Γραδάροντας τη ζιβανία - Η ιεροτελεστία της απόσταξης

Διανύουμε την περίοδο που τα καζάνια στα αμπελοχώρια παίρνουν φωτιά. Η γλυκιά μυρωδιά της απόσταξης, σε συνδυασμό με το καμένο ξύλο, αναδύεται γύρω από τους εναπομείναντες οικογενειακούς αποστακτήρες. Κοντά στη φωτιά τα μέλη της καλής παρέας «γραδάρουν» από την τρεχούμενη ζιβανία τον λαιμό τους, με γλέντι και παραδοσιακούς μεζέδες, προετοιμάζοντας συγχρόνως το κύκνειο άσμα για τα οικογενειακά καζάνια.

Τα τελευταία καζάνια

Στην καρδιά των κρασοχωρίων της Λεμεσού, ο κοινοτάρχης της Βάσας Κοιλανίου Μιχάλης Μοσφίλης εξηγεί στον «Π» ότι η παράδοση των οικογενειακών καζανιών απόσταξης της ζιβανίας σιγά - σιγά σβήνει. Αν και σήμερα στη Βάσα συναντάς γύρω στα 20 σπίτια με καζάνια, εντούτοις, λόγω του ξεριζώματος των αμπελιών, μόνο δύο-τρία είναι ενεργά, και αυτά, όπως τονίζει, τα ανάβουν από μεράκι άτομα μεγάλης ηλικίας. Η διαδικασία της απόσταξης προορίζεται να περιοριστεί στις δραστηριότητες των οινοποιείων, όπως των δύο που φιλοξενεί σήμερα η κοινότητα.

Ο κ. Μοσφίλης εξηγεί ότι σήμερα το στοίχημα για να μείνουν νέοι κάτοικοι στην κοινότητα δεν είναι η αμπελοκαλλιέργεια, αλλά ο τουρισμός. Αυτό το διάστημα επικοινωνεί με διεθνή ταξιδιωτικά πρακτορεία, προκειμένου να εντάξουν στα τουριστικά τους πακέτα και τη Βάσα Κοιλανίου, με το μουσείο ζιβανίας ανάμεσα στα σημεία ενδιαφέροντος. Επίσης, αναφέρει πως πρόσφατα ο ίδιος ξενάγησε στο χωριό δύο Γερμανούς δημοσιογράφους για τουριστική προβολή.



Από νωρίς το πρωί ξεκίνησαν οι διαδικασίες για να τελεστεί μια ιεροτελεστία, όπου τηρούνται αυστηρά όλοι οι θεσπισμένοι κανόνες, από τον παραγωγό, τους συγγενείς, φίλους και επισκέπτες.







Ο κοινοτάρχης της Βάσας Κοιλανίου Μιχάλης Μοσφίλης στον ρόλο του ψήστη.

 

Η «ιεροτελεστία» της απόσταξης

Κατά τις 11.00 π.μ., όταν φτάσαμε στο καζάνι του 69χρονου Πολύκαρπου Πολυκάρπου, βρήκαμε τη ζιβανία να τρέχει στο αρχικό της στάδιο. Απέναντι τα βλέμματα φίλων και συγγενών. Τώρα ο Πολύκαρπος δεν προσθέτει άλλα ξύλα στη φωτιά, τη θέλει σιγανή για να μην απελευθερώνονται σε μεγάλες ποσότητες οι ατμοί. Προσθέτει όμως τυλιγμένες σε αλουμινόχαρτο οφτές πατάτες με λαχανικά.

Από νωρίς το πρωί ξεκίνησε τις διαδικασίες για να τελεστεί, όπως αναφέρει, μια ιεροτελεστία, όπου τηρούνται αυστηρά όλοι οι θεσπισμένοι κανόνες, από τον παραγωγό, τους συγγενείς, φίλους και επισκέπτες. Ο Πολύκαρπος έζησε 40 χρόνια στο Λονδίνο. Λέει πως γι’ αυτόν τον τρόπο ζωής αποφάσισε να επιστρέψει στην Κύπρο και το χωριό του πριν από δέκα χρόνια. «Μόλις ήρθα από τα πρώτα πράγματα που φρόντισα να έχω στο περιβόλι μου είναι το καζάνι», εξηγεί.





Το πρώτο γραδάρισμα

Τα τσίπουρα που χρησιμοποιεί στη σημερινή απόσταξη είναι από ντόπιο Ξυνιστέρι, δικής του καλλιέργειας - μάλιστα βιολογικής, όπως τονίζει. Την επόμενη εβδομάδα σχεδιάζει να αποστάξει ποικιλία Μαλάγας. Τον παρακολουθούμε ενώ βουτά την κολόκα στη ζιβανία που έχει μέχρι στιγμής μαζευτεί. Ακολούθως γεμίζει τον σωλήνα για να γραδάρει: «26 γράδα!», λέει. «Σχεδόν 70 βαθμοί σπίρτο», εξηγεί. «Για να φανταστείς το ουίσκι που αγοράζουμε είναι 40-42 βαθμοί, τώρα έχουμε περίπου τους διπλάσιους». Θα αφήσει τη ζιβανία να τρέχει κι άλλο, μέχρι να αδυνατήσει και να φτάσει περίπου στα 20,5 γράδα (50-54 βαθμοί), μιας και, όπως τονίζει, του αρέσει να την πίνει λίγο δυνατή.





