Σε ξεχασμένες γαλαρίες και θαλασσοσπηλιές - Ο Χάρης Νικολάου στον Π

Φωτογραφίες: Χάρης Νικολάου

Ο ερευνητής και λειτουργός στο Τμήμα Δασών Χάρης Νικολάου μιλά στον «Π», με αφορμή την πρόσφατη έκδοση του βιβλίου του με τίτλο «Τα άγρια θηλαστικά της Κύπρου». Αποτελεί καρπό 13 χρόνων επιτόπιας έρευνας, έχοντας εισέλθει, όπως αναφέρει, στη ζωή των περισσότερων από τα ζώα αυτά και έχοντας γίνει ένα μαζί τους. Πολλές φορές με κινδύνους, μέσα σε εγκαταλελειμμένες γαλαρίες δεκαετιών, λαγούμια και θαλασσοσπηλιές. Είναι το πρώτο βιβλίο που έχει γραφτεί για το συγκεκριμένο θέμα, με προσωπικά συμπεράσματα, όπως τονίζει, που αναθεωρούν προηγούμενες αναφορές για τα χαρακτηριστικά και τη συμπεριφορά ειδών όπως η αλεπού, η νυχτερίδα, το αγρινό και η νανομυγαλή (το μικρότερο θηλαστικό στον κόσμο!) Ο Χάρης Νικολάου απευθύνεται σε μια κοινωνία που δεν εκτιμά και δεν σέβεται τα άλλα είδη με τα οποία μοιράζεται αυτή τη γη.

Πολλές από τις φωτογραφίες του βιβλίου δεν είναι απλώς φωτογραφίες, αλλά ενδέχεται να διηγούνται ιστορίες. Πρόθεσή σου είναι να προβάλεις και κάτι άλλο εκτός από αυτά τα ζώα;

Μάλιστα. Για παράδειγμα η συγκεκριμένη αλεπού στο εξώφυλλο δεν επιλέχθηκε τυχαία. Είναι μια αλεπού την οποία παρακολουθούσα περισσότερο από έναν χρόνο, με αποτέλεσμα να συνδεθώ μαζί της. Έπαιρνα στοιχεία, είτε από απόσταση είτε βάζοντας κάμερες στη φωλιά της. Και είχε μωρά στη φωλιά της. Και στη συνέχεια -πριν από μερικούς μήνες- όταν τέλειωσε το βιβλίο και απλώς ήθελα να πάω να δω την επόμενη αναπαραγωγή αυτού του ζώου, τη βρήκα και σκοτωμένη -την πυροβόλησαν- και κρεμασμένη μάλιστα έξω από τον χώρο που ήταν η φωλιά.

Έτσι, μετά από το σοκ για το πόση ζημιά κάνουμε στη φύση ως άνθρωποι, η επιλογή της φωτογραφίας δεν ήταν τυχαία, επειδή είναι ένα ζώο το οποίο είναι «επικηρυγμένο» στην Κύπρο, όπου μάθαμε για την πονηρή αλεπού και το πόση ζημιά προκαλεί κ.τλ. Όλα αυτά βέβαια καταρρίπτονται στο βιβλίο. Στην πραγματικότητα οι αλεπούδες είναι σημαντικές στο οικοσύστημα, τρέφονται με τρωκτικά και καθαρίζουν τη φύση από νεκρά ζώα.

Οι κυνηγοί όμως υποστηρίζουν ότι η αλεπού είναι ανταγωνιστής στο κυνήγι.

Σε καμία περίπτωση. Ελάχιστα είναι τα θηρεύσιμα είδη, όπως τα περδίκια και οι λαγοί, που θα φάει. Γενικά δεν θα κυνηγήσει να φάει, αλλά θα βρει κάτι εύκολο. Θα βρει νεκρά ζώα, υπολείμματα από σφάγια, νυφίτσες κ.τ.λ. Και είναι τεκμηριωμένα αυτά, μετά από μακρόχρονη παρατήρηση με κάμερες, έχοντας διαπιστώσει ότι στις φωλιές δεν φέρνει θηρεύσιμα ζώα. Εννοείται όμως ότι εκεί που θα βρει κάτι εύκολο θα το φάει, εννοείται ότι θα πάει στον πυρήνα των περδικιών, και επειδή είναι εύκολο μπορεί να μπει μέσα για να τα σφάξει όλα, γιατί είναι κάτι εύκολο.

«Είναι μια αλεπού την οποία παρακολουθούσα περισσότερο από έναν χρόνο. Όταν τέλειωσε το βιβλίο και απλώς ήθελα να πάω να δω την επόμενη αναπαραγωγή αυτού του ζώου, τη βρήκα και σκοτωμένη -την πυροβόλησαν- και κρεμασμένη μάλιστα έξω από τον χώρο που ήταν η φωλιά».

