Τα δέντρα...γίγαντες της Κύπρου

Γύρω στα 400 δέντρα γίγαντες υπάρχουν διάσπαρτα σε όλο το νησί και με ηλικίες που ξεπερνούν ακόμα και τα 1.500 χρόνια. Ένα παράδειγμα ο Τρέμιθος στην Απαισιά Λεμεσού, ο οποίος είναι και το μεγαλύτερο σε ηλικία δέντρο (1.500 χρόνων), ενώ υπάρχουν και πολλά άλλα που ακόμα δεν έχουν επίσημα ανακηρυχθεί αιωνόβια, διότι δεν έχουν ενημερωθεί οι αρμόδιες υπηρεσίες για να τα επιθεωρήσουν και να τα καταγράψουν στο σχετικό αρχείο.

Τα αιωνόβια δέντρα ή δέντρα-μνημεία της φύσης είναι σημαντικά δείγματα της φυσικής και πολιτιστικής μας κληρονομίας. Έζησαν σε περιόδους στις οποίες επικρατούσαν εξαιρετικά αρνητικές συνθήκες και άντεξαν τη δοκιμασία των καιρικών συνθηκών και του χρόνου, αλλά και στην καταστρεπτική μανία της φωτιάς και των αλόγιστων ενεργειών του ανθρώπου. Είναι μάρτυρες μακρινών ιστορικών γεγονότων και συχνά συνδέονται με τις παραδόσεις, τους μύθους και θρύλους του πολύπαθου νησιού μας.

Σύμφωνα με το Τμήμα Δασών, αιωνόβια δέντρα λέγονται αυτά με ασυνήθιστα μεγάλες διαστάσεις και με ηλικία που γενικά ξεπερνά τους 2-3 αιώνες. Οι διαστάσεις τους εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το είδος, τις οικολογικές συνθήκες και άλλους παράγοντες. Εκτός από τις διαστάσεις και την ηλικία, η ιστορική αξία που μπορεί να έχει ένα δέντρο ή άλλα χαρακτηριστικά, όπως η θέση του, το είδος του δέντρου και η ζωτικότητά του, μπορεί να προσθέσουν στην αξία διατήρησής του.

Δέντρα και μύθοι

• Ο κυπάρισσος στον Κάθηκα

Το δέντρο αυτό βρίσκεται λίγο έξω από το χωριό Κάθηκας της ορεινής Πάφου. Οι παλαιότεροι λένε πως ο Άγιος Νικόλαος περνώντας κάποτε από την περιοχή, κουρασμένος καθώς ήταν, έψαχνε δέντρο για να καθίσει να ξεκουραστεί. Αφού όμως δεν έβρισκε δέντρο, κάθισε στο σημείο που σήμερα βρίσκεται ο κυπάρισσος και όταν σηκώθηκε άνοιξε με το μπαστούνι του μια τρύπα και παρακάλεσε τον Θεό να φυτρώσει ένα δέντρο, για να ξεκουράζονται οι διαβάτες. Λέγεται ότι από τότε φύτρωσε το εν λόγω κυπαρίσσι, έτσι ώστε οι περαστικοί να βρίσκουν λίγη ξεκούραση στη σκιά του. Τα περισσότερα κλαδιά του κυπαρισσιού έχουν σχήμα μπαστουνιού, κάτι το οποίο εύκολα κάποιος μπορεί να παρατηρήσει με μια επίσκεψή του στο σημείο.

Και μια δεύτερη ιστορία σχετίζεται και με τον Άγιο Νικόλαο. Σύμφωνα με την ιστορία, πριν από πολλά χρόνια, ένας κάτοικος του χωριού έκοψε μερικά κλαδιά από τον κυπάρισσο και τα φόρτωσε στο γαϊδούρι του για να τα πάρει στο σπίτι του, να τα χρησιμοποιήσει ως προσάναμμα στον φούρνο. Όταν άρχισε να τα κατεβάζει από το ζώο, είδε έναν γέροντα μέσα στην αυλή του που του είπε: «Μην τα ξεφορτώσεις, πάρε τα πίσω στο μέρος απ' όπου τα έκοψες» και ο γέρος εξαφανίστηκε. Αμέσως ήρθε στο μυαλό του ο Άγιος Νικόλαος, στον οποίο ήταν αφιερωμένο το δέντρο. Ξανάδεσε τα κλαδιά στο ζώο και τα πήρε πίσω στο κυπαρίσσι. Αξίζει να αναφερθεί ότι ο «γίγαντας του Κάθηκα» έχει περιφέρεια 4,35 μέτρα, ύψος 14 μέτρα και η ηλικία του υπολογίζεται πέραν των 700 χρόνων.

• Ο πλάτανος της Αγίας Μαύρης

Το δέντρο βρίσκεται στο μέσο της διαδρομής των χωριών Πέρα Πεδίου και Κοιλανίου. Έχει περιφέρεια κορμού 8 μέτρων, ύψος 36 μέτρα και η ηλικία του υπολογίζεται να ξεπερνά τα 800 χρόνια περίπου. Σύμφωνα με την παράδοση, η Αγία Μαύρη δεν ήθελε να παντρευτεί κάποιον με τον οποίο οι γονείς της επέμεναν να παντρευτεί και γι' αυτό την παραμονή του γάμου της έφυγε από το σπίτι. Οι δικοί της την εντόπισαν και την καταδίωξαν. Η Μαύρη, απελπισμένη, καθώς πλησίαζαν για να τη συλλάβουν, γονάτισε και παρακάλεσε την Παναγία να τη βοηθήσει.

