδίου και τα σχόλια του Μακαρίου, γίνεται αντιληπτό πως από τις αρχές του 1972 τα πράγματα είχαν αρχίσει να γίνονται επικίνδυνα, καθώς ένας μητροπολίτης απειλούσε ανοιχτά με παρέμβαση «εθνικών αγωνιστών» (ΕΟΚΑ Β’) ώστε να αφαιρεθεί ο έλεγχος της Μητρόπολης Πάφου, αλλά και ολόκληρης της επαρχίας, από τον Αρχιεπίσκοπο και Πρόεδρο.

Η σύγκρουση του Αρχιεπισκόπου με τους μητροπολίτες Πάφου, Λεμεσού και Κιτίου υπήρξε η πρώτη σπίθα της σύγκρουσης με τους συνωμότες. Η κατάσταση εκτραχύνθηκε με την παράνομη καθαίρεση του Μακαρίου και εν τέλει την καθαίρεση των τριών μητροπολιτών από Μείζονα και Υπερτελή Σύνοδο που συγκάλεσε ο Αρχιεπίσκοπος μετά την επανεκλογή του στην προεδρία του κράτους. Η συνέχεια είναι γνωστή και οι επιπτώσεις είναι αυτές που βιώνει η Κύπρος τα τελευταία 47 χρόνια.