Οι αριθμοί της δεν φτάσανε σε τέτοιο βαθμό που να είναι απειλή για άλλα είδη;

Όχι βέβαια. Σε συγκεκριμένες περιοχές ναι, έχει αυξηθεί ο αριθμός τους διότι φταίμε εμείς οι άνθρωποι, αφού η ποσότητα από σκουπίδια και σφάγια είναι μεγαλύτερη από το κανονικό. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα το ζώο αυτό να βρίσκει περισσότερη από το κανονικό τροφή και να αυξάνεται περισσότερο. Αλλά το τονίζω: σε συγκεκριμένες περιοχές. Δεν έχει γίνει καμία επιστημονική έρευνα που να λέει ότι αυξήθηκε ο πληθυσμός της αλεπούς, που να δικαιολογεί αυτό που γίνεται σήμερα, την ανηλεή καταδίωξή της.

Νανομυγαλή

Θα ήθελες να αναφερθείς στις δυσκολίες που αντιμετώπισες κατά τις έρευνές σου για τα άγρια θηλαστικά;

Το να εισέλθεις στη ζωή των περισσότερων από τα ζώα αυτά, να γίνεις ένα μαζί τους για να τα μελετήσεις, είναι πολύ επικίνδυνο, γιατί πρόκειται για διαδικασία που γίνεται μέσα σε σπηλιές και μέσα σε γαλαρίες λατομείων. Γαλαρίες οι οποίες ήταν εγκαταλελειμμένες αρκετές δεκαετίες και υπήρχε ο κίνδυνος εισπνοής επικίνδυνων αερίων και κατάρρευσης. Αλλά έπρεπε να γίνει αυτή η έρευνα, να κατεβούμε σε γαλαρίες που έχουν βάθος μέχρι και 2 χλμ. κάτω από τη γη, κάτι που προϋπόθετε ειδικό εξοπλισμό, όπως σχοινιά, φιάλες οξυγόνου και άλλος σπηλαιολογικός εξοπλισμός. Και εννοείται ότι σε περίπτωση ατυχήματος δεν θα υπήρχε τρόπος διάσωσης. Έχουμε παραδείγματα μεταλλωρύχων οι οποίοι από τη δεκαετία του ’70 είναι ακόμα θαμμένοι μέσα σε γαλαρίες. Είχα μπει σε αυτές τις γαλαρίες ξέροντας ότι στο βάθος έχουν θαμμένο κόσμο.

Πέραν τούτου, ο εξοπλισμός για να μελετήσεις κάποια ζώα, όπως ειδικές κάμερες, φωτογραφικές μηχανές, δίχτυα, παγίδες, φώτα, φανάρια, πολλές φορές φουσκωτά σκάφη και καγιάκ για τις θαλασσινές σπηλιές, ήταν πάρα πολύ ακριβός, αλλά και δυσεύρετος όταν έπρεπε να τον δανειστείς από άλλους. Πολλές φορές δεν ήταν ούτε και ο κατάλληλος, διότι αντιλαμβάνεσαι ότι είναι πάρα πολύ ακριβά κάποια πράγματα. Βέβαια με βοήθησε πάρα πολύ το γεγονός ότι είμαι σπηλαιολόγος και δύτης, όπως και πολύς κόσμος σε όλη την Κύπρο που ήταν δίπλα μου, τον οποίο ευχαριστώ στο βιβλίο. Για κάθε περίπτωση είχα και κάποιον, πολλές φορές για σκοπούς ασφάλειας. Ξέρεις, επειδή σε κυριεύει εκείνος ο οίστρος της έρευνας, να δεις τις νυχτερίδες και τα ζώα, κάποτε την ασφάλειά σου τη βάζεις στο πλάι. Γι’ αυτό πρέπει άλλοι να φροντίζουν για την ασφάλειά σου, να σε περιμένουν πολλές φορές στην είσοδο μιας σπηλιάς, αν τύχει για παράδειγμα και αργήσεις.

Ξεχωρίζεις κάποια από τα είδη που έχεις ερευνήσει;

Κοίταξε, τα αγαπημένα μου είναι οι νυχτερίδες. Διότι είναι ένας κόσμος μυστήριος, άγνωστος σε πολλούς, αλλά και παρεξηγημένος.

Μια νυχτεριδούλα, η οποία έχει επτά εκατοστά μέγεθος, έχει ένα σύστημα το οποίο δεν κατάφερε ποτέ ο άνθρωπος να κατανοήσει. Μπορεί να πιάσει ένα κουνούπι κατά τη διάρκεια της νύχτας χωρίς να το βλέπει. Πώς το κάνει αυτό; Στέλνει υπέρηχο και αυτός έρχεται πίσω: είναι από τη νυχτερίδα που εμπνεύστηκε το ραντάρ ο άνθρωπος. Εντυπωσιακή είναι και η αναπαραγωγή της νυχτερίδας. Το θηλυκό μπορεί να δεχθεί το σπέρμα του αρσενικού το φθινόπωρο, να το κοιμίσει, σαν να ψύχεται κατά τη διάρκεια της χειμέριας νάρκης, και να το ενεργοποιήσει την άνοιξη, για να μείνει έγκυος και γεννήσει το καλοκαίρι. Κάτι που για να το κάνει ο άνθρωπος χρειάζεται θαλάμους στους -80 βαθμούς Κελσίου. Επίσης, μια νυχτερίδα τρώει τρεις χιλιάδες έντομα τη νύχτα. Είναι σύνολο 19 είδη, που έπρεπε να τα δω όλα, να τα ερευνήσω και να τα φωτογραφίσω.