Έτσι γονατισμένη καθώς ήταν, κτύπησε το χέρι της στον διπλανό βράχο, οπόταν άνοιξε μια μεγάλη τρύπα μέσα στην οποία και χώθηκε. Όταν οι δικοί της δοκίμασαν να τη βγάλουν έξω δεν μπόρεσαν, γιατί μια πηγή με άφθονο νερό άρχισε να τρέχει, με αποτέλεσμα να πλημμυρίσει τη γύρω περιοχή. Στο μέρος εκείνο κτίστηκε από τους πιστούς, σε ανάμνηση του θαύματος της Παναγίας, το μοναστήρι της Αγίας Μαύρης.

• Η περνιά της Παναγίας της Θεοσκέπαστης

Η εκκλησία της Παναγίας της Θεοσκέπαστης βρίσκεται στα ανατολικά του χωριού Καλοπαναγιώτης, ένα χιλιόμετρο περίπου από την πλατεία του χωριού και υπολογίζεται ότι κτίστηκε περί τα μέσα του 15ου αιώνα. Μια παράδοση σχετίζει το δέντρο με την έναρξη της Τουρκοκρατίας στο νησί, το 1571 μ.Χ. Όταν εισέβαλαν οι Τούρκοι στο νησί, λεηλάτησαν και κατέστρεψαν ολόκληρη την περιοχή της Μαραθάσας και ως εκ θαύματος σώθηκε μόνο η εκκλησία της Παναγίας Θεοσκέπαστης. Πιστεύεται ότι την απέκρυψε από τους Τούρκους η μεγάλη και πυκνόφυλλη περνιά, που βρίσκεται κοντά στην είσοδο της εκκλησίας και ακριβώς χάριν του θαύματος αυτού η εκκλησία πήρε το όνομα Θεοσκέπαστη.

Το δέντρο έχει περιφέρεια 3,65 μέτρα, ύψος 17 μέτρα και η ηλικία του υπολογίζεται γύρω στα 700 χρόνια.

Αυτές είναι μόνο τρεις από τις δεκάδες ιστορίες που συνοδεύουν, τα -πάνω από 400- αιωνόβια δέντρα που υπάρχουν στην ελεύθερη και κατεχόμενη Κύπρο και προστατεύονται ως ιστορικά μνημεία, δείκτες της μακραίωνης ιστορίας και πλούσιας πολιτιστικής παράδοσης του νησιού. Από τις αναρίθμητες ιστορίες που υπάρχουν μπορεί κανείς να αντιληφθεί ότι η Κύπρος δεν έχει να προβάλει μόνο αρχαιολογικούς χώρους και όμορφες παραλίες, αλλά και αυτά τα θαύματα της φύσης αποτελούν αξιοθαύμαστα μνημεία της ιστορίας. Βρίσκονται εκεί για εκατοντάδες χρόνια, επέζησαν των βαρβαροτήτων πολλών επιδρομέων και θα εξακολουθήσουν να βρίσκονται για να μαρτυρούν με τον δικό τους τρόπο το βάθος του πολιτισμού στη χώρα μας.

Μεμονωμένα δέντρα

Υπάρχουν πέραν των 95 δέντρων που βρίσκονται έξω από τα κρατικά δάση και έχουν κηρυχθεί ως διατηρητέα. Μερικά από τα πιο σημαντικά είναι:

-Περνιά στον Καλοπαναγιώτη, ηλικίας 700 χρόνων και ύψος 17 μέτρων.

-Τρέμιθος στην Απαισιά Λεμεσού, ηλικίας 1.500 χρόνων και με ύψος 10 μέτρα.

-Πλάτανος στην Αγία Μαύρη στο Κοιλάνι, ηλικίας 800 χρόνων και με ύψος 36 μέτρα.

-Δάφνη στο Όμοδος, ηλικίας 1.000 χρόνων και με ύψος 10 μέτρα.

-Ελιά στις Αγγλισίδες, ηλικίας 700 χρόνων και ύψους 6 μέτρα.

-Δρυς στη Φοίτη, στην Πάφο, ηλικίας 800 χρόνων και με ύψος 20 μέτρα.

-Τρέμιθος στην Πόλη Χρυσοχούς, ηλικίας 1.100 χρόνων και με ύψος 8 μέτρα.

Αιωνόβια δέντρα μέσα σε κρατική γη

Μέσα στα κρατικά δάση έχουν καταγραφεί εκατοντάδες δέντρα-μνημεία της φύσης που προστατεύονται από τη δασική νομοθεσία. Ίσως τα πιο αξιόλογα και σίγουρα τα πιο πολυπληθέστερα είναι τα πεύκα του Τροόδους ή μαντόπευκα. Δεκάδες τέτοια δέντρα έχουν σωθεί σε υψόμετρα πάνω από 1.600 μέτρα, με ηλικία από 500-1000 χρόνων, που σε μερικές περιπτώσεις σχηματίζουν αιωνόβιες συστάδες. Άλλα αιωνόβια δέντρα είναι οι αόρατοι του Τροόδους, στο Δάσος Τροόδους και οι Αόρατοι της Μαδαρής. Επίσης οι λατζιές στο Δάσος Πάφου στην τοποθεσία «Κρεμμός της Πελλής», πλάτανοι όπως ο «Πλάτανος του Καταρράκτη» στο Δάσος Πάφου, δρύες στη Λάνια σε γη που έχει αγοραστεί από το Τμήμα Δασών και στον Πύργο της Ρήγαινας στον Ακάμα. Ακόμα, περνιές στην Κοιλάδα Αγίας Μαρίνας Ξυλιάτου στο Εθνικό Δασικό Πάρκο Πολεμιδιών και στην κοιλάδα Πλατύ του Δάσους Πάφου. Επίσης, δάφνη στους «Μαύρους Γκρεμούς» και αρκετά άλλα είδη.