Ο Πολύκαρπος Πολυκάρπου στο πρώτο γραδάρισμα της ζιβανίας. «26 γράδα, σχεδόν 70 βαθμοί σπίρτο!»



Η καλή παρέα

Τα αστεία και τα πειράγματα δεν γίνεται να απουσιάζουν από την παρέα της ζιβανίας. Γενικά επικρατεί μια ευφορία. Με τη συνοδεία ζιβανίας και μεζέ οι αφηγήσεις ιστοριών δίνουν και παίρνουν. Ο 81χρονος πάτερ Παναγιώτης θυμάται τις παλιές «πιννιές» στο καζάνι, όταν, αναφέρει, ίσχυε κάποτε στην Κύπρο ο κανόνας της κρητικής κούπας και έπρεπε να πιεις την ίδια ποσότητα ζιβανίας που είχε κατεβάσει και ο προηγούμενος. Αυτό συνεχιζόταν για ώρες, μέχρι που, όπως θυμάται, έδυε ο ήλιος και από το μεθύσι τους έβλεπαν το φεγγάρι που σηκωνόταν και παραξενεύονταν που ο «ήλιος» ανέτελλε από άλλη πλευρά.





 

Το μέλλον στα οινοποιεία

Η ώρα κυλά και πίσω στο καζάνι που ακούγεται ακόμη να κοχλάζει τρέχει ο «πόρακος». Πόρακος, εξηγεί ο Πολύκαρπος, είναι το τελευταίο απόσταγμα της ζιβανίας. Όπως αναφέρει, τώρα είναι πολύ αδύνατη, δεν πίνεται. Όμως διαβεβαιώνει ότι δεν θα πάει χαμένη, θα «ξανακαζανιαστεί». Στο μέλλον κανένα από τα παιδιά του Πολύκαρπου δεν θα συνεχίζει τη συγκεκριμένη παράδοση, μιας και ζουν στην Αγγλία. «Δυστυχώς θα αναλάβουν την απόσταξη αποκλειστικά τα οινοποιεία», αναφέρει. Επίσης τονίζει πως η καλλιέργεια αμπελιού σήμερα είναι ένα ακριβό χόμπι, που θα δυσκόλευε κάποιον ερασιτέχνη να ασχοληθεί με την απόσταξη. Ο ίδιος τονίζει πως παρά τα έξοδά της, η ιεροτελεστία της απόσταξης τού προσφέρει τόσο μεγάλη ευχαρίστηση που δεν μετριέται σε χρήμα.







 

Νέο Οινοποιείο

Την ίδια ώρα που για τη Βάσα Κοιλανίου η παράδοση της οικογενειακής απόσταξης ζιβανίας σβήνει, ένας νέος άνθρωπος υλοποιεί το σχέδιο του για δημιουργία του δικού του οινοποιείου. Ο Χρύσης Παπαϊωάννου, μόνιμος κάτοικος της κοινότητας, θα θέσει σε λειτουργία εντός του επόμενου χρόνου το δεύτερο μικρό οινοποιείο της Βάσας. Μάλιστα, όπως διαπιστώσαμε και οι ίδιοι, έχει φροντίσει να εγκαταστήσει και καζάνι απόσταξης ζιβανίας. Ο ιδιοκτήτης αναφέρει ότι το οινοποιείο του, το οποίο είναι η συνέχεια μιας προσπάθειας 20 χρόνων προετοιμασίας αμπελώνων, θα αξιοποιήσει κυρίως ντόπιες ποικιλίες σταφυλιού. Σχεδιάζει, ασφαλώς, να το εντάξει στο τουριστικό προϊόν που έχει να προσφέρει η Βάσα Κοιλανίου.

Ο Λιπέρτης και η βασιώτικη ζιβανία

Στις παρέες της βασιώτικης ζιβανίας μπορούμε να συναντήσουμε νοερά και τον λαϊκό βάρδο Δημήτρη Λιπέρτη. Την αγάπη του ποιητή για τη ζιβανία την επιβεβαιώνουν οι γηραιότεροι του χωριού. Γενικά η παρουσία του στο χωριό ζει ακόμη μέσα από τις αναφορές γι' αυτόν από τους χωριανούς. Στο καφενείο ο Γιαννάκης Γιαλλουρίδης(στη φωτογραφία πρώτος από δεξιά) και ο Κώστας Δημητρίου(τρίτος από δεξιά), δύο από τους μεγαλύτερους σε ηλικία κατοίκους, τον θυμούνται, παιδιά τότε οι ίδιοι, να συμμετέχει τα καλοκαίρια που παραθέριζε εδώ, σε όλες τις εκδηλώσεις της κοινότητας. Τονίζουν πως συνήθιζε να έχει επαφή και με τον τελευταίο κάτοικο. Μάλιστα αντάλλαζε δίστιχα με όσους χωριανούς είχαν έφεση στα τσιαττιστά. Ο κ. Γιαλλουρίδης τον θυμάται ως εύθυμο άνθρωπο, που απολάμβανε τα μυλλωμένα ποιήματα. Κάποτε, λέει, μπορεί να περνούσε από δίπλα του κάποια νεαρή κοπέλα, στον ανθό της νιότης της, και τότε εκείνος με τη δυνατή του φωνή έλεγε: «Κόρη! Είσαι πά' στο μασιαίριν σου!»



Στο καφενείο οι γηραιότεροι του χωριού θυμούνται τον Δημήτρη Λιπέρτη ως λάτρη της ζιβανίας.