Αυτές οι σπηλιές είναι σε μέρη που δεν τα ξέρει πολύς κόσμος, ώστε οι νυχτερίδες να μην απειλούνται;

Κάποιες σπηλιές δεν τις ξέρει πολύς κόσμος, είναι μέσα σε προστατευόμενες περιοχές Νατούρα, άλλα κάποιες δυστυχώς αποτελούν αντικείμενο βανδαλισμού και επισκέψεων. Υπάρχουν σπηλιές όπου σκοτώθηκαν χιλιάδες νυχτερίδες, λόγω πλάκας, λόγω του καπρίτσιου, απλά μπήκαν κάποιοι μέσα που θεωρούν ότι η νυχτερίδα είναι κάτι το διαβολικό και τις εξολόθρευσαν όλες.

Κακό έγινε ακόμη και όταν θέλησε κάποιος να πάει να φωτογραφίσει κάτι ωραίο και εντυπωσιακό, γιατί ήταν περίοδος χειμώνα - η νυχτερίδα τον χειμώνα είναι νεκρή σχεδόν γιατί ρίχνει τον μεταβολισμό κάτω, κοιμάται, αν την ξυπνήσεις οι ανάγκες της αλλάζουν απότομα και τότε είναι δύσκολα τα πράγματα.

Ο Χάρης Νικολάου αναζητά νυχτερίδες σε εγκαταλελειμμένη γαλαρία μεταλλίου.

Μελετώντας την άγρια ζωή εντυπωσιάζεσαι και συγχρόνως απογοητεύεσαι.

Απογοητεύεσαι όταν δεν κατανοεί ο κόσμος τη σημασία αυτών των ειδών, όταν συναντάς κάποιους που μιλούν με αποκρουστικό τρόπο για αυτά τα είδη. Αντιλαμβάνεσαι ότι πέρασαν από γενιά σε γενιά λανθασμένα μηνύματα για αυτά τα ζώα, και δεν μιλώ για την αλεπού και τη νυχτερίδα μόνο, μιλώ για σκαντζόχοιρους, για ποντικούς, πουλιά. Οι λανθασμένες αντιλήψεις έχουν ως αποτέλεσμα κάποιοι να σκοτώνουν αυτά τα ζώα και να τα πολεμούν. Δεν υπάρχει παιδεία. Αυτό το θέμα πάει στα παιδιά από τους δασκάλους, από τους γονείς, λανθασμένα. Η απογοήτευση είναι αυτή. Δεν θα πω για το κράτος, ότι δεν βοηθά, αυτά είναι γνωστά. Ακόμα και πολιτικοί βλέπουν με απαξίωση αυτά τα πράγματα. Στο τέλος, αν δεν μείνει κάτι, θα τα βλέπουμε στα μουσεία και τις βιβλιοθήκες.

Αρσενικό αγρινό.

Οκτώ με δέκα φώκιες σε όλη την Κύπρο

Ελπίζεις ότι ο πληθυσμός με τις μεσογειακές φώκιες Monachus monachus μπορεί να αυξηθεί;

Οκτώ με δέκα ζώα έχουμε σε όλη την Κύπρο. Δεν είναι εύκολο να αυξηθούν περισσότερο. Δεν τα παίρνει να αυξηθούν περισσότερο γιατί, ενώ έχουμε θαλάσσιες περιοχές με σπηλιές, οι περισσότερες είναι τουριστικές. Η φώκια είναι ένα ζώο το οποίο αναπαράγεται σε θαλάσσιες σπηλιές. Χρειάζεται σπηλιά ήσυχη και να έχει παραλία στην άκρη. Δυστυχώς είμαστε ένα νησί τουριστικό, στο οποίο ο τουρισμός ολοένα και αυξάνεται, οι ακτογραμμές αναπτύσσονται με ξενοδοχεία και μαρίνες, κάτι που δεν ευνοεί την αύξηση του πληθυσμού.

Νεογέννητη φώκια Monachus monachus στην Κύπρο.

*Το βιβλίο «ΤΑ ΑΓΡΙΑ ΘΗΛΑΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ» του Χάρη Νικολάου θα παρουσιαστεί ξανά, αυτή τη φορά στη Λεμεσό, την Πέμπτη 14 Δεκεμβρίου στο Κυπριακό Ίδρυμα Προστασίας του Περιβάλλοντος-Terra Cypria, στις 18.00