Οι τελευταίες κεντήτριες και το λευκαρίτικο του Ντα Βίντσι

Στα γραφικά στενά των Λευκάρων, συναντάς ακόμη τις παραδοσιακές κεντήτριες, πλέον όχι έξω από τις αυλές τους, αλλά έξω από τα καταστήματά τους στα οποία πέραν από κεντήματα, πωλούν και ασημικά, αλλά και πάσης φύσεως τουριστικά σουβενίρ.

«Είμαστε η τελευταία γενιά κεντητριών» μας είπε μια από αυτές, μάλλον με απογοήτευση για το γεγονός ότι οι νεότερες Λευκαρίτισσες δεν ενδιαφέρονται να συνεχίσουν την παράδοση. «Ξένοι τουρίστες είναι πλέον αυτοί που ενδιαφέρονται να αγοράσουν τα λευκαρίτικα, τα οποία αποτελούν γι’ αυτούς ένα ωραίο σουβενίρ για φίλους και συγγενείς τους στην πατρίδα τους».

Κεντούσε ένα πετσετάκι, ίδιο ή παρόμοιο με ένα που μου χάρισε η γιαγιά μου. «Να το διατηρήσεις, να το φυλάξεις και να το καδρώσεις, γιατί θα πάρει αξία» μου είπε. «Η παράδοση του χειροποίητου κεντήματος, τελειώνει σε εμάς».

Από τη μάνα στην κόρη

Μέσα στο κατάστημα είχε φωτογραφίες της μητέρας της και της γιαγιάς της να κεντούν στο ίδιο ακριβώς σημείο με την ίδια. Μάλιστα η φωτογραφία της γιαγιάς, ήταν από το περιοδικό «Κυπριακή Επιθεώρησις» τραβηγμένη το 1940!

Στη λίστα της UNESCO

Τυπικά χαρακτηριστικά του λευκαρίτικου είναι το αζούρ, τα γεμίσματα με ανεβατές βελονιές, μπορντούρες με βελονάκι, λευκά, καφέ, εκρού χρώματα και περίπλοκα γεωμετρικά μοτίβα. Το 2009, το λευκαρίτικο χειροποίητο κέντημα εντάχτηκε στη λίστα της UNESCO Intangible Cultural Heritage Lists.
Ανήκει στην κατηγορία των λευκών κυπριακών κεντημάτων. Είναι η εξέλιξη ενός παλαιότερου τύπου, που λεγόταν «ασπροπλούμι». Οι κυριότερες βελονιές των ασπροπλουμιών επιβιώνουν στο λευκαρίτικο. Νέες βελονιές και μοτίβα προστίθενται ανάλογα με την ικανότητα και τη δημιουργικότητα της κεντήτριας. Τα λευκαρίτικα σύντομα έφτασαν σε ένα ανώτερο επίπεδο ποιότητας, λόγω του ανταγωνισμού που υπήρχε ανάμεσα στις γυναίκες, αφού θεωρούνταν κεντρικό κομμάτι της προίκας τους.

Μέρος της προίκας

Κάθε ανύπαντρη κοπέλα, έπρεπε να έχει μια εκτεταμένη συλλογή από λευκαρίτικα, έτοιμη για επίδειξη τη μέρα του γάμου της. Με αυτό τον τρόπο τα παραδοσιακά στοιχεία περνούσαν από μάνα σε κόρη. Υπήρχαν όμως και οι επαγγελματίες κεντήτριες, οι οποίες ονομάζονταν «πλουμάρισσες» και οργάνωναν την παραγωγή τους από το σπίτι. Οι άντρες από τα Λεύκαρα, οι οποίοι ονομάζονταν «κεντητάρηδες», εμπορεύονταν την παραγωγή των γυναικών και ταξιδεύοντας όχι μόνο στην Κύπρο, αλλά και σε όλη την Ευρώπη μέχρι τη Σκανδιναβία.

Το λευκαρίτικο του Ντα Βίντσι

Λέγεται ότι, τον 15ο αιώνα, όταν βασίλισσα ήταν η Αικατερίνη Κορνάρο, ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι επισκέφτηκε την Κύπρο και αγόρασε ένα λευκαρίτικο το οποίο χάρισε για σκέπασμα της αγίας τράπεζας στον καθεδρικό ναό του Μιλάνου.

Δεν υπάρχουν συγκεκριμένες ιστορικές αναφορές γι’ αυτό, ωστόσο πράγματι, το παλάτι της Αικατερίνης Κορνάρο ήταν πνευματικό κέντρο διάσημων ποιητών, ζωγράφων, μουσικών και πνευματικών ανθρώπων της περιόδου, ενώ η ομορφιά της βασίλισσας είχε εμπνεύσει τους μεγάλους ζωγράφους της εποχής Μπελίνι και Τιτσιάνο και την αποτύπωσαν στον καμβά.